| dbo:abstract
|
- Sudetoněmecké povstání bylo povstání sudetských Němců v září 1938, zčásti živelné, zčásti organizované Henleinovou fašistickou Sudetoněmeckou stranou (SdP), a na ně navazující násilí Němců proti Čechům v říjnu 1938. Událost je také označována jako henleinovský puč (resp. pokus o puč). Rozkaz k zahájení demonstrací a provokací byl zaslán 10. září 1938 z Norimberku všem okresním organizacím SdP. Následujícího dne se na mnoha místech (například v Chebu, Liberci či Teplicích) střetli henleinovci s policisty a četníky. Večer 12. září, po skončení Hitlerova rozhlasového projevu, v němž „Vůdce“ obvinil Československo z týrání a utiskování německé menšiny, došlo k rozpoutání násilí vůči Čechům, židům a německým antifašistům v celém pohraničí. Připravované ozbrojené povstání začalo ráno 13. září. Poprvé byly vedle zraněných hlášeny i oběti na životech, jichž bylo do večera 15. září celkem 37. K částečnému potlačení povstání došlo 14. září v důsledku zavedení stanného práva, nasazení armády a posílení Stráže obrany státu (SOS). Nepokoje v pohraničí však stále pokračovaly. Druhá fáze povstání začala 17. září, kdy na nezdařený puč navázaly aktivity tzv. Sudetoněmeckého Freikorpsu, polovojenské organizace sudetských Němců, jejímž úkolem bylo neustat v boji a provádět další teroristické akce. Podle prohlášení exilové vlády v Londýně z roku 1944 se Československo nacházelo ve válečném stavu s třetí říší od 17. září 1938, kdy byl Freikorps v Německu založen a následně byl odtud podporován. Po četných přestřelkách 20. a 21. září povstání znovu naplno propuklo 22. září, kdy nepokoje zachvátily další oblasti na Moravě a ve Slezsku. Na německé straně se na bojových, teroristických a sabotážních akcích podílela i zpravodajská služba Abwehr a jednotky SA a SS. Československé orgány reagovaly vyhlášením ostrahy hranice. Mobilním oddílům posíleným o lehké tanky a obrněné automobily se podařilo zjednat pořádek organizovanými výpady do předpolí například na Chebsku, Frýdlantsku, Šluknovsku či Varnsdorfsku. Výsledkem byl útlum povstaleckých aktivit a s vědomím toho, co Freikorps napáchal, také dočasný útěk sudetských Němců za hranice. Po vystupňování Hitlerových požadavků následovala 23. září mobilizace, v jejímž důsledku došlo ke stažení armádních jednotek na hlavní obranná postavení a odvolání některých protipovstaleckých akcí. Uzavřením Mnichovské dohody povstání prakticky skončilo, ale k útokům docházelo na některých místech i v říjnu, naposledy 31. října v Moravské Chrastové. Bojové akce Freikorpsu oficiálně ukončil rozkaz č. 30 z 30. září 1938, přesto henleinovci i nadále napadali ustupující Čechoslováky. Například 1. října byl jednotkám Freikorpsu vydán rozkaz „rudé a Čechy vyřídit na útěku.“ Ze strachu před Němci uprchlo ze Sudet více než 200 tisíc lidí, převážně Čechů, ale i židů a německých antifašistů. (cs)
- Sudetgermana ribelo estis ribelo de sudetgermanoj en septembro de 1938, parte homamasa, parte organizita fare de faŝisma Sudetgermana partio de Henlein (SdP), kaj al ili liganta perforto de germanoj kontraŭ ĉeĥoj en oktobro de 1938. La evento estas ankaŭ markata kiel henleinana puĉo (resp. provo pri ŝtatrenverso). Ordono al komenco de demonstracioj kaj provokoj estis sendita la 10-an de septembro 1938 el Nurenbergo al ĉiuj distriktaj organizaĵoj de SdP. La sekvantan tagon en multaj lokoj (ekzemple en Cheb, Liberec aŭ Teplice) kunpuŝiĝis henleinanoj kun policistoj kaj ĝendarmoj. Vespere la 12-an de septembro, kiam estis fininta disaŭdiga parolado de Hitler, en kiu "Gvidanto" kulpigis Ĉeĥoslovakion pro torturado kaj subpremigado de germana minoritato, okazis ekflamigo de la perforto rilate al ĉeĥoj, judoj kaj germanaj antifaŝistoj en la tuta limregiono. La preparata armita ribelo komenciĝis matene la 13-an de septembro. Unuafoje estis apud vunditoj anoncataj eĉ viktimoj je vivoj, da kiuj estis ĝis vespero la 15-an de septembro sume 37. Parta subpremo de la ribelo okazis la 14-a de septembro sekve de enkonduko de militleĝo, aktivigo de armeo kaj plifortigo de . Sed la maltrankviloj en la limregiono senĉese daŭrigis. La dua fazo de la ribelo komenciĝis la 17-an de septembro, kiam al la nesukcesita puĉo ligis aktivecoj de la tn. , de sudetgermanoj, kies celo estis ne ĉesi en la batalo kaj fari pluajn teroristajn agadojn. Laŭ proklamo de ekzila registaro en Londono el la jaro 1944 Ĉeĥoslovakio troviĝis en milita stato kun tria regno ekde la17-a de septembro 1938, kiam Freikorps en Germanio estis fondita kaj sekve ĝi estis de tie subtenata. Post multnombraj interpafadoj la 20-a kaj la 21-a de septembro la ribelo denove plen eksplodis la 22-an de septembro, kiam la maltrankviloj englutis pluajn regionojn en Moravio kaj en Silezio. En la germana flanko en la batalaj, terorismaj kaj sabotadaj agadoj partoprenis ankaŭ raportista servo de Abwehr kaj taĉmentoj de SA kaj SS. La ĉeĥoslovakaj organoj reagis per proklamo de gardado de la limo. La moveblaj taĉmentoj plifortigitaj je malpezaj tankoj kaj kirasitaj aŭtomobiloj sukcesis fari ordon per organizitaj ataketoj en antaŭbatalejon ekzemple en Ĥebio, , Ŝluknovio aŭ Varnsdorfio. La retulto estis dampo de la ribelulaj aktivecoj kaj kun konscio de tio, kion Freikorps krimis, ankaŭ dumtempa fuĝo de la sudetgermanoj malantaŭ la limo. Post gradigo de la postloj de Hitler sekvis la 23-a de septembro , en kies sekvo okazis retiriĝo de la armeaj taĉmentoj al la ĉefa posteno kaj revoko de iuj kontraŭribelulaj agadoj. Pro la fermo de Munkena interkonsento la ribelo fakte finiĝis, sed atakoj okazis en kelkaj lokoj eĉ en oktobro, lastfoje la . La batalagadojn de Freikorps oficiale finigis ordono n-ro 30 el la 30-a de septembro 1938, malgraŭ tio la henleinanoj eĉ plu atakis la cedantajn ĉeĥoslovakojn. Ekzemple la 1-an de oktobro estis al taĉmentoj de Freikorps eldonita ordono "likvidi la ruĝajn kaj la ĉeĥojn dumfuĝe". Pro timo antaŭ germanoj fuĝis el Sudetio pli ol 200 miloj da homoj, plejparte de ĉeĥoj, sed ankaŭ de judoj kaj germanaj antifaŝistoj. (eo)
- El levantamiento alemán de los Sudetes (en checo: sudetoněmecké povstání) en septiembre de 1938 fue una rebelión espontánea de los alemanes de los Sudetes contra las autoridades checoslovacas en los Sudetes, pero al mismo tiempo, una acción organizada orquestada por el Partido Alemán de los Sudetes (SdP) presidido por Konrad Henlein. Por lo tanto, el levantamiento también se conoce como el golpe de Henlein (o intento de golpe; en checo: henleinovský puč). El 10 de septiembre de 1938, todas las organizaciones de distrito del SdP recibieron una orden desde Núremberg para iniciar protestas y altercados. El 11 de septiembre, los partidarios de Henlein se enfrentaron a la policía en Cheb, Liberec, Teplice y otros lugares. En la noche del 12 de septiembre, los alemanes de los Sudetes escucharon en masa el discurso de radio de Hitler acusando a Checoslovaquia de torturar y oprimir a la minoría alemana. Este discurso desató una ola de violencia contra checos, judíos y antifascistas alemanes de los Sudetes en las zonas fronterizas. En la mañana del 13 de septiembre se inició el levantamiento armado previsto, y para el 15 del mismo mes ya había 37 muertos. El 14 de septiembre, el levantamiento fue reprimido parcialmente debido a la declaración de la ley marcial, el despliegue de las fuerzas armadas y el refuerzo de la Guardia de Defensa del Estado. Sin embargo, continuaron los disturbios en las regiones fronterizas. Las autoridades checoslovacas respondieron reforzando la frontera con Alemania. Las unidades móviles del ejército reforzadas por tanques ligeros y vehículos blindados restauraron el orden en regiones como Cheb, Frýdlant, Šluknov o Varnsdorf, lo que resultó en una disminución de las actividades de la insurgencia. Al darse cuenta de lo que habían hecho los Freikorps, muchos alemanes de los Sudetes escaparon a través de la frontera hacia Alemania. Tras la intensificación de las demandas de Hitler, el 23 de septiembre se llevó a cabo la movilización del ejército checoslovaco. Varias acciones de contrainsurgencia tuvieron que ser revocadas porque las unidades militares asumieron posiciones defensivas más hacia el interior. Con la firma de los Acuerdos de Múnich el levantamiento prácticamente había terminado, pero los incidentes violentos ocurrieron ocasionalmente incluso en octubre, el último en el 31 de octubre. El 30 de septiembre, las acciones de los Freikorps terminaron formalmente mediante la orden n.º 30. Sin embargo, los partidarios de Henlein continuaron sus ataques contra los checoslovacos en retirada. El 1 de octubre, los Freikorps emitieron una orden para “eliminar a los izquierdistas y checos que huyen”. Más de 200.000 personas, en su mayoría checos pero también judíos y antifascistas alemanes de los Sudetes, huyeron de los Sudetes por miedo a los nazis. (es)
- Sudeten German uprising (Czech: sudetoněmecké povstání) in September 1938 was a spontaneous rebellion of Sudeten Germans against Czechoslovak authorities in Sudetenland, but at the same time, an organized action orchestrated by Sudeten German Party (SdP) chaired by Konrad Henlein. Therefore, the uprising is also referred to as the Henlein's coup (or coup attempt; Czech: henleinovský puč). On 10 September 1938, all district organizations of the SdP received an order from Nuremberg to start protests and provocations. On 11 September, Henlein's supporters clashed with policemen and gendarmes in Cheb, Liberec, Teplice, and other places. On the evening of 12 September, Sudeten Germans listened en masse to the Hitler's radio speech accusing Czechoslovakia of torturing and oppressing the German minority. This speech sparked a wave of violence against Czechs, Jews and Sudeten German anti-fascists in the borderlands. On the morning of 13 September, the pre-planned armed uprising began with incidents such as the clash at Habersbirk and the first casualties being reported, amounting to 37 dead as of 15 September. By 14 September, the uprising was partially suppressed due to declaration of martial law, deployment of the military and reinforcement of the State Defence Guard. Nevertheless, unrest in the border regions continued. Following the failed coup, the second phase of uprising began on 17 September with activities of Sudetendeutsches Freikorps, a paramilitary organization of Sudeten Germans formed in Germany. Its task was to continue fighting and conducting terrorist acts. According to the 1944 declaration of Czechoslovak government-in-exile, Czechoslovakia was in a state of war with the Third Reich from 17 September 1938. After numerous shootouts on 20 and 21 September, the rebellion broke again on 22 September when riots flared in other areas of Moravia and Silesia. In some cases, regular German units of Abwehr, SA and SS participated in combat, terrorist and sabotage actions. Czechoslovak authorities responded by securing the border with Germany. Mobile army units reinforced by light tanks and armoured cars restored order in regions such as Cheb, Frýdlant, Šluknov, or Varnsdorf, resulting in a decline of insurgency activities. Realising what the Freikorps had done, many Sudeten Germans escaped across the border into Germany. Following the stepping up of Hitler's demands, mobilization of the Czechoslovak army was carried out on 23 September. Several counter-insurgency actions had to be revoked because the military units assumed defensive positions further inland. With the signing of Munich Agreement the uprising was practically over, yet the violent incidents occurred occasionally even in October, the last one in on 31 October. On 30 September, combat actions of the Freikorps were formally ended by an order No. 30. Nevertheless, Henlein's supporters continued in their attacks on retreating Czechoslovaks. On 1 October, Freikorps issued an order to “eliminate fleeing leftists and Czechs.” More than 200,000 people, mostly Czechs but also Jews and Sudeten German anti-fascists, fled from Sudetenland in fear of the Nazis. (en)
- Восстание судетских немцев (чеш. sudetoněmecké povstání) – вооружённое выступление судетских немцев против чехословацких властей в сентябре–октябре 1938 года, частично организованное Судето-немецкой партией (СДП). (ru)
|
