Die Beeld

Die Beeld was 'n Sondagkoerant wat Naspers vanaf 1965 tot 1970 uitgegee het.

Schalk Pienaar, toe hy redakteur van Die Beeld was in die middel sestigerjare.

Voorblad van Die Beeld, 19 Oktober 1969.

Sirkulasie van Afrikaanse weekblaaie voor en tydens die persstryd.

Die koerant moenie met Beeld, 'n dagblad wat die eerste keer in 1974 verskyn het, verwar word nie. Die Beeld het in 1970 met Dagbreek en Landstem saamgesmelt as Rapport.

Voorspel

In 1964, 'n jaar voor die Afrikaanse persstryd begin het met Naspers se stigting van Die Beeld, brei Dagbreek en Sondagnuus asook die Sondagstem uit na Kaapstad, bakermat van die Nasionale Pers. Sondagstem is 1958 in Johannesburg opgerig as die Verenigde Party se teenvoeter vir die Nasionale Party-gesinde Dagbreek en Sondagnuus en kon ondanks geldelike probleme 'n sirkulasie van 94 000 teen 1962 bereik, 115 105 in die eerste helfte van 1965 en 138 694 in die tweede helfte van daardie jaar. In die ooreenstemmende tydperke het Dagbreek en Sondagnuus se sirkulasie op onderskeidelik 164 087 en 177 037 gestaan. Hoewel die laaste dagblad wat die Verenigde Party ondersteun het, Die Volkstem, reeds in 1951 in Johannesburg gesluit het en ondanks die Nasionale Party se oorheersing in die Volksraad met 126 setels vergeleke met die Verenigde Party se 39 en die Progressiewe Party se een ná die verkiesing van 1966, was amper 44% van alle Afrikaanse Sondagkoerantverkope in die tweede helfte van 1965 dié van 'n opposisiekoerant.

Sondagstem sluit

Die Argus-groep het Sondagstem in 1959 oorgeneem, maar weens die ongekende wedywering in die Afrikaanse Sondagmark verskyn die laaste uitgawe van dié koerant op 26 November 1967. Dagbreek en Sondagnuus en Die Beeld het alles in die stryd gewerp om Sondagstem se lesers te lok en die groot trekpleister was strokiesverhale. Die Beeld het Willie van Rensburg, skepper van die Dr. Marius Hugo-vervolgverhaal oorreed om dit by hulle voort te sit en so meer as 50 000 nuwe lesers getrek. Al het albei se sirkulasie ongekende hoogtes bereik, het die wedywering Naspers en die Afrikaanse Pers 'n fortuin gekos.

Nasionale Pers betree Transvaalse mark

Die direksie van die Nasionale Pers het op 4 Junie 1965 in beginsel besluit om 'n Sondagkoerant in Johannesburg te vestig in 'n stadium toe die mark daar oorheers is deur Dagbreek en Sondagnuus en Sondagstem. Die grootste Afrikaanse weekblad in Kaapland was die Landstem, wat elke Woensdag verskyn het. Die Nasionale Pers se besluit, hoewel dit al in die vroeë vyftigerjare oorweeg is, maar weens druk vanuit die Nasionale Party laat vaar is, om die moordende Sondagmark in Transvaal te betree, was die gevolg van die twee bestaande Afrikaanse Sondagkoerante, die Sunday Times en Sunday Express se besluit in 1964 om tot die Kaapse mark toe te tree. Vir die Nasionale Pers het dié toetrede tot sy tuismark 'n bedreiging ingehou en Hubert Coetzee, besturende direkteur, oorreed die direksie tot optrede. Schalk Pienaar, destyds assistentredakteur van Die Burger, sou die nuwe Sondagkoerant se redakteur wees en Dirk de Villiers, redakteur van die Huisgenoot, die bestuurder.

Invloedryke ondersteuners van die gevestigde Afrikaanse koerante in Transvaal het op 7 Augustus 1967 in die eerste minister se ampswoning Libertas in Pretoria byeengekom, hoofsaaklik om die gerug oor 'n Sondagkoerant van die Nasionale Pers te bespreek. Dr. H.F. Verwoerd was buiten eerste minister ook voorsitter van die direksies van sowel die Voortrekkerpers, wat Die Transvaler (Johannesburgse oggendblad) en die Afrikaanse Pers, uitgewer van Die Vaderland (Johannesburgse middagblad). Verteenwoordigers van die Afrikaanse Pers en Nasionale Pers het ook die vergadering bygewoon. Al was daar nog geen amptelike aankondiging, het dr. Verwoerd gesê na sy mening is daar net plek vir een Afrikaanse Nasionale Sondagkoerant. Naspers se verteenwoordigers het stilgebly oor die besluit van twee maande gelede omdat verteenwoordigers van hul toekomstige teenstander nie so gou al van die besluit moes wees nie. Die direksie skryf wel op 11 Augustus 1965 aan dr. Verwoerd om hom in kennis te stel van die besluit om 'n landswye Sondagkoerant uit te gee.

Voorbereiding op Die Beeld se opwagting

Op Saterdag 21 Augustus 1965 maak Die Burger die nuus van die nuwe koerant bekend. Die koerant was nog sonder naam, redaksie, kantoor, toebehore of verwagte geboortedag, maar dit was bekend dat hy in Kaapstad en Bloemfontein gedruk sou moes word omdat die Nasionale Pers geen infrastruktuur oorkant die Vaalrivier gehad het nie, buiten enkele kantore in Johannesburg vir 'n paar redaksielede en advertensieverteenwoordigers. Die eerste verskyningsdatum is later op 31 Oktober vasgestel. Daar was skaars twee maande oor om alles gereed te kry. Die direksie gee Coetzee toestemming om 'n Super Albertrolpers uit Duitsland te bestel wat in Johannesburg opgerig sou word. Dit sou egter etlike jare duur voordat die rolpers wel opgerig is.

Lesers van Die Burger, Die Volksblad en Die Oosterlig (Naspers se drie dagblaaie) is genooi om voorstelle vir 'n naam in te stuur in 'n wedstryd waarvan die prysgeld R25 was. Uiteindelik het 'n redaksielid van Die Burger, W.O. Kühne, met die wennaam, Die Beeld, vorendag gekom. Pienaar, aangewese redakteur, het senior verslaggewers uit die geledere van die Nasionale Pers se redaksies gekies met H.J. Grosskopf as assistentredakteur, Tobie Boshoff as nuusredakteur, Roelf Theunissen as sportredakteur en Rykie van Reenen as rubriekskrywer en senior joernalis. Die eerste skoot in die naderende persstryd het geklap toe die te stigte koerant vir Ton Vosloo, wat toe 'n senior betrekking by Dagbreek en Sondagnuus beklee het, as politieke korrespondent teen 'n betaling van R300 per maand gewerf het.

In sy voorsittersrede op die Afrikaanse Pers (1962) Beperk se jaarvergadering van 1965 het dr. Verwoerd omtrent sy enigste openbare geluid oor die koms van die "indringer" uit die Suide gemaak toe hy wou weet "of daar wel voldoende lesers en adverteerders is om 'n bykomende Afrikaanse koerant in hierdie veld lonend te maak sonder skade aan bestaande publikasies' In Transvaalse Nasionale Partykringe was die teenstand baie meer uitgesproke, maar Verwoerd het die party opdrag gegee om die nuweling dieselfde as die drie bestaande Nasionale koerante in Transvaal te behandel. Op 31 Oktober 1965 verskyn Die Beeld toe die eerste keer. Die Sunday Chronicle, met 'n sirkulasie van net 40 000, het sowat 'n maand voor die tyd van die Johannesburgse toneel verdwyn. Twee jaar later het Sondagstem en die Landstem, 'n week uitmekaar, gevolg en vyf jaar later ook Dagbreek en Sondagstem. In die eerste ses maande van 1965 het die bestaande vier Sondagblaaie in Johannesburg 'n gesamentlike sirkulasie van 860 000 gehad. Die Afrikaanse koerante s'n was 279 000. Baie waarnemers het nie veel gehoop vir die nuweling in dié mark gehad nie, maar teen die eerste helfte van 1969 toe net Die Beeld en Dagbreek en Sondagnuus (waarby die Landstem ingelyf is) oorgebly het, was die twee koerante se gesamentlike sirkulasie 'n vestommende 725 000.

Die verbete wedywering wat op die stigting van die Nasionale Pers se Sondagkoerant gevolg het, was in wese 'n stryd tussen die suidelike en die noordelike, die verligte en verkrampte faksies van die Nasionale Party.

Sien ook

• Willie Kuhn