Eerste Taalmonument

Hierdie monument is op 18 Januarie 1893 te Burgersdorp onthul en is 'n mylpaal in die taalgeskiedenis van die Afrikaner. Die monument staan bekend as die Eerste Taalmonument of die Nederlandse Taalmonument. Die Tweede Taalmonument of Afrikaanse Taalmonument staan in die Paarl. Die Eerste Taalmonument is opgerig om die erkenning van Nederlands as amptelike taal in die Kaapkolonie te herdenk. Dit is trouens die enigste taalmonument in die wêreld wat opgerig is ter ere van die Nederlandse taal.

Agtergrond

Na die anneksasie van die Kaap deur Engeland, het dit aanvanklik nog goed gegaan met Nederlands aan die Kaap. Op termyn egter, is Engels in die skole en openbare lewe bevoordeel ten koste van Nederlands. In 1828 het Engels die enigste amptelike taal in die Kaapkolonie geword. Die Afrikaners het hulle egter voortdurend beywer vir die erkenning van Nederlands as amptelike taal in die Kaap (naas Engels).

In 1878 het lede van die Zuid-Afrikaansche Boeren-Beschermingsvereniging (of ZABB) in die distrik Albert besluit om die regering te vra om Nederlands as amptelike taal te erken. Die ZABB het in 1879 die eerste petisie aan die regering voorgelê waarin gevra is om Nederlands as amptelike taal te erken. Op 27 Mei 1881 is 'n petisie met 5 000 handtekeninge by die Kaapse parlement ingedien met dieselfde versoek. Hierdie petisies is egter deur die parlement verwerp. Hierna is weer 'n petisie aan die parlement voorgelê en op 30 Maart 1882 het Onze Jan Hofmeyr sy wetsvoorstel weer ingedien. Hierdie keer was dit suksesvol. Op 9 Junie 1882 is die wetsvoorstel in die Kaapse parlement aanvaar en is Nederlands as amptelike taal erken.

Oprigting van die monument

Om hierdie oorwinning te vier, is daar op 26 en 27 Junie 1882 te Burgersdorp fees gevier. 'n Reuse steen van 5 meter lank is voor die NG kerk neergelê waarop Jotham Joubert gestaan en die feesrede gelewer het. Op die feesrede het hy Afrikaners opgeroep om saam te staan en toe te sien dat Nederlands ook erkenning moes kry in die geregshowe. Ook het hy die gedagte geopper om 'n taalmonument op te rig en geld begin insamel.

Op 17 en 18 Januarie 1893 is hierdie pragtige monument onthul. Die monument bestaan uit 'n beeld van 'n vrou: Sy personifiseer ons moedertaal Nederlands. Die vrou wys met haar vinger na 'n boek (blad) en daarop staan De Overwinning der Hollandsche Taal.

By die onthulling van die monument was daar duisende Afrikaners aanwesig. 'n Optog van 500 Boereruiters op hulle perde het aan die verrigtinge deelgeneem onder leiding van Daantje van den Heever. Onze Jan Hofmeyr en S.J. du Toit het nasionalistiese toesprake gelewer waar ons taal geprys was. Hofmeyr het 'n heildronk ingestel op 'Onze Taal' met die woorde: 'Lang blijve de taal bestaan'.

Verwoesting en heroprigting

Die Engelse het hierdie monument afstootlik en verwerplik gevind. Tydens die Anglo-Boereoorlog is dit deur die Engelse verwyder en is dit byna deur hulle vernietig. Hierna het die Engelse beweer dat hulle die beeld fyngekap en in die see gegooi het. In werklikheid het hulle die beeld verniel, veral deur dit te onthoof, wat moes dui op die onthoofding van die taal van die Afrikaner. Uiteindelik is dit op die vullishoop van King William's Town gestort, waar dit in 1939 ontdek is.

In 1907 het die Britse regering (as daad van versoening) 'n replika laat maak van die beeld en is dit in Burgersdorp heropgerig. Nadat die vernielde beeld ontdek is, is dit ook na Burgersdorp geneem en agter die replika opgerig. Met Uniewording is Nederlands saam met Engels erken as die 2 amptelike tale van die Unie van Suid-Afrika.

Inskripsies

Op die voetstuk van die monument is verskillende plate met inskripsies. Op die voorste plaat is die name van die taalstryders. Sien foto.

Op die 2de plaat staan:

Erkend is nu de moedertaal

in Raad, Kantoor en schoollokaal

Op die 3de plaat staan:

Voor moedertaal en vaderland

Staat hier deez' eerezuil geplant

Op die 4de plaat staan:

Bewaar Gij onze Taal, O Heer,

Tot Uw en onzer vaderen eer

Bronne

S. Huigen, De weg naar Monomotapa. Amsterdam 2006 dbnl.
P.J.T. de Wet, Eeu fees- en gedenkboek Burgersdorp. 1846–1946, Kroonstad.
D.H. Cilliers, Albert se aandeel in die Afrikaanse beweging tot 1900, Burgersdorp 1982.
A. Dreyer, Zuid-Afrikaanse Monumenten album, Kaapstad 1916, bl. 66-67.
Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 2, bl. 596-597.