Gereformeerde kerk Aliwal-Noord

Die Gereformeerde kerk Aliwal-Noord is ’n gemeente van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika op die Oos-Kaapse dorp Aliwal-Noord. Omdat Gereformeerde lidmate in die Suidoos-Vrystaat nog altyd dun gesaai was, het die gemeente van Aliwal-Noord uit die staanspoor ook die Vrystaatse dorp Rouxville en omgewing ingesluit. Die handjievol lidmate van die Gereformeerde kerk Zastron het met dié gemeente se ontbinding in 2004 ook by Aliwal-Noord ingeskakel, nes dié van Jamestown die jaar vantevore. Die belydende lidmate het van einde 2015 tot einde 2016 van 150 tot 132 afgeneem en die dooplidmate van 28 tot 23.

Gereformeerde kerk Aliwal-Noord
Sluit in	Aliwal-Noord Floukraal Goedemoed Korr. Dienste Jamestown Rouxville Zastron
Denominasie	Gereformeerde Kerk
Klassis	Burgersdorp
Huidige predikant(e)	Vakant
In kombinasie met	Barkly-Oos
Belydende lidmate	122
Dooplidmate	25
Adres	H.v. Young- en Smithstraat Aliwal-Noord Oos-Kaap
Geskiedenis
Stigtingsdatum	1 Junie 1864
Afgestig van	Burgersdorp
Eerste predikant	Maarten Pelser (1876–1877)

Stigting van Aliwal-Noord

Die kerkgebou, 2013.

Die dorp Aliwal-Noord het sy naam te danke aan die oorwinning wat sir Harry Smith, goewerneur van die Kaapkolonie, in 1847 in die slag van Aliwal, Indië, op die leërs van Runjeet Singh behaal het. Hy het toe bekend geword as die held van Aliwal. In 1848 het die goewerneur die Oranjerivier as die grens van die Kaapkolonie geproklameer. Hy het sy sekretaris, J.C. Chase, as siviele kommissaris en magistraat benoem en hom gelas om 'n geskikte terrein vir sy hoofkwartier uit te soek. Chase het besluit op 'n terrein aan die linkeroewer van die Oranjerivier, en op 12 Mei 1849 is die hoeksteen van sy hoofkwartier gelê. Aan hierdie nuwe dorp is die naam Aliwal-Noord gegee. Die dorp het geleidelik uitgebrei en het in 1854 munisipale status verwerf. In 1876 is Aliwal-Noord telegrafies met die Suide verbind; in 1877 is begin met die ontginning van sy warmwaterbronne en in 1885 is 'n spoorlyn na die dorp aangelê. Dit alles het aansienlik bygedra tot die ontwikkeling van die dorp. Die Juanaplein-tuin in die middel van Aliwal-Noord is genoem na dame Juana Smith, eggenote van die goewerneur. Sy was 'n Spaanse meisie en is met sir Harry Smith getroud toe sy nog nie 14 jaar oud was nie. Sy het hom gevolg waar sy lewe as soldaat hom ook al geneem het. Volgens oorlewering was hul liefdesgeskiedenis besonder romanties. In 1852 is die eerste gemeente op die dorp gestig, naamlik die NG gemeente Aliwal-Noord. Die dienste is waargeneem deur die konsulent ds. John Murray van Burgersdorp. Daarna het 'n teologiese kandidaat, D.P.M. Huet, die gemeente 'n jaar lank gelei. Eers in 1859 het hulle 'n voltydse predikant gekry.

Die stigting van die Gereformeerde kerk

Die gemeente is op 1 Junie 1864 gestig as hulpkerk vir Burgersdorp, wat op 21 Januarie 1860 gestig is as die eerste Gereformeerde kerk in die Kaapkolonie. Omdat ds. (later prof.) Jan Lion Cachet van Burgersdorp die nuwe gemeente se eerste konsulent was, het 'n sterk band ontstaan tussen Aliwal-Noord en die Teologiese Skool Burgersdorp, waarvan ds. Cachet en ds. Dirk Postma die eerste hoogleraars was. Die tweede Gereformeerde kerk in die Kaapkolonie was Middelburg, Kaap op 1 Desember en die derde Colesberg 'n week later, op 8 Desember. Philipstown het in 1863 ontstaan weens die smaad wat Doppers op Colesberg moes verduur en 'n jaar later het Aliwal-Noord die vyfde Gereformeerde kerk in die kolonie geword. Dit was skaars vyf-en-’n-half jaar ná die Gereformeerde kerkverband se stigting op 11 Februarie 1859 op Rustenburg deur ds. Dirk Postma. Ds. Johannes Beijer van Reddersburg was Aliwal-Noord se eerste konsulent tot 28 Julie 1866. Ná sy vertrek het die gemeente verskillende konsulente tot 1876 gehad.

Aliwal-Noord se eerste eie Gereformeerde predikant was ds. Maarten Pelser, maar hy het reeds in Junie 1877 na Ventersburg vertrek. Daarna het die gemeente lank vakant gebly en moes tevrede wees met konsulente tot hy, tesame met Jamestown, op 8 November 1907, ds. Willem Johannes de Klerk as leraar beroep. Hy bedien die gemeente tot 14 Julie 1911, en word opgevolg deur dr. I.D. Krüger. Deur sy vertrek na Bloemfontein in Augustus 1916 was die gemeente weer herderloos. Maar in November 1916 is saam met Jamestown ’n beroep uitgebring op ds. W. du Toit, wat hier bevestig is in April 1917.

Kerklike geboue

Aliwal-Noord se Gereformeerde kerkgebou, waarskynlik afgeneem tydens die inwyding in 1907.

Gereformeerdes op Aliwal-Noord het aan die begin eredienste in privaat huise gehou en later in 'n gebou wat aan die NG gemeente behoort het. Die eerste kerkgebou is in 1867 opgerig vir £400, maar nadat dit te klein geword geword, het die gemeente in 1906, toe die siele 346 en die lidmate 176 getel het, oorgaan tot die beplanning van 'n nuwe kerkgebou. Die plaaslike bouaannemer Alexander Adcock is gekontrakteer om die nuwe gebou op te rig. Die naam van die argitek het vergete geraak; moontlik het Adcock die gebou self ontwerp. Die styl is 'n vermenging van die Neo-Gotiese en Victoriaanse boustyl en herinner sterk aan soortgelyke Gereformeerde kerke op Noordoos-Kaapse dorpe soos Molteno, Barkly-Oos en Steynsburg (voor dit vergroot is). Die boukoste was £2 110, maar tesame met die pastorie het die gemeente se bouwerk destyds £3 460 beloop. Dit is geleidelik afbetaal sodat die gemeente by die vertrek van ds. Izak Krüger so te sê sonder skuld was. Omstreeks daardie tyd (1916) het die lidmate 260 getel.

Die burgemeester, rdh. N.E. Smuts, het die kerk se hoeksteen op 12 Mei 1906 gelê, presies 57 jaar nadat die hoeksteen van die militêre hoofkwartier hier gelê is. 'n Lys name van die boukommissie asook eksemplare van die plaaslike koerant, die Staatskoerant van die Kaapkolonie en van die Gereformeerde Kerk se Almanak is in die steen weggebêre. Op die hoeksteen verskyn die inskripsie: Efesiërs 2:20 ("Gebouwd op het fondament der apostelen en profeten, waarvan Jezus Christus is de uiterste Hoeksteen") Voor die feestelike ingebruikneming van die nuwe gebou, het lidmate en besoekers eers in die ou gebou bymekaargekom vir 'n erediens en danksegging.

Die vrouelidmate het 'n hierna 'n fonds vir 'n orrel gestig wat teen 1921 reeds voldoende was om die instrument te laat installeer. Die orrelbouers was die Britse firma R. Spurdon Rutt & Co. Tussen 1909 en 1926 is na raming minstens 14 van dié firma se orrels na Suid-Afrika gestuur. Die Kaapse agente G.W. Price en Seun het die kontrak vir die Gereformeerde kerk Aliwal-Noord behartig en die orrel geïnstalleer. Dis vandag nog in sy oorspronklike toestand. Blykbaar is dit een van net vyf Spurdon Rutt-orrels wat steeds in Suid-Afrika in gebruik is.

In 1979 het die gemeente 'n kerksaal langs die kerkgebou opgerig en dit so laat ontwerp dat dit by die kerkgebou se ontwerp aansluit. Die ruimte tussen die twee geboue is ingerig as binneplaas waarvan 'n deel onderdak is en die res 'n grasperk en tuin bevat.

Predikante

• Maarten Pelser, 1876 - 1877
• Willem Johannes de Klerk, 1907 - 1911
• Izak David Krüger, 1911 - 1916
• Charl Wynand Markelbach (Wynand) du Toit, 1917 - 1920
• Ernst Lodewyk Johannes Venter, 1920 - 3 Mei 1947
• Gerhardus Philippus Leonardus van der Linde, 1949 - 1955
• Pieter Bouman de Klerk, 1957 - 1966
• Pieter Christiaan Buys, 1967 - 1973
• Frans Jakob Labuschagne, 1974 - 1980
• Stephanus Christiaan van der Walt, 1981-1982
• Hendrik Bernardus Coetzee, 1983 - 1989
• Arie Harm Stavast, 1989 - 1997
• Gerhardus Stephanus Kruger (Gerrit), 1997 - 2000
• Jacobus Philippus Benjamin van der Walt, 2000 - 2002
• Matthys Petrus Fourie, 2003 – 2016
• Jaco Cronje, 10 Desember 2016–2021 (beroepbaar gestel weens gemeente se geldnood)

Galery

• 
  Die Gereformeerde kerk, Aliwal-Noord. Die hoeksteen is gelê op 12 Mei 1906.
• 
  Ds. Maarten Pelser was van 1876, die jaar waarin hy predikant geword het, tot die volgende jaar Aliwal-Noord se eerste Gereformeerde predikant.
• 
  Ds. W.J. de Klerk, leraar van 1907 tot 1911. Hy is die oupa van oudpres. F.W. de Klerk.
• 
  Ds. Izak David Krüger, 1911 tot 1916.
• 
  Ds. C.W.M. du Toit, leraar van 1917 tot 1920. Sy vader was ds. S.J. du Toit en sy halfbroer Totius. Ds. C.M.W. du Toit was lid van die volksraad van 1929 tot 1943.
• 
  Ds. E.L.J. Venter, die leraar van 1920 tot sy oorlye in die amp in Mei 1947.
• 
  Mev. (ds.) G.P.L. van der Linde, predikantsvrou van 1949 tot 1955.
• 
  Ds. P.B. de Klerk, leraar van 1957 tot 1966.
• 
  Ds. F.J. Labuschagne, 1974 tot 1980.

Bronne

• (af) Harris, C.T., Noëth, J.G., Sarkady, N.G., Schutte, F.M. en Van Tonder, J.M. 2010. Van seringboom tot kerkgebou: die argitektoniese erfenis van die Gereformeerde Kerke. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Nienaber, P.J. 1963. Suid-Afrikaanse Pleknaamwoordeboek. Kaapstad, Johannesburg: Suid-Afrikaanse Boeksentrum.
• (af) Schalekamp, ds. M.E. (voorsitter: redaksiekommissie). 2001. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2002. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Van der Walt, dr. S.J. (voorsitter: deputate almanak). 1997. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1998. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Vogel, Willem (red.). 2014. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2015. Potchefstroom: Administratiewe Buro.

Eksterne skakels

• (en) Die kerkgebou soos te sien op Google Maps. URL besoek op 8 Mei 2015.