Giovanni Bellini

Giovanni Bellini (gebore c. 1430, Venesië Italië; sterf in 1516, Republiek Venesië) was ‘n Italiaanse skilder wat in sy werk die toenemende belang van die Venesiaanse artistiese milieu in die innovasies en besorgdhede van die Renaissance gereflekteer het. Alhoewel die skilderye vir die Saal van die Groot Raad in Venesië, wat beskou word as sy grootste werke, in 1577 deur vuur vernietig was, toon ‘n groot aantal altaarstukke (soos die in die Kerk van die Heiliges Giovanni e Paolo in Venesië) en ander oorblywende werke ‘n bestendige en geleidelike ewolusie van suiwer godsdienstige benadrukking na ‘n nuwe naturalisme van landskap en atmosfeer.

Giovanni Bellini
Selfportret, c. 1500
Gebore	1430
Sterf	26 November 1516 Republiek Venesië, Italië
Nasionaliteit	Italië
Veld	Portretskilder, godsdienstige skilderye
Beweging	Renaissance

Min is bekend oor Bellini se familie. Sy vader, Jacopo, 'n skilder, was ‘n leerling van Gentile da Fabriano, een van die toonaangewende skilders van die vroeë 15de eeu, wat Giovanni na Florence kon gevolg het. Ewenwel, Jacopo het die beginsels van die Florentynse Renaissance na Venesië geneem en bekendgestel, voordat enige van sy seuns so kon doen. Behalwe vir sy seuns Gentile en Giovanni, het Jacopo ten minste een dogter, Niccolosa - wat in 1453 getroud is met die skilder Andrea Mantegna - , gehad. Beide seuns het as assistente in hul vader se werkswinkel begin. Giovanni se vroegste onafhanklike skilderye was beïnvloed deur die laat-Goties-grasievolle styl van sy vader Jacopo, asook deur die streng aard van die Padua Skool, en veral van sy swaer Mantegna. Hierdie invloed is selfs merkbaar nadat Mantegna Venesië in 1460 verlaat het vir die hof van Mantua. Giovanni se vroegste werke dateer van voor die tydperk. Hulle sluit ‘n Kruisiging, ‘n Transfigurasie, en ‘n Dooie Christus wat deur Engele Ondersteun word, in. Verskeie prente van dieselfde tyd of vroeër bevind hulle in die VSA; en andere is by die Correr Siviele Museum in Venesië. Vier triptieke, en stelle van drie panele wat as altaarstukke gebruik is, is steeds in die Venesië Accademia, en twee Pietàs, beide in Milaan, is afkomstig van hierdie vroeë tydperk. Sy vroeë werke word versinnebeeld in twee pragtige skilderye naamlik, Die Bloed van die Verlosser en Die Smart in die Tuin.

In al sy vroeëre prente het hy met tempera gewerk, en die strakheid en strengheid van die Padua Skool gekombineer met ‘n diepte van godsdienstige gevoel en menslike patos wat heeltemal sy eie was. Sy vroeëre Madonnas, geskep in die tradisie van sy vader, is meestal soet in uitdrukking, maar Giovanni het ‘n meestal dekoratiewe rykheid met ‘n meer gevoelvolle, tasbare sensuele observasie van die natuur vervang. Alhoewel die uitgesproke lineêre element, dit wil sê die oorheersing van lyn eerder as massa as ‘n wyse om vorm te definieer, afkomstig van die Florentynse tradisie en van Mantegna – duidelik voorkom in die skilderye, is die lyn minder selfbewus as in Mantegna se werk, en, van die beginsel af, bied breë verbeelde lae hul oppervlaktes aan die lig vanaf ‘n dramaties-briljante lug. Giovanni Bellini was van die begin af ‘n skilder van natuurlike lig, soos ook Masaccio, die stigter van Renaissance skilderwerk, en Piero della Francesca, die grootste beoefenaar daarvan in die tyd. In hierdie vroeë prente is die lug agter die figure geneig om gereflekteer te word in strepe van water wat horisontale lyne maak in ‘n eenvoudige, loutere landskap. In Die Smart in die Tuin (c. 1465) beweeg die horison op, en ‘n diep, wye landskap omsingel die figure, ten einde ‘n gelyke deel te speel in die uitdrukking van die drama van die toneel. Soos met die dramatis personae, voorsien die uitvoerige lineêre struktuur van die landskap baie van die uitdrukking, maar ‘n selfs groter deel word gespeel deur die kleure van die daeraad, in hul volle briljantheid en in die gereflekteerde lig binne die skaduwee. Dit is die eerste van ‘n briljante reeks Venesiaanse landskappe wat vir byna ‘n eeu of meer deurlopend sou ontwikkel. Vir ‘n stad wat omsingel was met water, was die emosionele waarde van water nou ten volle blootgelê. ‘n Vergelyking met Mantegna se behandeling van dieselfde onderwerp, openbaar die subtiele, tog fundamentele verskille in die style van die twee Meesters.

Die groot saamgestelde altaarstuk met Sint Vincent Ferrer, wat steeds in die kerk van Die Heiliges Giovanni e Paolo in Venesië is, was omtrent 10 jaar later in die middel 1470’s geskilder. Maar die beginsels van komposisie, en die metodes van skilder, het in essensie nog nie verander nie; hulle het bloot wat uitdrukkingsmoontlikhede betref sterker gegroei. Dit wil voorkom asof dit gedurende ‘n seerit op die Adriatiese kus was wat Bellini waarskynlik nie lank daarna meegemaak het nie, dat hy die invloed teëgekom het wat hom die meeste sou aanhelp tot sy volle ontwikkeling: naamlik diè van Piero della Francesca. Bellini se Groot Kroning van die Maagd, byvoorbeeld, mag sommige van die komposisionele elemente van Piero se verlore Kroning van die Maagd bevat het; geskilder as die sentrale paneel van ‘n poliptiek. Christus se Kroning van sy Moeder Benede die Heilige Gees is ‘n plegtige daad van heiliging, en die vier Heiliges wat langsaan die troon as getuies staan word gekarakteriseer deur hul diepe menslikheid. Elke kwaliteit van hulle vorms word ten volle gerealiseer; elke aspek van hul liggame, die teksture van hulle gewaad, en die voorwerpe wat hulle vashou. Soos met die werke van Masaccio en Piero della Francesca help die perspektiewe van oppervlak en die troon om die groep in ruimte te vestig, en die ruimte word vergroot deur die heuwels en rantjies agteraan en as oneindig voorgestel deur die helderheid van die lug, wat die toneel omhul en al die vorme in een perspektief saamtrek.

Op hierdie tyd van sy lewe het Giovanni Bellini ook kennis gemaak met Antonello da Messina wat in 1475 na Venesië getrek het. Die kennismaking sou vir beide skilders beïnvloed. Die veranderinge in Giovanni se werk van sy vroeëre Mantegnaskiese styl tot die meer volwasse, onafhanklike styl, en die uiteenlopende aard van sy latere werke is reeds sigbaar in die San Giobbe Altaarstuk. Dit was egter die skilder se gebruikmaking van die medium wat die verskil gemaak het, wat afhang van sy boedoelinge en sy visie. Dit was Bellini se ryker en breëer visie wat sy toekomstige ontwikkeling bepaal het. Anders as tempera-verf, wat die medium van Bellini se vroeëre loopbaan was, is olieverf geneig om meer deursigtig en mengbaar te wees en derhalwe lei die gebruik daarvan tot ‘n ryker kleur en toon, deur ‘n groter graad van glasuring toe te laat; te wete die verf van een deurskynende lag kleur oor ‘n ander lag en so aan totdat die kunstenaar tevrede is. Hierdie tegniek en die ongeëwenaarde variëteit waarmee Bellini die olieverf hanteer het gee aan sy volle volwasse skilderwerk die rykheid wat geassosieer word met die Venesiese Skool.

Giovanni se broer, Gentile Bellini, was deur die regering aangesê om voort te gaan met die skilder van groot historiese tonele in die Saal van die Groot Raad in Venesië; maar in 1479, toe Gentile gestuur was na Konstantinopel, het Giovanni sy plek ingeneem. Van diè tyd af tot in 1480 het Giovanni baie tyd en energie spandeer aan die vervulling van sy pligte as versorger en toesighouer van die skilderye in die saal, sowel as die skilder van ses of sewe nuwe doeke. Laasgenoemde was sy grootste werke, maar hulle was vernietig toe die groot saal in 1577 afgebrand het. Kontemporêre studente van sy werk kan vandag slegs ‘n geskatte idée van hul ontwerp verkry van die Die Martelaarskap van Sint Markus in die Scuola di San Marco in Venesië wat voltooi en geteken is deur een van Giovanni se assistente, en van hul uitvoering, uit Giovanni se voltooiing van Gentile se Sint Markus wat Preek in Alexandrië na sy broer se dood in 1507. Tog het ‘n verrassende aantal groot altaarstukke en ander werke oorleef, en toon dit die bestendige maar avontuurlustige ewolusie van sy werk. Die beginsels en die tegniek van die Pesaro Altaarstuk het hul volle ontwikkeling ondergaan in die nog-groter altaarstuk van die Madonna van San Giobbe in die Venesiese Accademia, waar die Maag getoon word in ‘n groot apsis met die heiliges langsaan haar, gereed om in die gereflekteerde lig in te smelt. Dit blyk geskilder te gewees het voor die vroegste van sy gedateerde werke, te wete die half-lengte Madonna degli Alberetti (1487), ook in die Venesiese Accademia. Terwyl Giovanni vir die eerste twintig jaar van sy loopbaan sy onderwerpe beperk het tot tradisioneel godsdienstige onderwerpe (Madonnas, Pietàs, en Kruisigings), is dit na die einde van die eeu verryk deur die ontwikkeling van die mise-en-scène. Hy sou weldra een van die grootste landskapskilders word. Sy studie van buitemuurse lig was van so aard dat mens nie slegs die seisoen kon uitmaak wat uitgebeeld word nie, maar byna ook die tyd van die dag.

Bellini het ook as ‘n skilder van ideale tonele gedy—d.i. tonele van natuurlike in pleks van ge-indiwidualiseerde tonele. Vir die Sint Franciskus in Ekstase van die Frick Versameling, of die Sint Jerome tydens Sy Meditasie, geskilder vir die hoë altaar van Santa Maria dei Miracoli in Venesië, is die anatomie van die aarde so versigtig bestudeer soos die van menslike figure; maar die doelwit van hierdie naturalisme is naamlik om idealisme weer te gee deur die realistiese daarstelling van detail. In die landskapskildery, Heilige Allegorie, wat nou in die Uffizi staan, het hy die eerste van die droomagtige tonele geskep waarvoor Giorgione, sy leerling, bekend sou word. Dieselfde kwaliteit van idealisme kan gevind word in sy portretwerke. Sy Doge Leonardo Loredan in die Nasionale Gallery, Londen, beskik oor al die wyse dog inskiklike fermheid van die perfekte staatshoof, en sy Portret van ‘n Jong Man (c. 1505; daar word gedink dat dit ‘n weergawe van die Venesiaanse skrywer en humanis Pietro Bembo is) in die Britse koninklike versameling bevat al die sensitiwiteit van ‘n digter.

Die loopbaan van Giovanni Bellini blyk op beide artistiese en persoonlike vlak sereen en voorspoedig of welvarend te gewees het. Hy het gelewe om sy eie skool van Skilderwerk te sien gedy en domineer. Hy het waargeneem hoe sy eie invloed gepropageer word deur ‘n aantal studente, waarvan twee hul meester, wat wêreldfaam betref, sou oortref naamlik: Giorgione, wat hy met ses jare oorleef het, en Titiaan. Die enigste oorblywende beskrywing van Giovanni se persoonlikheid kan verkry word aan die hand van die groot Duitse Renaissance kunstenaar Albrecht Dürer, wat in 1506 aan die Duitse humanis Willibald Pirkheimer van Venesië af geskryf het: “Almal vertel my watter opregte man hy is, sodat ek regtig van hom hou. Hy is baie oud, en tog is hy steeds die beste skilder van hulle almal.”

Bykomende leeswerk

• Die vroegste biografie van Giovanni Bellini word gevind in Giorgio Vasari se Lewens van die uitmuntendste Italiaanse argitekte, skilders en beeldhouers, van Cimabue tot ons tyd, 10 vol. (1568; vertaal deur Gaston du C. de Vere; 1912–15, heruitgereik in een volume, 2006; oorspronklik in Italiaans gepubliseer, drie volumes.)
• Teen die einde van die 19de eeu het noemenswaardige studies in Engels, wat meer betrokke is met sy skilderwerk as sy lewe, verskyn in J.A. Crowe en G.B. Cavalcaselle, A History of Painting in North Italy, 2de uitgawe, 3 vol., red. Deur Tancred Borenius, vol. 1 (1912, heruitgereik in 1976); Bernard Berenson, The Venetian Painters of the Renaissance (1894); en Roger Fry, Giovanni Bellini (1899, heruitgereik in 1995).
• In die 20ste eeu was die studie van Bellini se werk uitgebreid—die bydrae van die Italiaanse kunshistorikuste Adolfo Venturi en, later, Roberto Longhi, en van die Duitse kunshistorikus Georg Gronau het gepaardgegaan met vordering in kennis—en dit het spesiale impetus ontvang vanaf die 1949 Bellini-uitstalling in Venesië. ‘n Standaardwerk, deur die persoon wat die katalogus voorberei het vir die uitstalling, is Rodolfo Pallucchini, Giovanni Bellini (1962; oorspronklik in Italiaans gepubliseer, 1959), wat die ontwikkeling van Bellini se skilderwerk naspoor, met notas betreffende die 285 plate en met ‘n bibliografie.
• Fritz Heinemann, Giovanni Bellini e i Belliniani, 2 vol. (1962), is ‘n geannoteerde katalogus van 1,902 werke deur Bellini en sy volgelinge, insluitende afskrifte van verlore werke en werke wat eens verkeerdelik aan Bellini toegeskryf was, met 910 illustrasies; daar bestaan ook ‘n derde volume, Supplemento e ampliamenti, red.deur Josef Nolte (1991). Philip Hendy en Ludwig Goldscheider.
• Giovanni Bellini (1945), is ‘n inleidende essay. Latere werke van belang is Giles Robertson, Giovanni Bellini, (1968, heruitgereik in 1981) ‘n relaas van Bellini se loopbaan en oeuvre; en
• Alastair Smith, Andrea Mantegna and Giovanni Bellini (1975).