Isfahan

Isfahan (alternatiewe spelling: Esfahan; Middel-Persies: Spahān; Klassieke Nieu-Persies: Ispahān, in moderne Persies of Farsi: اصفهان Esfahān [esfæˈhɒːn]) is die hoofstad van die gelyknamige provinsie in Iran. Dit is sowat 340 km suid van Teheran op 'n plato in die hartland van Iran geleë waar dit reeds sedert die antieke tydperk as een van die belangrikste stedelike nedersettings bestaan. Gedurende sy lang geskiedenis het 'n groot verskeidenheid geboue en monumente in Isfahan ontstaan waarvan sommige as Unesco-wêrelderfenis gelys is.

Isfahan Esfahān
Stad
Isfahan
Koördinate: 32°38′N 51°39′O
Land	Iran
Regering
• Burgemeester	Ghodratollah Norouzi
Hoogte	1 590 m (5 220 ft)
Bevolking
• Totaal	2 243 249
Tydsone	UTC+3:30 (IRST)
• Somertyd	UTC+4:30
Webwerf	www.isfahan.ir

Meesterlike Iranse baksteen-boukuns: die Si-o-seh pol of 33 Boë-brug

'n Nagaansig van Si-o-seh pol

Versierings in die Imam-moskee

Sjah- of Koningsmoskee

Versierings in die Bethlehem-kerk (voltooi in 1627)

Met 'n bevolking van 2,2 miljoen is Isfahan die derde grootste stad in die land na Teheran en Mashhad. Sy metropolitaanse gebied is volgens die sensus van 2006 met 3,4 miljoen inwoners die tweede grootste in Iran na Teheran. Swaar nywerhede het in die buitewyke van Isfahan ontstaan. Net soos in ander Iranse metropole is lugbesoedeling en verkeersopeenhopings ernstige vraagstukke.

Isfahan is by die kruispunt van belangrike noord-suidelike en oos-westelike roetes geleë wat dwarsdeur Iran loop, waaronder die hoofroete tussen die Kaspiese See en die Persiese Golf. Isfahan was vroeër een van die grootste stede ter wêreld. Dit het veral in die tydperk tussen 1050 en 1722 gefloreer en sy bloeitydperk in die 16de eeu onder die bewind van die Safawiede beleef toe dit vir die tweede keer in sy geskiedenis as hoofstad van die Persiese Ryk gefungeer het.

In 1598 het sjah Abbas I (1588–1629) sy regeringsetel na Isfahan verskuif en besluit om die stad met 'n uitgestrekte kompleks van moskees, paleise, basare, groen ruimtes en lanings bome aan weerskante van strate uit te brei. Paradysstede, wat in die Koran beskryf word, het as voorbeeld vir Abbas I se ambisieuse stadsvernuwing gedien. Isfahan het vervolgens tot 'n belangrike ekonomiese sentrum ontwikkel wat naas sy administratiewe funksie veral op godsdiens en handel gebaseer is. So word die verbintenis tussen geestelike en wêreldlike sfeer en tussen Islamitiese geloof en boukuns in die koningsplein Medan-e Sjah weerspieël waar moskee en basaar aan weerskante ontstaan het.

Die kulturele en argitektoniese erfenis uit hierdie glorietydperk is grotendeels tot vandag bewaar. Isfahan se befaamde Islamitiese boukuns sluit breë lane, oordekte brûe, paleise, moskees en minarette in. Isfahan se Sjah- of koningsplein, wat tans as Imam- of Naghsh-e Jahan-plein bekend staan, is een van die mees uitgestrekte stadspleine ter wêreld en 'n eersterangse voorbeeld van Iranse en Islamitiese boukuns. Dit is deur Unesco in 1979 as wêrelderfenisgebied gelys. Daarnaas staan die stad vir sy groot verskeidenheid historiese monumente en skilderkuns bekend, waaronder Zoroastriese vuurtempels, Christelike kerkgeboue (soos die Armeense Vank-katedraal) en Joodse sinagoges. 'n 16de eeuse Persiese spreekwoord (Esfahan nest-e jahan) beweer: "Isfahan is die halwe wêreld".

Geografie

Behalwe vir sy argitektoniese juwele word Isfahan gekenmerk deur sy buitengewone ligging temidde van 'n halfdroë streek, as een van die wêreld se grootste oase-stede, op 'n hoogte van 1 590 meter bo seevlak en met 'n jaarlikse reënval van slegs 147 mm. Die lewensaar van Isfahan is die Zāyandarud, 'n rivier wat 'n uitgestrekte gebied in die westelike Zagros-streek met voldoende neerslae dreineer. Hy voorsien die groot oase in die noordoostelike Zagros-voetheuwels, met Isfahan as sy sentrum en grootste stedelike nedersetting, van water. Hier, tussen die Zagros-bergpieke en die sentrale woestynstreke van Iran, by die kruispunt van die land se twee belangrikste landskappe, is 'n hele reeks van nedersettings gevestig.

Demografie

Armeense gemeenskap

Die Vank-katedraal in die Armeense kwartier Nieu-Julfa. Vank is die Armeense woord vir klooster

Sjah Abbas die Grote was 'n internasionaal gesinde heerser wat groot belang in die ontwikkeling van ander lande gestel en 'n verskeidenheid afvaardigings uit die buiteland ontvang het, waaronder veral Europese handelaars en diplomate. Abbas het gou besef dat handels- en ekonomiese bande met die buiteland 'n beslissende rol kon speel in sy voorneme om van sy ryk 'n vooruitstrewende en welvarende land te maak. Ook die hoofstad Isfahan sou voordeel uit hierdie bande trek. So het Abbas 160 000 Armeniërs, wat oorspronklik die Julfa-streek in Azerbeidjan bewoon het, suidwes van Isfahan laat hervestig. Persiese en Armeense oorlewerings verskil ten opsigte van die presiese gebeure. Volgens Armeense bronne is bewoners net drie dae gegun om voorbereidings vir hulle reis te tref en het duisende verdrink toe hulle riviere moes oorsteek.

Die nuwe nedersetting is Nieu-Julfa genoem. Die Armeniërs het grond ontvang waar hulle boerderye en hul nuwe stad kon oprig. Baie van die nuwe setlaars was opgeleide tegnici en ervare sakemans. Maar hulle kon veral 'n belangrike bydrae lewer om vriendskaplike bande met ander Christelike nasies te smee.

Nieu-Julfa het gaandeweg tot 'n welvarende nedersetting ontwikkel waar Armeniërs hul Christelike geloof ongestoord kon beoefen. Van plaaslike Moslems is verwag om die Christelike bevolking te respekteer, en enige oortreding in hierdie verband is swaar gestraf.

Armeense handelaars het handelsreise na Europese en Asiatiese bestemmings onderneem om goedere in- en uit te voer en gevorderde kennis en vaardighede uit ander lande aan die plaaslike bevolking te verskaf. Armeense sakemans het tot die welvarendste burgers van Isfahan behoort.

Na gelang Isfahan se stadsgebied na die omgewing uitgebrei het, is steeds meer omliggende nedersettings by die stad ingesluit, so ook Nieu-Julfa. Dit is tans een van die welvarendste stadsbuurte in Isfahan. Plaaslike Armeniërs is tweetalig en naas hulle Armeense moedertaal ook die Iranse landstaal Farsi magtig. Hulle het hul eie klubs en verenigings en mag net soos ander Christene binne hul gemeenskap ook alkoholiese dranke stook en drink. Die Armeense begraafplaas van Isfahan is teen die hellings van die bergpiek Sofeh geleë.

Die Armeense Vank-katedraal word as die meesterwerk van Christelike boukuns in Iran beskou. Boubedrywighede vir dié sakrale gebou het in die regeringstyd van sjah Abbas II begin en is deur Armeense sakemans befonds, net soos die skilderye in die katedraal se binneruimte. Hierdie kunswerke is deur plaaslike Armeense kunstenaars geskep wat die skilderkuns in Europese lande en kerke aangeleer het en sterk deur Italiaanse en Nederlandse meesters beïnvloed is. Alle skilderye beeld tonele uit die Ou en Nuwe Testament asook die lewe van Jesus Christus uit.

Daar is altesaam dertien Armeense kerke in Isfahan, waarvan die Bethlehem-, Sint Maria- en Sint Joris-kerk die bekendstes naas die Vank-katedraal is.

Ekonomie

Ontwikkeling ná 1979

Isfahan City Center, die grootste winkelsentrum in Iran wat sy deure laat in 2012 geopen het

'n Uitsig oor Naqsh-i Jahan-plein

In die jare ná die Iranse rewolusie van 1979 het Isfahan se nywerheidsektor, net soos dié in ander stedelike sentra, gestagneer. Met die instelling van vyfjaarplanne ná die oorlog teen Irak vanaf 1988 het Isfahan se ekonomie sy groeipad hervat. So is die staalbedryf saam met die hoëtegnologie-sektor en vliegtuigvervaardiging uitgebrei; die tradisionele tekstielbedryf is nuwe lewe ingeblaas met die vervaardiging van groter hoeveelhede sintetiese vesels, alhoewel klerevervaardiging in die algemeen 'n agteruitgang beleef het; die vervaardiging van sement en ander boumateriale het, net soos voedselverwerking en die vervaardiging van ander verbruikersgoedere, sy status as een van die kernbedrywe gehandhaaf; terwyl die chemiese en petrochemiese bedryf, naas leervervaardiging en masjienbou, sterk groei getoon het. Om die doeltreffendheid van plaaslike nywerhede te verhoog, is 'n tiental industriële sones (šahrak-e ṣanʿati) buite groter nedersettings naby Isfahan gevestig.

Eksterne skakels

Toerisme

---

• (en) Toerisme-inligting oor Isfahan op Wikivoyage

Amptelike webtuiste

---

• (fa) Amptelike webwerf

Ensiklopediese inligting

---

• (en) "ISFAHAN". Encyclopædia Iranica. Besoek op 13 April 2019.
• (en) "Eṣfahān". Encyclopædia Britannica. Besoek op 13 April 2019.