Oos-Berlyn

Die term Oos-Berlyn is in Westerse lande gebruik om na die Sowjetsektor van Berlyn te verwys wat in 1945 ná die einde van die Tweede Wêreldoorlog geskep is en die oostelike stadsdistrikte behels het. Die drie Westerse (Amerikaanse, Britse en Franse) sektore het as Wes-Berlyn bekend gestaan.

Oos-Berlyn Berlin, Hauptstadt der DDR 1949–1990
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	DDR
Administratiewe distrik	Berlyn
Koördinate	52°31′N 13°23′O
Oppervlakte:
- Totaal	403 vk km
Bevolking:
- Totaal (1989)	1 279 212
- Bevolkingsdigtheid	3 174/vk km
Tydsone	UTC +1/+2 (MET/MEST)

Oos-Berlyn het aanvanklik as die administratiewe sentrum van die Sowjet-besettingsone in Duitsland gedien en het tussen 1949 en 1990 de facto as hoofstad en regeringsetel van die Duitse Demokratiese Republiek (DDR) gefungeer. Die status van Oos-Berlyn was omstrede; volgens die drie westelike Geallieerdes het dit de jure steeds deel uitgemaak van die gedemilitariseerde Berlyn onder beheer van die Geallieerde magte Verenigde State, Verenigde Koninkryk, Frankryk en Sowjetunie, en nie van die Sowjet-besettingsone of DDR nie.

Die Sowjetunie het ná die stigting van die DDR geleidelik begin om Oos-Berlyn as 'n integrale bestanddeel van dié land te beskou, terwyl Wes-Berlyn tot by die Duitse hereniging in 1990 steeds as 'n gebied onder gemeenskaplike Geallieerde beheer behandel is. Vanaf die 1970's het die spesiale status van Oos-Berlyn gevolglik in die praktyk nog nouliks 'n rol gespeel; Oos-Berlynse afgevaardigdes is regstreeks as lede van die DDR-parlement verkies, terwyl diensplig vir Oos-Berlyners ondanks die gedemilitariseerde status van Berlyn ingevoer is.

Die DDR-owerhede het na Oos-Berlyn aanvanklik as die Demokratiese Sektor van Berlyn verwys; later is Oos-Berlyn amptelik Berlin, Hauptstadt der DDR ("Berlyn, Hoofstad van die DDR") of kort Berlin genoem.

Geskiedenis

Berlyn as Vier-sektore-stad

Die vier geallieerde sektore van Berlyn

Met die Londense Protokol van November 1944 het die Verenigde State, die Sowjetunie en die Verenigde Koninkryk besluit om Duitsland ná sy algehele kapitulasie in drie besettingsones en 'n "afsonderlike Berlynse gebied wat gemeenskaplik deur al drie geallieerde moondhede beset word" te verdeel. Frankryk het later as vierde geallieerde moondheid bygekom.

Reeds in Mei 1945 het die Sowjetunie 'n regering vir die hele stadsgebied van Berlyn benoem wat as "Magistraat van Groot-Berlyn" bekend gestaan het. Op 5 Junie 1945 het die vier geallieerde moondhede nog eens bevestig dat hulle Berlyn gemeenskaplik sou beset. Die destydse oostelike stadswyke (Duits: Bezirke) Mitte, Prenzlauer Berg, Friedrichshain, Pankow, Weißensee, Lichtenberg, Treptow en Köpenick het voortaan die "Sowjetsektor van Groot-Berlyn" gevorm.

As gevolg van politieke spanninge tussen die geallieerde moondhede is die gemeenskaplike administrasie van Berlyn in Oktober 1948 gestaak, en die Sowjetunie het besluit om die Geallieerde Kommandantuur te verlaat. In die Sowjetsektor is 'n afsonderlike stadsregering benoem wat voortgegaan het om na homself as "Magistraat van Groot-Berlyn" te verwys. Later is hierdie naam met die toevoegsel "Demokratiese Sektor" gebruik.

Stigting van twee Duitse state

Die Potsdamer Platz, 'n plein in die stadsentrum, in 1945

Met die inwerkingtreding van die Grondwet is die Bondsrepubliek Duitsland (Wes-Duitsland) op 23 Mei 1949 gestig. Volgens artikel 23 sou die Grondwet ook op 'n deelstaat "Groot-Berlyn" toegepas word. Die Sowjetunie het nogtans die toepassing van die Grondwet op sy Berlynse sektor geweier, terwyl dit in die drie westelike sektore vanweë die geallieerde voorbehoude net beperk toegepas kon word.

Ná die stigting van die Bondsrepubliek Duitsland was daar vir die Sowjetunie geen ander opsie meer as die oprigting van 'n Duitse deelstaat in sy besettingsone. Die Grondwet van die Duitse Demokratiese Republiek (DDR), wat oorspronklik vir die hele Duitsland saamgestel is, is derhalwe op 7 Oktober 1949 deur die voorlopige parlement, die Volkskammer, vir die deelstate Sakse, Sakse-Anhalt, Thüringen, Brandenburg en Mecklenburg-Voorpommere in werking gestel en sodoende die Oos-Duitse Duitse Demokratiese Republiek gestig. Hierdie grondwet het in artikel 2 bepaal dat Berlyn die hoofstad van die republiek sou wees – 'n verwysing na die stigting van 'n gemeenskaplike Duitse staat wat oorspronklik verwag is.

As gevolg van Berlyn se Viermoondhedestatus het die Sowjetsektor van Berlyn nie deel uitgemaak van die Sowjetbesettingsone of die DDR nie. Die grondwetlike organe van die DDR het hier nie oor regstreekse gesag beskik nie, en DDR-wette kon hier slegs indirek in werking gestel word nadat hulle deur die Magistraat van Berlyn bekragtig is. Oos-Berlynse afgevaardigdes kon in die DDR-parlement net raadgewende funksies vervul en is nie regstreeks verkies nie.

Integrasie in die DDR

Alexanderplatz, 'n besige plein in die stadsentrum van Oos-Berlyn, in die 1980's

Die woonstel- en winkelkompleks Rathauspassagen (1969) op Alexanderplein soos dit vandag lyk

Nogtans is daar reeds van die begin af nou bande tussen Oos-Berlyn en die DDR gehandhaaf, veral aangesien die DDR-regering in Oos-Berlyn gesetel was en die hele stad as hoofstad van die DDR geproklameer het. Die DDR-regering het net soos die Militêre Sowjetadministrasie formeel steeds die besondere status van Berlyn erken om sodoende aanspraak op die gesag oor die hele Berlyn te kan maak. Die Sowjetunie het immers vanaf 1948 die hele Berlyn as 'n integrale bestanddeel van sy besettingsone in Duitsland beskou, ongeag die Londense Protokol en alhoewel die land doe Viermoondhedestatus van Berlyn steeds erken het. Daarbenewens het die Sowjette besef dat die Berlyn-kwessie 'n belangrike punt by die beoogde hereniging van Duitsland sou kon wees.

Die DDR het dus met die oog op die moeilike volkeregtelike status van Berlyn slegs versigtige stappe gedoen om Oos-Berlyn in die DDR te integreer. Vanaf Oktober 1953 is byvoorbeeld DDR-identiteitskaarte aan inwoners van Oos-Berlyn uitgereik.

Na Oos-Berlyn is nogtans reeds vanaf 1949 as "Hoofstad van die DDR" verwys, ongeag alle besware van die westelike geallieerdes. Hier was alle ambassades asook die "Permanente verteenwoordiger van die Bondsrepubliek Duitsland by die DDR" gesetel, net soos alle DDR-departemente. Die enigste uitsondering was die Oos-Duitse Departement van Verdediging wat sy hoofkwartier oos van Berlyn in Strausberg gehad het.

In Januarie 1957 het die Oos-Duitse owerhede 'n belangrike besluit ten opsigte van die integrasie van Oos-Berlyn geneem – die Magistraat van Oos-Berlyn is onder beheer van die Ministerraad van die DDR geplaas, terwyl die nasionale Volkskammer-parlement die toesig oor die Oos-Berlynse stadsparlement gehou het wat nou tot "stadsraad" (Stadtverordnetenversammlung) hernoem is. Tegelykertyd het die status van Berlyn 'n brandende kwessie geword. Die Sowjetunie het die voortdurende geldigheid van die Londense Protokol bevraagteken en het in die najaar van 1958 met die sogenaamde Chrusjtsjef-ultimatum die omskepping van Wes-Berlyn tot 'n vrye stad en "besondere staatkundige eenheid" geëis. Die westelike geallieerdes het hierdie eis van die hand gewys.

Bou van die Berlynse Muur

Die Berlynse Muur in 1986, soos gesien vanuit Wes-Berlyn

Die politieke verdeling van Berlyn is met die bou van die Berlynse Muur in Augustus 1961 drasties verskerp, terwyl die integrasie van Oos-Berlyn in die DDR bespoedig is. Die Staatsraad van die DDR het Oos-Berlyn in September van dieselfde jaar aan die administratiewe distrikte van die DDR gelykgestel. Die DDR se nasionale diensplig, wat in Januarie 1962 ingevoer is, is ook op Oos-Berlyn toegepas. In Augustus 1962 is die Sowjette se Stadskommandantuur in Oos-Berlyn ontbind en deur 'n stadskommandant van die Nasionale Volksleër (Nationale Volksarmee, NVA) vervang. Oos-Berlynse stemgeregtigdes het in 1968 in die referendum oor die nuwe grondwet van die DDR gestem wat sodoende ook in die oostelike sektor van Berlyn regstreeks toegepas is.

Met uitsondering van enkele geboue is die hele historiese middestad van Berlyn deur altesaam 363 geallieerde lugaanvalle gedurende die Tweede Wêreldoorlog vernietig. Die Oos-Duitse bewind het ná die oorlog sy eie konsep van sosialistiese stedebou verwesenlik sonder om die historiese skaal van geboue in ag te neem. Uitsig oor die Rotes Rathaus (Rooi Raadsaal) vanaf die Berlynse televisietoring

Ná langdurige onderhandelinge is in September 1971 die sogenaamde Viermoondhede-ooreenkoms oor Berlyn onderteken wat onder meer die toegang van Wes-Berlyn tot die Bondsrepubliek Duitsland gereël het. Die konflik oor Berlyn is as gevolg van hierdie ooreenkoms grootliks bygelê. Nogtans was die algemene bepalings van die ooreenkoms allesbehalwe noukeurig bewoord en was sodoende oop vir teenstrydige interpretasies. Volgens die westelike geallieerdes het die ooreenkoms die besondere status van die hele Berlyn bevestig, terwyl die Sowjetunie en die DDR die bepalings net op Wes-Berlyn wou toepas. Hulle het hul aanspraak op die hele stadsgebied laat vaar en Oos-Berlyn as 'n aparte stad beskou.

Ná die Volkskammer-verkiesings van 1976 het die Oos-Berlynse afgevaardigdes geen besondere ledekaarte meer ontvang nie, terwyl die Magistraat van Oos-Berlyn in die herfs van dieselfde jaar die publikasie van die Verordnungsblatt für Groß-Berlin gestaak, en vervolgens is DDR-wette in Oos-Berlyn regstreeks oorgeneem. Vroeg in 1977 het die Oos-Berlynse administrasie sy naam "Magistraat van Groot-Berlyn" verander na "Magistraat van Berlyn, Hoofstad van die DDR".

Tegelykertyd is visums vir buitelanders, wat 'n dagbesoek aan Oos-Berlyn wou aflê, verpligtend gemaak en kontrolposte langs die paaie na die gebied van die DDR afgeskaf. Met die Volkskammer-verkiesings van 1981 is die Oos-Berlynse afgevaardigdes vir die eerste keer regstreeks verkies. Oos-Berlyn was nou de facto volledig in die DDR geïntegreer, behalwe vir 'n aantal geallieerde voorregte. Af en toe het die westelike geallieerdes nog protesnota's oorhandig wanneer die gedemilitariseerde status van Berlyn deur militêre parades van die DDR se Nasionale Volksleër geskend of Volkskammer-verkiesings ook in Oos-Berlyn gehou is.

Onder dele van die bevolking was daar ook baie jare ná die bou van die Berlynse Muur ontevredenheid met die politieke bestel en die ekonomiese toestande in die DDR. Aangesien andersdenkendes deur die veiligheidsdiens dopgehou is, het openbare betogings en proteste baie selde voorgekom. Nogtans het bekende persoonlikhede en klein groepe burgers hul misnoeë soms deur "afwykende gedrag" te kenne gegee.

Christelike kerke was die enigste groot instellings wat min of meer onafhanklik van party en staat bestaan het en sodoende 'n forum vir diegene kon bied wat met die amptelike beleid van party en regering ontevtrede was. Openbare betogings en ander aksies was ook hier ondenkbaar, met uitsondering van die kerklike vredesbeweging Schwerter zu Pflugscharen ("Swaarde tot ploegskare") wat openlik protes teen die amptelike beleid van "gewapende vrede" aangeteken het.

Die Berliner Appell van 1982 was die eerste opposiesiegroep waarin lede van die Christelike vredesbeweging met Marxistiese regeringskritici soos Robert Havemann saamgewerk het. 'n Openbare vredebetoging is in 1983 deur die owerheid verbied. Een jaar later het dramatiese tonele hulle in die ambassades van westelike lande en die permanente verteenwoordiging van die Bondsrepubliek Duitsland afgespeel nadat DDR-burgers emigrasiepermitte geëeis en geweier het om die geboue weer te verlaat.

Staatskrisis en Duitse hereniging

DDR-grenssoldate kort voor die opening van die Brandenburgse Poort op 22 Desember 1989

Betogers in die hoofkwartier van die Staatsveiligheidsdiens

In die herfs van 1989 het die politieke en ekonomiese krisis in die DDR verskerp. Terwyl die DDR se 40ste verjaardag op 7 Oktober nog met groot optogte gevier is – lede van die SED se jeugorganisasie Freie Deutsche Jugend (FDJ) het 'n fakkeloptog met 100 000 deelnemers gereël – het 'n halfmiljoen mense vier weke later, op 4 November, tydens 'n massabetoging van die Oos-Duitse opposisie op die Alexanderplein vergader. Ná die bedanking van Erich Honecker as staatshoof en partyleier op 17 Oktober het die nuwe DDR-bewind onder leiding van Ego Krenz op 9 November die verrassende besluit geneem om die landsgrense – en sodoende ook die Berlynse Muur – oop te stel.

Op 15 Januarie 1990 het betogers die uitgestrekte hoofkwartier van die Oos-Duitse Staatsveiligheidsdiens (Stasi) in die Berlynse distrik Lichtenberg binnegedring. Naas meubels is ook 'n groot aantal boeke, dokumente en lêers vernietig. Nogtans het die betogers nie toegang tot die geheime argiewe gekry nie, en lede van die DDR-burgerregbeweging vermoed dan ook steeds dat mense opsetlik van die belangrike dele van die gebouekompleks weggehou is sodat Stasi-lede 'n beduidende deel van die Staatsveiligheidsdiens se dokumente self kon vernietig.

Binne enkele maande is die pad vir die hereniging van Oos- en Wes-Berlyn berei: Op 6 Mei is die eerste vrye verkiesing in Oos-Berlyn gehou, op 11 Junie het lede van die Oos-Berlynse Magistraat en die Wes-Berlynse Senaat vir hul eerste gemeenskaplike sitting vergader, en op 2 Desember is die eerste vrye verkiesing in heel Berlyn sedert 1946 gehou.

Met die Duitse hereniging op 3 Oktober 1990 het Oos-Berlyn by die geldigheidsgebied van die Wes-Duitse Grondwet aangesluit en sodoende 'n bestanddeel van die deelstaat Berlyn geword. Met 'n verklaring ten opsigte van die sogenaamde Twee-plus-vier-ooreenkoms het die geallieerde moondhede op dieselfde dag hul voorregte in Berlyn opgeskort. Die Twee-plus-vier-ooreenkoms van 12 September 1990 het bepaal:

Die verenigde Duitsland behels die gebiede van die Bondsrepubliek Duitsland, die Duitse Demokratiese Republiek en die hele Berlyn. (Artikel 1 paragraaf 1 bladsy 1 van die Verdrag oor die afsluitende reëling ten opsigte van Duitsland)

Berlyn het sodoende 'n grondwetlike bestanddeel van die herenigde Duitsland geword.

Terminologiese problematiek

"Demokratischer Sektor Ende Anfang" – Sektoregrens by die Stettynse voetgangertonnel, Gartenstraße

Straatbord langs 'n snelweg

Gedurende die Koue Oorlog was daar verskillende naamkonvensies ten opsigte van die twee dele van Berlyn. Hierdie tematiek was ideologies gelaai en aan die wisselende politieke vereistes onderworpe. In geografiese konteks is daar egter steeds na die hele stad verwys, en ook in amptelike dokumente soos byvoorbeeld geboortesertifikate is uitsluitlik die naam Berlin gebruik.

Indien daar in ander opsigte uitdruklik na Oos-Berlyn verwys moes word, is dit of deur die konteks bepaal of deur toevoegsels verduidelik. In Wes-Berlyn en in die Bondsrepubliek Duitsland was Berlin (Ost) as amptelike naamkonvensie gebruiklik. 'n Kommissie van die Wes-Berlynse Senaat het in 1960 aanbeveel dat Oos-Berlyn 'n geskikte term vir nie-amptelike gebruik sou wees.

Later is hierdie term ook deur gesaghebbende woordeboeke soos die Wes-Duitse Duden oorgeneem, en tans word dit daarnaas ook in die meeste wetenskaplike publikasies gebruik. In bibliografiese literatuurlyste word dikwels na Berlin (DDR) verwys, terwyl die Wes-Duitse omgangstaal die voorkeur aan terme soos Sowjetsektor, Ostsektor en Ostberlin gegee het.

In amptelike Oos-Duitse publikasies is die taalreëls verskeie kere verander. Die Statistieke Jaarboek van die DDR het na Oos-Berlyn tot 1955 as Groß-Berlin, Demokratischer Sektor, tot 1957 as Berlin, demokratischer Sektor, tot 1961 as Demokratisches Berlin en daarna as Haupstadt Berlin verwys. In die omgangstaal en op amptelike DDR-kaarte is die oostelike deel van Berlyn dikwels net Berlin genoem, terwyl na die Westelike Sektore as Westberlin (sonder koppelteken) verwys is.

Argitektuur

Die Stalinistiese boustyl van die Sowjetunie het tydens die heropbou van Oos-Berlyn ná die Tweede Wêreldoorlog die voorbeeld vir 'n nuwe boustyl, die "Sosialistiese klassisisme", gelewer. Een van sy bekendste leuses was om "paleise vir die volk" op te rig. Volgens die beginsels van Sosialistiese stadsbeplanning is ruim woonbuurte en parke ook in die stadsentrum aangelê.

Stalinallee (Karl-Marx-Allee)

Die Frankfurter Tor vorm die beginpunt van die Karl-Marx-Allee

Die Stalinlaan (Duits: Stalinallee, later hernoem tot Karl-Marx-Allee) was die eerste groot ambisieuse bouprojek in Oos-Berlyn. Bekende argitekte, wat by die heropbou van Oos-Berlyn betrokke was en gewoonlik in sogenaamde beplanningskollektiewe saamgewerk het, het Hermann Henselmann (boumeester van die Stalinallee, die Haus des Lehrers of "Huis van die Onderwyser" en die Kongresshalle), Josef Kaiser, Herbert Aust, Günter Kunert en Horst Bauer ingesluit.

Die "arbeiderspaleise" in die Große Frankfurter Straße, wat op 21 Desember 1949 ter geleentheid van Josef Stalin se 70ste verjaardag tot Stalinallee hernoem is, was daarop gemik om die ekonomiese mag en ingenieursvernuf van die Duitse Demokratiese Republiek te versinnebeeld. Die Stalinallee (tans Karl-Marx-Straße en Frankfurter Allee) was een van agt strate wat vanuit die historiese stadsentrum, die Hackescher Markt en Alexanderplein, stervormig na die noorde, noordooste en ooste loop.

Die Karl-Marx-Allee (vroeër: Stalinallee), 'n voortreflike voorbeeld van die Sosialistiese realisme, die oorheersende boustyl in die 1950's

Ter voorbereiding van die bouprojek in Stalinallee het 'n afvaardiging na Moskou, Kiëf, Stalingrad (tans Wolgograd) en Leningrad (tans Sint Petersburg) gereis om voorbeelde van stadsbeplanning in die Sowjetunie te bestudeer. By die kompetisie in 1951 het die argitek Egon Hartmann die eerste prys ingepalm. Alhoewel sy wenontwerp geblyk het om die beste oplossing te wees, is uiteindelik saam met die ander vier wenners, Richard Paulick, Hanns Hopp, Karl Souradny en Kurt Leucht die finale bouplan ontwerp. Vir hierdie ontwerp het ook die Moskouse argitek Alexander W. Wlassow en die Visepresident van die Akademie vir Argitektuur, Sergej I. Tsjernisjef, 'n bydrae gelewer.

Die geboue in Stalinallee toon ten opsigte van hul boustyl baie ooreenkomste met die Lomonossof-universiteit in Moskou en die Paleis van Kultuur en Wetenskap in Warskou. Reeds in 1952 het digby die Karl-Marx-Allee 'n wolkekrabber (Duits: Hochhaus an der Weberwiese) volgens 'n ontwerp van Hermann Henselmann ontstaan wat as argitektoniese riglyn van die straat sou dien.

Die breë Stalinallee sou nie uitsluitlik tot die stadsverkeer beperk bly nie, maar het Berlyn se rol as hoofstad onderstreep en was daarnaas ook 'n uiters geskikte laan vir opmarse en parades. Die laan loop oor 'n afstand van een kilometer reguit en word deur groot woonstelblokke met tot by dertien verdiepings omsoom. Om ideologiese redes het die boumeesters aanspraak daarop gemaak om Berlyn se argitektonies-historiese erfenis te eerbiedig en die fasades onder van meer stylelemente van die Berlynse Klassisisme van 120 jaar gelede voorsien. Ander stylelemente, waaronder Doriese en Ioniese suile, versierde gewels met argitrawe en friese, is uit die antieke boukuns ontleen.

750-jaarfeesvierings in 1987: Straatoptog Unter den Linden

Hierdie boustyl het 'n skerp kontras met 'n ander grootskaalse bouprojek gevorm wat tegelykertyd in Wes-Berlyn aangepak is: Die heropbou van die Hansabuurt (Duits: Hansaviertel) wat eweneens tydens die oorlog verwoes is. Ter geleentheid van 'n internasionale boutentoonstelling het befaamde argitekte hier 'n woonbuurt met moderne woonstelblokke in 'n boomryke parklandskap geskep. Die twee projekte in Oos- en Wes-Berlyn was derhalwe nie slegs 'n wedstryd tussen verskillende argitektoniese konsepte van stadsbeplanning nie, maar ook 'n wedstryd tussen twee politieke stelsels.

Die Stalinallee word in die weste deur die plein Strausberger Platz begrens – die woonstelblokke met dertien verdiepings, wat hier volgens ontwerpe van Henselmann ontstaan het, lyk soos 'n stadspoort en toon ooreenkomste met die Amerikaanse Art Déco-boustyl van die 1930's. Die Frankfurter Tor ("Frankfurtse Poort") met sy twee torings, wat eweneens deur Henselmann ontwerp is, vorm die oostelike grenspunt van die laan. Die torings se koepels is volgens die voorbeeld van Gontard se torings by die Duitse en Franse Katedraal in Berlyn ontwerp.

Die industrialisering van die woningbou

Nuwe woonstelblokke in Hohenschönhausen

In die 1960's was dit egter duidelik dat die DDR nie oor die finansiële middele beskik het om voort te gaan met duur woonbouprojekte nie, en die klemtoon is derhalwe verskuif na die industrialisering van die nasionale woningbou. Net soos in Oos-Berlyn het orals in die DDR groot woonstelblokke ontstaan wat met voorafvervaardigde bouelemente opgerig is.

Tegelykertyd was veral vanaf die 1980's talle historiese stadskwartiere weens die gebrek aan fondse vir restourasie en gepaste herontwikkeling aan verval uitgelewer. Die oprigting van woonstelblokke aan die stadsrand was immers kostebesparend. Die stigting van drie nuwe administratiewe distrikte in die noord-ooste van die stad – Hellersdorf, Marzahn en Hohenschönhausen – het gepaard gegaan met die bou van uitgestrekte nuwe woonbuurte, maar was eintlik 'n verbreking van geallieerde ooreenkomste oor die hele Berlyn.

Eers ter geleentheid van die 750-jaarfeesvierings in Berlyn in 1987 is die amptelike beleid verander; belangrike voorbeelde was die restourasie van die Husemannstraat en die heropbou van die historiese stadsbuurt Nikolaiviertel in die stadsentrum van Oos-Berlyn. Stadsbeplanners en argitekte het pogings onderneem om voorafvervaardigde bouelemente ook vir die herontwikkeling van woonkwartiere en pleine in die binnestad te gebruik soos byvoorbeeld die plein Gendarmenmarkt, die Friedrichstraße en die kwartier Rosenthaler Vorstadt.

Alexanderplatz

Model van die Oos-Berlynse binnestad met Alexanderplein, Marx-Engels-Forum en televisietoring

Alexanderplein in 2006: Die wolkekrabber van die huidige Park Inn-hotel en die Galeria Kaufhof-afdelingswinkel (links op die voorgrond) het nuwe moderne fasades gekry

In die 1960's is met die herontwikkeling van die Alexanderplatz ("Alexanderplein") in die stadsentrum begin wat tot 'n ruim sentrale plein uitgebou is. Danksy 'n nuwe straattonnel het die padverkeer hier verdwyn, alhoewel 'n aantal historiese geboue soos die Minolhuis uit die 1920's en bouvalle soos dié van die Georgenkirche en die refektorium van die Grys Klooster hiervoor afgebreek moes word.

Weltzeituhr

Suidwes van die Alexanderplein het in 1965 die boubedrywighede vir die nuwe Berlynse televisietoring begin nadat die oorblyfsels van die historiese stadsentrum rondom die kerkgebou Marienkirche gesloop is. Aan die noordwestelike kant van die plein is tot in 1969 die Centrum-afdelingswinkel en die wolkekrabber van die Hotel Stadt Berlin met 'n hoogte van 120 meter opgerig. Nuwe geboue aan die noordelike kant het die Haus der Elektroindustrie ("Huis van die Elektroniese Nywerheidsbedryf") met 17 verdiepings en (in 1971) die Haus des Reisens met tien verdiepings ingesluit.

Die hele Alexanderplein is in 1969 omgebou; Walter Womacka se Brunnen der Völkerfreundschaft en Erich John se Urania-Weltzeituhr was van die projekte waarmee die plein opgeknap is. Dit het vinnig tot 'n gewilde plein vir Berlyners en toeriste ontwikkel. Ná die voltooiing van die plein se "Sosialistiese herontwikkeling" in 1971 was sy oppervlakte van 18 000 vierkante meter voor die Tweede Wêreldoorlog meer as vervierdubbel tot 80 000 vierkante meter.

Die beplanning en konsep was aan die Rooi Plein in Moskou ontleen, en net soos hierdie plein in die Russiese hoofstad sou ook Alexanderplein as 'n sentrale vergaderplek dien. Die Karl-Marx-Allee met 'n wydte van 125 meter was uiters geskik vir die jaarlikse opmarse van die Oos-Duitse weermag wat ter herdenking van die DDR se stigting op 7 Oktober plaasgevind het, terwyl die televisietoring, wat ook op 'n ver afstand maklik raakgesien kan word, die nuwe baken en simbool van Oos-Berlyn geword het. Oos-Berlyn was die eerste Europese stad wat oor hierdie soort indrukwekkende landmerk in sy binnestad beskik het.

Maar aangesien Alexanderplein deur breë strate van die omliggende woonkwartiere afgesny is, het hy baie van sy ou metropolitaanse karakter, waarvoor dit in die 1920's bekend gestaan het, kwytgeraak. Groot gebeurtenisse en byeenkomste soos die X Wêreldjeugspele in die somer van 1973, die feesvierings ter geleentheid van die DDR se 25-jarige bestaan of die plegtighede ter herdenking van die einde van die Tweede Wêreldoorlog in 1975 het vervolgens hier plaasgevind. Op 4 November 1989, net enkele dae voor die opening van die Berlynse Muur, is die grootste betoging ooit teen die DDR-bewind met 'n groot vergadering op Alexanderplein afgesluit waaraan tussen 500 000 en een miljoen mense deelgeneem het.