Jacobus Hendrik Pierneef

J. H. Pierneef (gewoonlik slegs verwys na as Pierneef, 13 Augustus 1886 - 4 Oktober 1957) was 'n Suid-Afrikaanse landskapkunstenaar en word algemeen beskou as een van die beste ou Suid-Afrikaanse meesters. Sy kenmerkende styl word wyd herken en sy werk is grootliks deur die Suid-Afrikaanse landskap beïnvloed.

J. H. Pierneef
Gebore	Jacobus Hendrik Pierneef 13 Augustus 1886 Pretoria
Sterf	4 Oktober 1957 (op 71) Pretoria, Unie van Suid-Afrika
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	landskapkunstenaar
Eggenoot	Agatha Delen (1910–1923) Marian Frances Schoop (1924)
Kinders	Marita Jennifer (* 1927)
Ouer(s)	Neeske Christiane Buser Gerrit Pierneef (née Gerrit Westmaas)
Geloof	Gereformeerd

Baie van sy kunswerke is van die Suid-Afrikaanse hoëveld, waarin hy ook 'n lewenslange inspirasie gevind het. Pierneef se styl was om die landskap tot meetkundige strukture te reduseer, deur plat vlakke, lyne en kleur te gebruik om die harmonie en orde in natuur voor te stel.

Lewensbeskrywing

Pierneef se enigste kind, Marita Jennifer, was getroud met 'n Chileense diplomaat, wat onder andere ambassadeur in die VSA was. Haar man het haar een aand op 'n partytjie in Pretoria gesien en aan 'n vriend gesê dat hy met haar gaan trou, en twee maande later die daad by die woord gevoeg. In 1960 is hy in 'n motorongeluk oorlede. Marita het in die buiteland bly woon, maar elke twee jaar haar ouers in Pretoria besoek.

Pierneef is in Pretoria as een van ses kinders gebore aan Gerrit Pierneef (gebore as Gerrit Westmaas in die Nederlande op 28 Junie 1855) en Neeske Christiane Buser. Gerrit Pierneef was 'n meesterbouer van Nederlandse afkoms terwyl sy vrou en Neeske van Voortrekkersafkoms was. Hulle was lidmate van die Gereformeerde kerk Pretoria. Pierneef en H. Dijksterhuis was in 1884-'85 verantwoordelik vir die aanbou aan die vorige kerkgebou van twee kruisarms in 'n oos-wes-rigting waardeur die kerk vergroot is tot ongeveer 500 sitplekke. Tydens die Tweede Vryheidsoorlog het Gerrit 'n hulppolisiemag in Pretoria opgestel. Met lord Roberts se besetting van die stad moes Gerrit Pierneef kies tussen gevangenskap of deportasie. Die gesin het in April 1901 na Nederland verhuis, maar sou in 1902 weer na Suid-Afrika terugkeer. In Nederland het sy ouers behandeling kon soek vir Pierneef se regterbeen; hy het aan rumatiekkoors gely en dit het veroorsaak dat sy regterbeen korter as sy linkerbeen was.

Hy het in 1910 teen sy ouers se wense met Agatha Delen getrou, 'n vrou wat 12 jaar ouer as hy is. Agatha het aan 'n geestesversteuring gely wat in die volgende tien jaar sou vererger en sy het later begin om haar sig te verloor. Haar toenemende afhanklikheid van Pierneef het hom harder laat werk, hy het die land deurgetoer om lesings te gee en uitstallings te hou.

Tydens 'n werk vir ene Johan Schoeman, as deel van 'n reklameprojek om grond rondom Hartbeespoortdam te verkoop, het hy in die Agnes-hotel tuisgegaan. Hier het hy sy toekomstige tweede vrou ontmoet, 'n Nederlandse vrou genaamd Marian Frances Schoop, beter bekend as May. Pierneef het in 1923 van Agatha geskei en in 1924 met May getrou. Die paartjie het in April 1927 aan 'n dogter, Marita Jennifer, die lewe geskenk.

In die veertigerjare het Pierneef se ma, sy peetpa, sy gewese vrou en 'n goeie vriend gesterf. Sy dogter emigreer ook ná haar troue en Pierneef se gesondheid begin agteruit gaan. Hy oorleef 'n hartaanval in die tydperk, maar sterf op 4 Oktober 1957 in Pretoria.

Kunsloopbaan

Anton van Wouw, Pierneef se peetpa, het hom aangemoedig om sy kuns te beoefen en later saam met hom uitgestal.

Pierneef en sy enigste kind, Marita, gebore in April 1927.

Pierneef het sy eerste kunsklasse (saam met toekomstige kunstenaars Cordon Leith en Fanie Eloff) by die hoër Staatsmodelschool in Pretoria bygewoon. Daar het sy onderwyser, J.F. Hondius, sy voorliefde vir die platteland aangemoedig. 'n Ander onderwyser, dr. H.G. Breyer, het sy leerlinge die veld ingeneem om hulle meer oor natuurwetenskap te leer. Met sy gesin se terugkeer na Nederland het hy oorspronklik deeltyds in 'n verffabriek in Hilversum gewerk en snags tekenklasse van 'n ou argitek ontvang. In die verffabriek het hy geleer hoe om verskillende soorte verwe te meng een aan te wend. Die gesin het na 10 maande na Rotterdam verhuis vir hul kinders se mediese behandeling (Pierneef het ook 'n suster gehad wat ook mediese sorg benodig het). Alhoewel sy ouers wou hê dat hy 'n dominee moes word, het hy aan die Rotterdamse Kunsakademie gestudeer. Daar het hy kennis gemaak met die werke van die ou meesters, wat 'n blywende indruk op hom gemaak het. Hy het ook met gipsmodelle geëksperimenteer en letterskilderwerk aangeleer.

Hy het op 18-jarige ouderdom saam met sy gesin na Pretoria teruggekeer, vasberade om argitektuur te studeer. Sy ouers se finansiële ontberings het hom egter genoodsaak om 'n werk in 'n tabakwinkel aan te neem, waarin sy pa 'n vennoot was. Hy het egter volgehou om kunstegnieke te studeer en het gevestigde kunstenaars ontmoet en aanmoediging van hulle ontvang. Onder hierdie kunstenaars was sy peetoom, Anton van Wouw, asook Hugo Naudé, Frans Oerder en die Ierse kunstenaar George Smithard. Hy het tussen 1905 en 1908 van Oerder onderrig ontvang in skilderwerk en na 1908 van Smithard onderrig ontvang in grafiese mediums soos etsing en linosnee. Dit was Smithard wat hom aangemoedig het om sy eie skilderstyl te ontwikkel en nie bloot Europese kunstenaars na te boots nie.

Sy eerste openbare uitstalling was saam met Van Wouw en Naudé in 1902. Van Wouw het bronsstandbeelde uitgestal en Naudé het, nes Pierneef, skilderye uitgestal. Die uitstalling is deur 'n aantal bekende persoonlikhede besoek en Pierneef se werk is oor die algemeen goed ontvang. Na 'n onderonsie tussen sy pa en dié se vennoot het Pierneef in 1908 'n werk as assistent by Staatsbiblioteek aangeneem; hy het nagskofte gewerk en oordag in sy studio geverf.

Geloftekerk (1938) het deel van Huisgenoot se Gedenkuitgawe van die Groot Trek gevorm.

In 1910 verkoop hy sy eerste olieverfskildery aan die kunshandelaar Emil Schweikerdt: 'n Blik op Meintjieskop, teen 'n prys van R6,30. In 1911 het hy by 'n groep Pretoriase kunstenaars aangesluit, Die Individualiste, en saam met hulle aan nog 'n groepsuitstalling deelgeneem: hy het twee etse uitgestal wat beide verkoop het. Hy het sy eerste solo-uitstalling in 1913 gehou. Die kritici het hom geprys en sommige het hom selfs as 'n genie beskryf. Sy tweede solo-uitstalling is twee jaar later gehou en ook goed ontvang. Hy het in hierdie periode ook 'n aantal stofomslae en illustrasies vir boeke en tydskrifte gemaak, waaronder Die Brandwag in 1917 en The Independent in 1919.

Rustenburgkloof, een van die panele wat Pierneef vir die Johannesburg-stasie geskep het.

In 1918 het Pierneef sy werk by die Staatsbiblioteek gelos en 'n loopbaan as 'n kunsdosent by die Heidelbergse Kollege (in Suid-Afrika) begin. In die daaropvolgende jaar het hy ook begin om tekenklasse by die Pretoria Kollege te gee. Hierdie posisies het hom die geleentheid gegun om op sy kuns te fokus en in 1920 en 1921 het hy aan baie solo- en groepsuitstalling deelgeneem. Een van hierdie was 'n belangrike uitstalling in Pretoria, waar Pierneef meer as 300 werke in verskeie mediums uitgestal het. Pierneef het in hierdie tyd begin het om hoë aansien as kunstenaar te geniet.

In 1923 het Pierneef as dosent bedank, as gevolg van meningsverskille met die Departement van Onderrig rakende die skoolkurrikulum: die stelsel was gebaseer op die Engelse stelsel, maar Pierneef het gevoel dat Suid-Afrikaners hulle eie styl moes ontwikkel en hulle eie stel reëls moes hê om te volg. Hy het hierdie idee benadruk tydens 'n lesing in Bloemfontein, waar het die belang van 'n individuele en eg-Suid-Afrikaanse kunsstyl beklemtoon het. Hy het ook na die Boesmans (San) se kuns verwys, menende dat dit besonder met die Suid-Afrikaanse omgewing rym.

Suidwes-Afrikaanse landskap met termiethoop, sambreelbome en berge in die agtergrond (1935)

Pierneef het nie 'n ander onderrigposisie aangeneem nie, maar begin om voltyds te verf. Benewens skilderye het hy ook pastelwerke, tekeninge, linosneë en etse geskep. Hy het ook aangehou om illustrasies vir Afrikaanse tydskrifte te skep en selfs gedigte geskryf. Hy het Suidwes-Afrika (tans Namibië) van 1923 tot 1924 besoek. Daar het hy talle sketse gemaak wat hy later as skilderye in sy studio sou voltooi. Hierdie skilderye word dikwels onder sy beste werke gereken. In Suidwes-Afrika het hy ook vriend geraak met die bekende diereskilder Hans Anton Aschenborn.

Ondanks die kritici se erkenning was Pierneef steeds nie finansieel suksesvol nie en was hy genoodsaak om ander werk te soek om sy sak aan te vul. Saam met sy vrou, May, het Pierneef Europa van 1925 tot 1926 besoek. Hy het die tyd gebruik om sy kuns te bevorder en die nuutste kunsbewegings te studeer. Binne die eerste week het 'n paar linosneë aan die Victoria and Albert-museum verkoop. Hy het ook 'n solo-uitstalling in Nederland gehou, waar sy Boesmantekeninge aandag getrek het. Hier het Pierneef ook kennis met die impressionistiese kuns. Hy het ook Parys, Berlyn, Antwerpen, München en Düsseldorf besoek, waar hy in aanraking met moderne kuns gekom het.

Die paartjie het aan die begin van 1926 met 'n Nederlandse vragskip terug gevaar, deur die Middellandse See en Rooisee, suid langs die ooskus van Afrika. Dié reis het Pierneef die geleentheid gebied om hawetonele te teken en te skilder en te eksperimenteer met die impressionistiese styl wat hy in Europa raakgeloop het. Baie van hierdie werke is vandag in die Johannesburgse Kunsmuseum te sien.

Pierneef se abstrakte werke het hewige kritiek gelok en hy het uiteindelik na sy tradisionele styl teruggekeer.

Pierneef het in 1927 'n baie suksesvolle uitstalling van 86 van sy werke in Pretoria gehou. Tydens 'n solo-uitstalling die volgende jaar het hy 'n aantal van sy meer moderne, abstrakte werke uitgestal. Alhoewel die werk as impressionisties beskryf kan word, het Pierneef egter nie werklik op indrukke en optiese verskynsels gekonsentreer nie, maar eerder die Suid-Afrikaanse landskap in 'n logies geordende en geometriese komposisie geabstraheer. Vir hierdie geometriese komposisies is hy veral deur die Hollandse kunstenaar Willem van Konijnenburg beïnvloed. Ook was Pierneef se werk nooit werklik abstrak nie, maar het hy meer op die dekoratiewe moontlikhede van geometriese vorme gekonsentreer. Hierdie nuwe werke, wat deur sommige as "futuristies" beskryf is, het egter sulke slegte resensies ontvang (ook van Anton van Wouw) dat hy na sy ou styl teruggekeer het.

Sy kleurpalet hoofsaaklik uit sonverbleikte pastelkleure soos sagte bloue, okers en pienk bestaan, alhoewel hy soms ook helder kleure soos blou, pers en oranje gebruik het. Hy het landskappe van verskillende dele van Suid-Afrika geskilder, maar was meer vertroud met die Transvaalse Bosveld en die skilderye wat in dié deel van die land uitgevoer is word as sy beste werke beskou.

In 1929 is Pierneef opdrag gegee om 32 panele vir die binnekant van die nuwe Johannesburgse stasie te skep, 'n taak wat hy in 1932 voltooi het. Hierdie 32 werke beeld natuurtonele en geskiedkundige Suid-Afrikaanse plekke uit. Die panele kan vandag steeds in Graaff-Reinet besigtig word en word dikwels as van sy beste werke beskou. In 1933 het hy ook opdrag ontvang om sewe muurskilderye vir die Suid-Afrika Huis, die Suid-Afrikaanse ambassade in Londen, te skep. Hy het hierdie opdrag in 1934 voltooi en die werke het weereens Suid-Afrikaanse natuurtonele uitgebeeld.

In 1939 het Pierneef 'n plaas oos van Pretoria gekoop wat beide as woning en ateljee gedien het. Pierneef het self sy huis uit klip en dekstrooi in die vorm van 'n kraal gebou. Die naam van die plaas was "Elangeni", wat beteken "waar die sonskyn by die hek is". Die perseel is vandag in Moepelstraat, Lynnwood. Hier het hy se laaste jare deurgebring. Sy laaste werk was in 1955: ’n ontwerp vir die wapen van die Laerskool Pierneef in Pretoria, wat 'n kameeldoringboom uitbeeld.

In 1951 het Emil Schweikerdt, aan wie Pierneef sy eerste olieverfskildery verkoop het en toe aan die hoof van E Schweikerdt (Edms) Bpk was, 'n aantal van sy werke in verskeie tydskrifte en boeke gereproduseer.

Toekennings

Pierneef het talle toekennings en eretoekennings in sy lewe ontvang, waaronder:

• 1935 - Die Medalje vir Visuele Kunste vir sy panele en muurskildery in die Johannesburg-stasie en Suid-Afrika huis.
• 1951 - Eredoktoraat aan die Universiteit van Natal
• 1957 - Eredoktoraat van Filosofie aan die Universiteit van Pretoria
• 1957 - Erelidmaatskap by die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns.

Galery

• 
  Die Groot Trek (1938)
• 
  Rooiplaatplaas, Noord-Transvaal - Sonopkoms (1925)
• 
  Mont-aux-Sorces (1925-1932)
• 
  Dar-es-Salaam (1926)
• 
  'n Somersmiddag, Bosveld (1928)
• 
  Watermeule naby Stellenbosch (1944)
• 
  Hardkoolbome - Bosveld (1945)
• 
  Akasiabome in die veld (1954)

Nalatenskap

Die Kremetartboom (1934) is in 2008 vir £826 400 verkoop

Pierneef se werk kan in talle private, korporatiewe en publieke versamelings gesien word, waaronder die Africana Museum, Durbanse Kunsmuseum, Johannesburgse Kunsmuseum, die Pierneef-museum en die Pretoriase Kunsmuseum.

Pierneef se dogter, Marita ("Miekie") Bailey, en haar man het in die sewentigerjare die Bailey-versameling gestig, wat uit ’n groot aantal van Pierneef se werke en persoonlike besittings bestaan. Sommige van die werke was reeds in hul besit, maar 'n aantal is deur hulle uit verskeie plekke verwerf. 'n Deel van die versameling is deur die destydse Departement van Nasionale Opvoeding gekoop en in die Pretoriase Kunsmuseum gehuisves: dit het bestaan uit sowat 600 werke in verskillende mediums, 300 persoonlike besittings, 300 geskiedkundige foto's en 150 geskrewe artikels. Die res van die versameling (ongeveer 350 items) is in 'n openbare uitstalling geplaas in 'n galery wat vir hierdie doel in Stellenbosch geskep is (die Baileys het in Stellenbosch gewoon). In 1980 het die Departement die res van die versameling ook gekoop, met die doel om uiteindelik 'n Pierneef-museum te skep. Die versameling is weer in 1984 vir veilige bewaring aan die Nasionale Kultuurhistoriese Museum oorgedra en verplaas na die Pierneef-museum in die Leendert te Groen-gebou in Vermeulenstraat, Pretoria. Buiten die 347 kunswerke, wat olie- en waterverfskilderye, potloodtekeninge, etse, pastelle, kool- en inktekeninge insluit, bevat die versameling ook van die Pierneef-familie se persoonlike besittings in, soos plaaslik vervaardigde meubels van inheemse hout en Pierneef se verfkwaste, esel en etspers. Dié versameling is die enigste in Suid-Afrika wat so 'n volledige oorsig van 'n kunstenaar se werk gee.

Hendrik Pierneef het meer as enige ander skilder van sy tyd daarna gestreef om 'n styl te skep wat die Suid-Afrikaanse landskap in die skilderkuns tot sy reg sou laat kom. Sy werke het die oë van die land se mense oopgemaak vir die skoonheid van die Suid-Afrikaanse natuur. Met dun verfaanwending het hy in droë, sober kleurtone die hele wydsheid van die vlakte- en koppielandskap weergegee. Asook die grootsheid van die bergreuse en die merkwaardige vorme van die inheemse bome het hy vagevang.

In 2008 is 'n skildery van Pierneef, "Die Kremetartboom", by 'n veiling in Londen vir £826 400 (R11,8-miljoen) verkoop. Dit is die hoogste prys wat tot op hede vir 'n Suid-Afrikaanse kunswerk betaal is. Die skildery is waarskynlik in 1934 geskilder waarna Pierneef die werk aan die Suid-Afrikaanse Hoë-Kommissaris in die Verenigde Koninkryk, Charles te Water, oorhandig het nadat Te Water Pierneef se ateljee besoek het en die toe onvoltooide skildery bewonder het en hom aangemoedig het om dit te voltooi.

Sien ook

• Anton van Wouw
• Kubisme

Bronnelys

• J.H. Pierneef ( 1886 - 1957 ) Geargiveer 30 Mei 2009 op Wayback Machine, deur Andries Loots (2000).
• Berman, E. 1994. Art & Artists of South Africa. Southern Book Publishers. in Jacob Hendrik Pierneef by www.arcyart.com.
• Jakob Hendrik Pierneef, by www.mieliestronk.com.
• Pierneef, J.H. in Wêreldspektrum. 1983 Ensiklopedie Afrikana: (EDMS) BPK.
• KENNIS, vol 14, 1980, bl. 2900-2904, ISBN 0 7981 0836 3
• In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 19, nr. 4, Junie 1970