Sandsteen

Sandsteen is 'n klastiese sedimentêre gesteente wat bestaan uit korrels mineraal, rots of organise materiaal met 'n korrelgrootte wat wissel tussen 1/16mm en 2 mm, en 'n middel bevat wat die korrels aan mekaar vas sement. Dit mag ook 'n matriks van slik of klei grootte partikels bevat wat die spasies tussen die korrels vul.

Die bekende Brandwagrots by die Golden Gate Hoogland Nasionale Park naby Clarens is 'n sandsteen wat hoofsaaklik deur eoliese prosesse (wind) gevorm is.

Die meeste sandstene bestaan egter uit kwarts of veldspaat aangesien dit die algemeenste minerale in die aardkors is, en as gevolg van hulle groter chemiese stabiliteit onder atmosferiese toestande. Die matriks is die fyn materiaal wat tydens afsetting saam met die korrels afgeset is. Die sement is die mineraal materiaal wat na afsetting bygekom het (bv. opgelos in water) wat die korrels aan mekaar vasbind.

Sandsteen kan fyner of growwer materiaal bevat, maar as dit meer as 30% gruis of rolstene bevat, word dit as 'n konglomeraat of breksie geklassifiseer.

Vorming

Sandsteen vorm waar sand (klastiese materiaal met korrelgroottes wat wissel tussen 1/16mm en 2 mm) afgeset en begrawe word. Dit gebeur meestal by rivierdeltas, maar kan ook afgeset word in riviere, strande en woestynduine (bv. die Clarens Formasie) en die rooi sandsteen van die Grand Canyon in Amerika. Wanneer die sand diep begrawe word, laat die drukking die materiaal digter saampak en saamgedruk word. Die minerale wat as sement dien word later as opgeloste minerale in vloeistowwe in die ongekonsolideerde materiaal in vervoer en afgeset. Oksiderende toestande lei tot rooi kleure afkomstig van opgeloste yster (Fe), terwyl reduserende toestande lei tot donker en gryser kleur sandstene.

Sement

Die sement wat sandsteen aan mekaar vassit bestaan gewoonlik uit een van drie minerale: Silika (die materiaal waaruit kwarts bestaan), kalsiumkarbonaat (CaCO3) en ysteroksied. Die bogenoemde mineraalmateriaal mag die matriks binnedring en aan mekaar vassement, of die spasies (geheel of gedeeltelik) vul waar daar geen matriks teenwoordig is nie. Die kombinasie van matriks en sement, kombineer saam met die omgewings- en klimaatstoestande om sandstene 'n wye reeks kleure te gee wat wissel van wit tot amper pikswart, asook grys, rooi, pienk en skakerings van room tot bruinerig.

Klassifikasie

Verskeie klassifikasies word gebruik om sandsteen verder te beskryf, en sluit die volgende in:

• Sortering
• Volwassenheid
• Korrelgrootte
• Mineraalsamestelling

Tipes Sandsteen

• Wakke – dit is sandsteen met meer as 10% matriks (m.a.w. dit is swak gesorteer).
• Areniete – dit is sandsteen met min sement en min matriks (goed gesorteer).
• Arkose – 'n sandsteen waarvan meer as 25% van die korrels uit veldspaat bestaan.

Tipes Sandkorrels

Die sandkorrels in sandsteen kan uit minerale, rotsgedeeltes of organiese materiaal bestaan. Die tipe materiaal en die verhoudings word bepaal deur die bron van die materiaal, die klimaat, wyse van vervoer, en die afsettingsomgewing (bv. fluvial, eolies).

Voorkoms

Sandsteen is een van die mees algemene sedimentêre gesteentes, en word in sedimentêre komme oral in die wêreld gevind.

Gebruike

Sandsteen word algemeen gebruik as as boumateriaal of as grondstof in vervaardiging. In die Oos-Vrystaat is daar verskeie dorpies waar ou geboue van sandsteen van die Clarens Formasie gebou is. Mooi voorbeelde hiervan is die NG Kerk, ou poskantoor en die ou Hoërskool Ficksburg in die dorp Ficksburg. Deesdae word sandsteen in teëls gesny, wat dan as deksteen teen mure gemessel word om 'n baie mooi voorkoms te lewer. Dit word ook gebruik om tuinornamente van te vervaardig.

In die natuur is sandsteen ondergrond 'n akwifer vir grondwater, of 'n reservoir vir olie en natuurlike gas.

Fossielrekord

Omdat sandsteen gewoonlik in hoë energie-omgewings afgeset word wat slegte bewaring van fossiele veroorsaak, bevat sandsteen gewoonlik nie goeie fossiele nie.

Sedimentêre Strukture

Verskeie strukture word tydens afsetting van sandstene gevorm, en is kenmerkend van die omgewing waarin dit gevorm is. Voorbeelde hiervan is:

• Kruisgelaagdheid
• Bioturbasie
• Gelaagdheid
• Samestelling
• Korrelgrootte
• Sortering
• Volwassenheid
• Tussengelaagdheid
• Turbidiet-afsettings
• Riffelmerke