Togaars

Togaars
Gepraat in:	China
Gebied:	Tarimbekken
Totale sprekers:	uitgesterf
Taalfamilie:	Indo-Europees; Togaars
Skrifstelsel:	Brahmi-skrif
Amptelike status
Amptelike taal in:	geen
Gereguleer deur:	geen
Taalkodes
ISO 639-1:	geen
ISO 639-2:
ISO 639-3:	txb xto, txb
	Nota: Hierdie bladsy kan IFA fonetiese simbole in Unicode bevat.

Togaars is een van die mees obskure takke van die Indo-Europese taalgroep. Dit bestaan uit twee tale, Togaars A (Togaars in engere sin – Turfaniaans, Arsi, of Oos-Togaars) en Togaars B (Koetsjies of Wes-Togaars). Die tale is van omtrent die 6de tot die 8ste eeu gepraat, voor dit uitgesterf het en hulle sprekers deur die uitbreidende Oeigoerstamme geassimileer is.

Indo-Europese tale
Indo-Europese tale
Albanees \| Anatolies Armeens \| Balties \| Kelties Germaans \| Grieks \| Indo-Irannees Italies \| Slawies \| Togaars
Proto-Indo-Europees
Taal \| Vereniging \| Geloof Kurgan \| Yamna \| BMAC \| Ariaans
Indo-Europese studies

Togaarse manuskrip vanaf Japannese Wikipedia (moontlik ook uit die *Bestand der Stiftung Preußischer Kulturbesitz* in Berlyn)

Houttablet met inskripsies in Togaars. Koetsja, China, 5de-8ste eeu. Tokio Nasionale Museum.

"Togaarse skenkers", met ligte hare en ligte oogkleur, 6de eeu fresko, Qizil, Tarim Bekken. Die fresko's word geassosieer met aantekeninge in Togaars en Sanskrit deur hulle skilders gemaak.

Beide tale is vroeër in die Tarimbekken in Sentraal-Asië, nou die Xinjiang-provinsie van China, gepraat. Die naam is geneem van die Togare (Grieks: Τόχαροι, "Tokharoi") van die Griekse historici (Ptolemy VI, 11, 6). Die word soms met die Yuezhi en die Kushans geïdentifiseer, en die term Tokharistan verwys gewoonlik na 1ste millennium Baktria. 'n Turkse teks verwys na die Turfaniaanse taal (Togaars A) as twqry. Interpretasie is moeilik, maar F. W. K. Müller het dit met die naam van die Baktriese Tokharoi geassosieer.

Ontdekking en skryfstelsel

In die begin van die 20ste eeu is in Turkestan (Sentraal-Asië) manuskripte uit de 7e – 8ste eeu in 'n onbekende taal (in kursief Gupta, 'n variant van die Brahma-alfabet) opgegrawe. Die taal is palmblare, houttablette en Chinese papier, wat deur die baie droë klimaat van die Tarim-bekken bewaar is. Voorbeelde van die taal, insluitend baie muurinskripsies, is by plekke in Kucha en Karasahr ontdek. Dit is taamlik gou ontsyfer via tweetalige tekste. In 1908 al blyk dit om 'n Indo-Europese taal te gaan.

Dit is deur Sieg-Siegling-Levi ontsyfer. Heelwat Boeddhistiese, religieuse en mediese tekste waarvan baie vertaal is uit Sanskrit is ontdek asook kloosterrekeninge en korrespondensie, kommersiële dokumente, karavaanpermitte, magiese tekste en een liefdesgedig. Baie Togare het die Manicheïstiese dualiteit of Boeddhisme aangeneem.

Opvallend is dat binne die Indo-Europese tale, Togaars tot die subgroep van die kentum-tale behoort, terwyl alle andere oostelike Indo-Europese tale satem-tale is.

Kulturele belang

Die bestaan van die Togaarse tale en alfabet is nie eens vermoed totdat toevallige ontdekkings in die begin van die 20ste eeu manuskripfragmente in 'n toe onbekende alfabet aan die lig gebring het nie en daarmee 'n hele nuwe tak by die Indo-Europese taalfamilie gevoeg het. Die een Indo-Europese taal wat oënskynlik die meeste ooreenkoms met Togaars toon is die antieke Hittiete taal, wat in ongeveer 1000 v.C. opgehou praat is.

Togaars het sommige taalkundige teorieë oor die verhoudings tussen Indo-Europese tale omvergewerp en nuwe lewe in die taalkundige studies geblaas. Die Togaarse tale is 'n groot uitsondering op die gewone patroon van Indo-Europese takke aangesien dit die enigste een is wat direk oos van die teoretiese Indo-Europese onstaanpunt in die Pontiese steppe versprei het.

Togaars het waarskynlik na 840 uitgesterf toe die Oeigoers deur die Kirghiz uit Mongolië verban is en hulle na die Tarim Bekken onttrek het. Die teorie word ondersteun deur die ontdekking van vertalings van Togaarse tekste na Oeigoers. Tydens die Oeigoers heerskappy het vermenging tussen die Togare en die Oeigoers plaasgevind en daarmee baie van die moderne bevolking van Xinjiang geskep.

Afrikaans	Moderne Engels	Togaars A	Togaars B	Antieke Grieks	Latyn	Sanskrit	*Proto-Indo-Europees
Togaars woordeskat (voorbeeld)
een twee drie vier vyf ses sewe agt nege tien honderd vader moeder broer suster (perd)≥ koei (stem)≤	one two three four five six seven eight nine ten hundred father mother brother sister (horse)≥ cow (voice)≤	sas wu tre śtwar päñ ṣäk ṣpät okät ñu śäk känt pācar mācar pracar ṣar yuk ko vak	ṣe wi trai śtwer piś ṣkas ṣukt okt ñu śak kante pācer mācer procer ṣer yakwe keu vek	heis duo treis tettares pente heks hepta oktō ennea deka hekaton pater mētēr (phrater)¹ (eor)¹ hippos bous (epos)¹	ūnus duo trēs quattuor quīnque seks septem octō novem decem centum pater mater frāter soror equus bos vox	eka dvi tri catur pañca ṣaṣ sapta aṣṭa nava daśa śata pitṛ mātṛ bhrātṛ svasṛ aśva go vāc	oinos of sems duwo treyes qwetwor penkwe sweks septm oktou newn dekm kmtom pə2ter mater bhrater swesor ekwo gwou *wekw

¹ = Verwant, met aangepaste betekenis
² = Geleende verwante woord, nie eie
³ = Engelse betekenis, onverwante woord

Sien ook

Verwysings

"The Tarim Mummies", J.P. Mallory and Victor H.Mair, Thames&Hudson, ISBN 0-500-05101-1

Eksterne skakels

Indo-Europese tale > Kentum-tale > Togaars