Besoedeling

Besoedeling kan beskou word as 'n menslike aktiwiteit of handeling wat die omgewing nadelig beïnvloed. Omdat die mens se onverskilligheid en onkunde moontlik die belangrikste oorsake van hierdie probleem is, is dit van die allergrootste belang dat leerlinge bewus moet wees van die noodsaaklikheid daarvan om 'n stabiele en gebalanseerde omgewing in stand te hou en dat relevante navorsing daaroor ewe belangrik is. Omgewingsopvoeding is belangrik om hierdie probleem te probeer aanpak.

'n Oliebesoedelde strand.

Lugbesoedeling.

Steenkoolaanleg in Australië. Die verbranding van steenkool produseer koolstofdioksied, saam met wisselende hoeveelhede swaeldioksied.

Soorte besoedeling

Daar bestaan verskillende soorte besoedelings, naamlik lugbesoedeling, ligbesoedling, waterbesoedeling, oseaanbesoedeling, grondbesoedeling en geraasbesoedeling.

Waterbesoedeling is wanneer daar plastiek, glas en blikkies in damme, riviere, mere en die oseane beland. Lugbesoedeling word onder andere deur fabrieke en myne veroorsaak deur die gasse en rook wat hulle in die lug vrystel. Grondbesoedeling is wanner glas, blikkies, papier en plastiek op die grond beland en natuurlike gebiede besoedel.

Geraasbesoedeling

Geraasbesoedeling (ook klankbesoedeling genoem) is die blootstelling aan ongewenste, steurende en beskadigende klanke.

Die hardste geraas wat nóg aangeteken is, is dié van die vulkaan Krakatoa, naby Java, wat op 27 Augustus 1883 uitgebars het. Dié geraas was so intens dat dit oor 8% van die aarde weerklink het en tot 3 000 kilometer van die bron van die geraas gehoor is.

Permanente gehoorskade kan egter ook veroorsaak word wanneer geraasbesoedeling lank aanhou en ’n mens terselfdertyd aan hoë geraasvlakke van meer as 85 desibel (dB) blootgestel word. Navorsing het bevestig dat die meeste mense ongemak en selfs pyn ervaar wanneer ’n geraas ’n vlak van 120-140 dB behaal. Dit word daarna verwys as die “pyndrempel van geraas”.

Fabriekswerkers kan nie vir ure aan erge geraasbesoedeling blootgestel word nie. Volgens navorsing is 95 desibel die geraasgrens waarin hulle behoort te werk.

Geraasbesoedeling word as ’n ernstige omgewingsprobleem geag, veral as dit sekere intensiteitsvlakke haal. Daarom het lande spesifieke wette vir geraasbesoedeling. So word omgewings- en nywerheidsgeraas in Amerika deur twee wette gereguleer (in 1970 en 1972 op die wetboek geplaas) wat sekere geraaskriteria neerlê. Daar is in werklikheid ’n formule neergelê wat die maksimum blootstelling aan geraas teen wisselende intensiteitsvlakke per dag bepaal. Dit sluit voorskrifte in van maksimum:

• 15 minute blootstelling per dag wanneer die geraasvlak 115 dB is;
• ’n Halfuur per dag as die geraas 110 dB is;
• Een uur wanneer die intensiteit 105 dB is;
• En ’n maksimum van vier ure per dag indien die geraas 95 dB is.

Navorsing het bevestig dat ’n fabriekswerker nie aan meer as 95 dB blootgestel behoort te word nie.

Suid-Afrikaanse wetgewing

Suid-Afrika het ook wetgewing wat geraasbesoedeling betref. Dié wetgewing onderskei tussen:

• “Versteurende geraas”, wat objektief is en omskryf word as ’n geraasvlak wat wetenskaplik gemeet kan word; en

• “Geraasergernis”, wat dui op ’n subjektiewe maatstaf van die mate waarmee geraas die gerief of vrede van iemand benadeel.

Beide is onwettig in terme van die Omgewingsbewaringswet (Wet 73 van 1989) en neergelegde geraasbeheerregulasies. Skedule 5 van die Suid-Afrikaanse Grondwet bepaal dat die individuele provinsies sedert 1996 verantwoordelik is vir die uitvoering van dié regulasies.

Versteurende geraas in ’n woongebied – ’n lawaaierige huisparty as voorbeeld – word gewoonlik deur munisipale verordeninge beheer, wat toetrede van die SA Polisiediens kan behels.

Geraasergernis, soos die deurlopende geblaf van ’n buurman se hond of toerustingsgeraas, moet aan die maatstaf van ’n “redelike persoon” voldoen voordat die hof in die guns van die klaer kan beslis. Die soort geraas, die duur daarvan en pogings om die voortslepende kwessie te beredder sal alles in ag geneem word voordat opdrag gegee word dat van die geraas ontslae geraak word, ’n boete gegee word of toerusting gekonfiskeer word. In erge gevalle kan selfs tronkstraf toegedien word. Die klagte moet skriftelik aan die plaaslike owerhede voorgelê word.

Seksie 9 van die geraasbeheerregulasies bepaal dat skuldiges ’n boete van tot R20 000 kan kry en tot soveel soos twee jare tronkstraf kan kry.

Fechner se wet

Die Duitse fisikus Gustav Fechner het die logaritmiese verhouding tussen 'n stimulus en gewaarwording bewys.

Wetenskaplikes verwys na die intensiteit van geraas as die geraasdrukvlak (sound pressure level). Dit kan ook beskryf word deur die hoeveelheid klankenergie wat ’n bepaalde oppervlakte per sekonde tref. Baie vervaardigde produkte, soos motorfietse, vliegtuie, stofsuiers en bore dra baie tot geraasbesoedeling by.

Volgens die intensiteitskaal oorskry ’n vliegtuig wat naby jou opstyg (sowat 140 dB) die pyndrempel van geraas, terwyl rockmusiek deur luidsprekers soveel soos 120 dB kan haal. Die geraas van ’n elektriese saag kan die skaal tot 100 dB opjaag, terwyl ’n stofsuier 80 dB kan haal. Die geraasvlak in ’n stil restaurant kan 50 dB wees. En onthou: in die laatnag is geraas meer intens weens die dalende temperatuur en gepaardgaande refraksie in die atmosfeer.

Die fisikus Gustav Fechner het in 1860 sy baanbrekerswerk Elements of Psychophysics in Duitsland gepubliseer, wat wiskunde ingespan het om die verhouding tussen ’n stimulus en gewaarwording te bewys: elke keer as die intensiteit van klank byvoorbeeld verdubbel, word ’n ekstra stap bygevoeg wat die ervaring van klanksterkte betref (dus ’n logaritmiese verhouding). Daarom verskil die mens se gewaarwording van 60 dB en 120 dB so drasties.

Witgeraas

'n Grafiek van die verspreiding van witgeraas.

Die agtergrondklank wat deur die meeste klankingenieurs “witgeraas” genoem word, is ’n mengsel van verskeie hoorbare frekwensies. Dit kan ingespan word om geraasbesoedeling in beheerbare geraas om te skakel, maar ook geraas te verberg wat andersins ’n mens se aandag sou aftrek. Dit kan selfs die boorwerk van ’n tandarts (en die gepaardgaande spanning en pyn) draagliker maak indien die pasiënt oorfone het waardeur witgeraas kom.   

Plastiek in die oseane

Plastiek wat in die see beland word na die windstiltestreke (die doldrums) in die oseane gevoer – ook die Stille Oseaan. Dit bly dan letterlik daar rondhang. Die bekendste area is die Groot Spul Gemors (Great Pacific Garbage Patch) in die Stille Oseaan. Dit is omtrent so groot soos Suid-Afrika en dit bestaan uit 3,5 miljoen ton plastiek wat in 'n laag van tot 30 m diep net onder die oppervlak van die water dryf. Die area is nie solied nie, eerder 'n soort bredie en nie altyd sigbaar nie. Dit bestaan uit enige iets: van visnette, styrofoam-koppies, tandeborsels, inkopiesakke en nog vele meer. Ongeveer 10% van die plastiek kom van skepe af, die res kom van die land af.

Plastiek is nie bio-afbreekbaar nie; sonlig breek dit slegs in kleiner stukkies op totdat dit uiteindelik plastiekmolekules word. Steeds kan dit nie geëet word nie, met tragiese gevolge. Die VN se omgewingsprogram bereken dat 'n miljoen seevoëls en 100 000 seesoogdiere en seeskilpaaie elke jaar as gevolg van plastiek vrek. Op die Midway-atol vrek derduisende albatroskuikens jaarliks want die lekker happies wat hul ouers aandra is eintlik stukkies plastiek. Die seediere en voëls se bekke, nekke en pote raak ook verstrik in die plastiek of hulle verteringskanale word verstop. Filter-vretende seediertjies is al beskryf met kleurvolle stukkies plastiek in hul ingewande. Albatrosse is veral lief vir helderkleurige sigaretaanstekers.

'n Ander probleem is dat plastiek, wat self nie toksies is nie, gifstowwe absorbeer wat nie wateroplosbaar is nie, bv. DDT en PCB's (poligechlorineerde bifeniele). Die gifstowwe beland in die voedselketting met skrikwekkende gevolge.

In Amerika word 2.5 miljoen plastiese waterbottels elke uur gebruik.

Sien ook

• Plastiekbesoedeling in die Middellandse See
• Punt Nemo

Bronne

• Senior Biologie, Du Toit, Van Rensburg, Du Toit, Botha, Van der Merwe, Volschenk, Van der Westhuyzen, De Kock, Niebuhr. Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Beperk, 1989.
• Beeld. Plastiek verswelg die oseane. 20 Februarie 2012.

Bronne vir Geraasbesoedeling

• Bram, Leon & Dickey, Norma. Funk & Wagnalls New Encyclopedia Vol 19. Funk & Wagnalls Corporation. ISBN 0-8343-0091-5
• Paneel skrywers. New Standard Encyclopedia Vol 16. Ferguson Publishing Company. 1999. ISBN 0-87392-103-8
• Paneel skrywers. The New Encyclopedia Brittanica Vol 27. 2010. ISBN 978-1-59339-837-8
• Paneel skrywers. The World Book Encyclopedia Vol 18. World Book. 2010. ISBN 978-0-7166-0110-4
• Paneel skrywers. Webster’s New World Encyclopedia. Prentice Hall. 1992. ISBN 0-13-947482-X
• Pyle, David. Volcanoes. Oceana. 1998. ISBN 1-86160-232-4
• Steele, Philip. Vulkane. Jacklin Uitgewers. 2001. ISBN 1 86904 560 2
• Stevens, S.S. & Warshofsky, Fred. Sound and Hearing. Time-Life International. 1966.
• Webartikel: https://www.privateproperty.co.za/advice/property/articles/noisy-nuisance-neighbours-know-your-rights/3273. Besoek op 14 Februarie 2019.