Fraktuur

'n Fraktuur of beenbreuk (Latyn: fractura) in die mediese vakterminologie verwys na enige verbreking van die normale samehang van 'n beenstuk.

Beenbreuk
Klassifikasie en eksterne bronne
Interne en eksterne aansig van 'n arm met 'n saamgestelde fraktuur, beide voor en na die operasie.
ICD-10	Sx2 (waar x=0–9, afhangende van die ligging van die fraktuur)
ICD-9	829
DiseasesDB	4939
MedlinePlus	000001
MeSH	D050723
Mediese waarskuwing

Die geneesproses van 'n beenbreuk kon eers na die ontdekking van röntgenfoto's aan die begin van die 1900's deeglik nagevors word. Sedertdien het die behandeling van beenbreuke drasties verbeter. Benewens 'n aantal nie-operatiewe metodes kan beenbreuke vandag met behulp van 'n operasie volkome genees word.

Sedert die vroegste tye was dit een van die pligte van 'n geneesheer om beenbreuke te behandel. Geskrifte wat uit die jaar 2000 v.C. dateer, maak reeds van hierdie behandeling melding. Boeke wat in die Middeleeue geskryf is, beskryf vernuftige metodes om frakture te behandel.

Dit is egter te betwyfel of al hierdie metodes doeltreffend was. Daar kon eers van 'n werklik wetenskaplikgefundeerde terapie gepraat word toe frakture met X-straalfoto's ondersoek kon word. In 1896 het Wilhelm Konrad Röntgen (1845-1923) röntgenstrale ontdek, maar dit het nog 'n hele ruk geduur voordat sy ontdekking doeltreffend toegepas kon word. Beenbreuke kon dus eers van die begin van hierdie eeu af volkome doeltreffend behandel word. ʼn Fraktuur beteken dat die onderlinge samehang van die beenweefsel heeltemal onderbreek is. ʼn Beenbesering kan ook in die vorm van ʼn kraak of ʼn kneusing voorkom. Wanneer die gebreekte been deur die omliggende sagte weefsel gedring het, word van ʼn gekompliseerde fraktuur gepraat.

ʼn Breuk wat sonder enige ooglopende oorsaak verskyn, word ʼn patologiese breuk genoem. So 'n breuk kan deur 'n metaboliese siekte of 'n kwaadaardige gewas veroorsaak word. Sekere breuke word nie deur skielike geweld veroorsaak nie, maar wel deur 'n langdurige uitputting. 'n Voorbeeld hiervan is die sogenaamde “masjeer-fraktuur”, waar die tweede middelvoetbeentjie breek nadat die persoon baie ver geloop het. Een van die vernaamste uitwendige kenmerke van ʼn breuk is pyn, wat vererger wanneer druk in 'n lengterigting op die breuk uitgeoefen word (asdrukpyn).

Nog uitwendige kenmerke is 'n swelsel, wat dikwels met bloeding gepaard gaan. Die persoon kan die betrokke liggaamsdeel ook nie gebruik nie. As die besering nie behandel word nie, is dit moontlik dat die pyn wel sal verdwyn, maar die liggaamsgedeelte se funksie sal nie herstel word nie. Dit kan tot gevolg hê dat die pasiënt 'n invalide word. Die primêre doel van die behandeling van frakture moet dus wees om die betrokke liggaamsdeel se funksie te herstel.

Behandeling

Noodhulpverlening by 'n fraktuur behels gewoonlik wondversorging (indien nodig) en die spalking van die breuk. Die spalking kan met behulp van plankies, stokke en derglike meer of 'n spesiale vakuumspalk gedoen word.

As noodhulp nie kundig toegepas word nie, kan dit vir die pasiënt gevaar inhou. Eers in die hospitaal kan die breuk deeglik ondersoek en behandel word. Daar is operatiewe en nie-operatiewe (konserwatiewe) behandelingsmetodes. Wanneer 'n dokter van nie-operatiewe metodes gebruik maak, word die breuk gewoonlik deur uitwendige manipulasie en met behulp van 'n gipsverband geset. Die gipsverband voorkom dat die breuk in die verkeerde posisie heg. Die gipsverband word so aangesit dat die gewrigte aan weerskante van die breuk nie meer kan beweeg nie. Sekere beenbreuke kan egter om praktiese redes nie met gips genees word nie, byvoorbeeld 'n breuk in die heupgewrig.

Dit is dikwels voordeliger om 'n breuk met die operatiewe metode te behandel, omdat die breuk dan sonder enige probleme in die regte posisie geset kan word. So byvoorbeeld kan dybeenhalsbreuk met 'n pen (of 'n pen en 'n plaat, afhangende van die presiese plek waar die fraktuur is) reggemaak word. Dit bring mee dat die gebreekte been baie vinniger weer normaal kan begin funksioneer. 'n Operasie is ook nodig in die geval van 'n dybeenbreuk. Hierdie breuk word herstel met behulp van 'n plaat wat oor die breukspleet vasgeskroef word (osteosintese). Wanneer daar van hierdie tegniek gebruik gemaak word, kan die breukdele onder druk teen mekaar gehou word. Die tegniek staan as drukplaat-osteosintese bekend. Hierdie tegniek maak dit vir die pasiënt moontlik om baie spoediger weer te kan loop, sonder dat die genesing van die breuk daaronder ly.

Die genesing begin wanneer die breukspleet met bindweefsel gevul word. Kalk word later in bindweefsel gevorm, 'n proses wat kallusvorming genoem word. Die gewenste verbening sal in die kallus plaasvind as buigbewegings in die breukvlak verhinder word. As die nie die geval is nie, ontstaan 'n veselagtige verbinding bekend as pseudo-artrose (skyngewrig). Dit gebeur dikwels dat die pasiënt se gesondheidstoestand baie swak is. In so 'n geval word 'n beenbreuk eers met 'n konserwatiewe metode behandel en die operasie word uitgestel totdat die pasiënt se gesondheid verbeter het.

In die geval van 'n sogenaamde impressiefraktuur van die skedel moet daar onmiddellik geopereer word. 'n Stuk skedelbeen het dan gebreek en is na binne ingeduik. In so 'n geval kan te veel druk die onderliggende breinweefsel erg beskadig. Die drukking moet daarom so gou moontlik met behulp van 'n operasie verlig word.

Ook wanneer die kakebeen gebreek is, is dit dikwels nodig om 'n operasie te doen omdat die asemhaling, sluk- en bytvermoë weens dislokasie nadelig beïnvloed kan word. Metaaldrade, plaatjies en skroewe word dikwels gebruik om die dele van die kaak wat van mekaar losgeraak het (dislokasie), weer in die regte verhouding bymekaar te bring. 'n Werwelfraktuur is gevaarlik omdat die rugmurg deurgesny of vasgedruk kan word wanneer die werwels verskuif.

As die nekwerwels breek, kan bykans al die liggaamspiere verlam word en die dood kan selfs intree. Wanneer die fraktuur laer in die werwelkolom voorkom, kan die bene verlam word. Die behandeling van werwelfrakture hang af van die aard van die breuke en die verskynsels wat daaruit voortvloei.

Verwysings

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409486