Ge'ez-skrif

Skryfstelsels
	Abjad ; Abugida ; Alfabet ; Lettergreepskrif ; Logografies ; Kenmerk-alfabet ; Snelskrif; Alternatief

	Ge'ez-skrif
Soort skryfstelsel	Abugida
Tyd gebruik	5de-6de eeu v.C. tot hede
Rigting	Links na regs
Streek	Horing van Afrika
Tale	Ge'ez en verskeie tale van Ethiopië en Eritrea
	Stelsels
Moederstelsels	Egiptiese hiërogliewe Proto-Sinaïties Antieke Suid-Arabies Ge'ez-skrif; ; ;
Dogterstelsels	Amharies en ander Ethiopiese en Eritrese alfabette
ISO 15924	Ethi, 430
Unicode	Ethiopic, U+1200–U+137F, ; U+1380–U+139F, ; U+2D80–U+2DDF, ; U+AB00–U+AB2F
	Nota
	Hierdie bladsy kan fonetiese IFA-simbole of letters uit ander alfabette bevat
Portaal	Skryfstelsels

Ge'ez (Ge'ez: ግዕዝ, transliterasie: Gəʿəz) is ’n skrif wat as ’n abugida gebruik word vir verskeie tale van Ethiopië en Eritrea. Dit het aanvanklik ontstaan as ’n abjad vir die skryf van Ge'ez, wat nou ’n liturgiese taal van die Ethiopiese, die Eritrese Ortodokse Kerk en die Beta Israel is.

Die Ge'ez-skrif is aangepas om ander, hoofsaaklik Semitiese tale in Ethiopië en Eritrea te skryf. Sommige ander tale in die Horing van Afrika soos Oromo is ook aanvanklik in die skrif geskryf, maar het later die Latynse alfabet aangeneem. Beide die amptelike tale van Ethiopië en Eritrea, Amharies en Tigrinya, gebruik die Ge'ez-skrif. Daarbenewens word in Ethiopië vir die Koesjitiese taal Afar die Ge'ez-skrif gebruik.

Letters

Ge'ez het 26 konsonante, waarvan 24 ook in die Suid-Arabiese alfabet voorkom:

translit.	h	l	ḥ	m	ś (SA s²)	r	s (SA s¹)	ḳ	b	t	ḫ	n
Ge'ez	ሀ	ለ	ሐ	መ	ሠ	ረ	ሰ	ቀ	በ	ተ	ኀ	ነ
Suid-Arabies

translit.	ʾ	k	w	ʿ	z (SA ḏ)	y	d	g	ṭ	ṣ	ḍ	f
Ge'ez	አ	ከ	ወ	ዐ	ዘ	የ	ደ	ገ	ጠ	ጸ	ፀ	ፈ
Suid-Arabies

Antieke Ethiopiese manuskrip, 15de eeu.

Baie van die letters se name is verwant aan dié van die Fenisiese alfabet en kom dus waarskynlik ook in die Proto-Sinaïtiese skrif voor.

Daar was twee alfabette vir die taal Ge'ez, eers ’n abjad en later ’n abugida.

Ge'ez-abjad

Die abjad, wat tot omstreeks 330 n.C. gebruik is, het 26 konsonante, en geen klinkers nie, bevat:

h, l, ḥ, m, ś, r, s, ḳ, b, t, ḫ, n, ʾ, k, w, ʿ, z, y, d, g, ṭ, p̣, ṣ, ṣ́, f, p

translit.	h	l	ḥ	m	ś	r	s	ḳ	b	t	ḫ	n	ʾ
Ge'ez	ሀ	ለ	ሐ	መ	ሠ	ረ	ሰ	ቀ	በ	ተ	ኀ	ነ	አ

translit.	k	w	ʿ	z	y	d	g	ṭ	p̣	ṣ	ṣ́	f	p
Ge'ez	ከ	ወ	ዐ	ዘ	የ	ደ	ገ	ጠ	ጰ	ጸ	ፀ	ፈ	ፐ

Ge'ez-abugida

Moderne Ge'ez word van links na regs geskryf. Die abugida het ontwikkel onder invloed van Christelike geskrifte deurdat verpligte vokaaltekens by die konsonante gevoeg is. Hoewel daar ’n duidelike Griekse invloed was, word geglo die abugida-stelsel kom van sendelinge van Indië.

		ä [ə]	u	i	a	e	ə [ɨ]	o	wa	yä [jə]
Hoy	h	ሀ	ሁ	ሂ	ሃ	ሄ	ህ	ሆ
Läwe	l	ለ	ሉ	ሊ	ላ	ሌ	ል	ሎ	ሏ
Ḥäwt	ḥ	ሐ	ሑ	ሒ	ሓ	ሔ	ሕ	ሖ	ሗ
May	m	መ	ሙ	ሚ	ማ	ሜ	ም	ሞ	ሟ	ፙ
Śäwt	ś	ሠ	ሡ	ሢ	ሣ	ሤ	ሥ	ሦ	ሧ
Rəʾs	r	ረ	ሩ	ሪ	ራ	ሬ	ር	ሮ	ሯ	ፘ
Sat	s	ሰ	ሱ	ሲ	ሳ	ሴ	ስ	ሶ	ሷ
Ḳaf	ḳ	ቀ	ቁ	ቂ	ቃ	ቄ	ቅ	ቆ	ቋ
Bet	b	በ	ቡ	ቢ	ባ	ቤ	ብ	ቦ	ቧ
Täwe	t	ተ	ቱ	ቲ	ታ	ቴ	ት	ቶ	ቷ
Ḫarm	ḫ	ኀ	ኁ	ኂ	ኃ	ኄ	ኅ	ኆ	ኋ
Nähas	n	ነ	ኑ	ኒ	ና	ኔ	ን	ኖ	ኗ
ʾÄlf	ʾ	አ	ኡ	ኢ	ኣ	ኤ	እ	ኦ	ኧ

		ä [ə]	u	i	a	e	ə [ɨ]	o	wa	yä [jə]
Kaf	k	ከ	ኩ	ኪ	ካ	ኬ	ክ	ኮ	ኳ
Wäwe	w	ወ	ዉ	ዊ	ዋ	ዌ	ው	ዎ
ʿÄyn	ʿ	ዐ	ዑ	ዒ	ዓ	ዔ	ዕ	ዖ
Zäy	z	ዘ	ዙ	ዚ	ዛ	ዜ	ዝ	ዞ	ዟ
Yämän	y	የ	ዩ	ዪ	ያ	ዬ	ይ	ዮ
Dänt	d	ደ	ዱ	ዲ	ዳ	ዴ	ድ	ዶ	ዷ
Gäml	g	ገ	ጉ	ጊ	ጋ	ጌ	ግ	ጎ	ጓ
Ṭäyt	ṭ	ጠ	ጡ	ጢ	ጣ	ጤ	ጥ	ጦ	ጧ
P̣äyt	p̣	ጰ	ጱ	ጲ	ጳ	ጴ	ጵ	ጶ	ጷ
Ṣädäy	ṣ	ጸ	ጹ	ጺ	ጻ	ጼ	ጽ	ጾ	ጿ
Ṣ́äppä	ṣ́	ፀ	ፁ	ፂ	ፃ	ፄ	ፅ	ፆ
Äf	f	ፈ	ፉ	ፊ	ፋ	ፌ	ፍ	ፎ	ፏ	ፚ
Psa	p	ፐ	ፑ	ፒ	ፓ	ፔ	ፕ	ፖ	ፗ

Die Ge'ez-abugida is aangepas vir verskeie moderne tale van Ethiopië. Baie van hulle gebruik bykomende letters.

Ge'ez is ook ’n heilige skrif in die Rastafariër-godsdiens. Roots-reggae-musikante gebruik dit soms op albumomslae.

Unicode

Ethiopies is aanvanklik tot die Unicode-standaard gevoeg vanaf weergawe 3.0. In latere weergawes is bykomende letters bygevoeg:
U+1200–U+137F,
U+1380–U+139F,
U+2D80–U+2DDF,
U+AB00–U+AB2F

Sien ook

Geskiedenis van die alfabet

Verwysings

↑ Himelfarb, Elizabeth J. "First Alphabet Found in Egypt", Archaeology 53, uitg. 1 (Jan./Feb. 2000): 21.
↑ Daniels, Peter T.; Bright, William, reds. (1996). The World's Writing Systems. Oxford University Press, Inc. pp. 89, 98, 569–570. ISBN 978-0-19-507993-7.
↑ Gragg, Gene (2004). "Geʽez (Aksum)". In Woodard, Roger D. (red.). The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages. Cambridge University Press. p. 431. ISBN 978-0-521-56256-0.

Eksterne skakels

Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ge'ez-skrif.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia

[1] Himelfarb, Elizabeth J. "First Alphabet Found in Egypt", Archaeology 53, uitg. 1 (Jan./Feb. 2000): 21.

[2] Daniels, Peter T.; Bright, William, reds. (1996). The World's Writing Systems. Oxford University Press, Inc. pp. 89, 98, 569–570. ISBN 978-0-19-507993-7.

[3] Gragg, Gene (2004). "Geʽez (Aksum)". In Woodard, Roger D. (red.). The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages. Cambridge University Press. p. 431. ISBN 978-0-521-56256-0.

[1]

[2]

[3]