Gotiese kuns

Gotiese kuns was 'n Middeleeuse kunsstyl wat in die 12de eeu n.C. vanuit Romaanse kuns in Noord-Frankryk ontwikkel het, gelei deur die gelyktydige ontwikkeling van Gotiese argitektuur. In baie areas, veral Duitsland, is Laat Gotiese Kuns tot in die 16de eeu beoefen voordat dit by Renaissancekuns ondergebring is. Primêre mediums in die Gotiese tydperk het beeldhou, paneelskildering, gebrandskilderde glas, fresko's en verligte manuskripte ingesluit.

Die Westerse (Koninklike) Portaal by die Chartres-katedraal (ca. 1145). Hierdie argitektoniese standbeelde is die vroegste Gotiese beelde. Dit was 'n stylrevolusie en die model vir 'n generasie beeldhouers.

Latere Gotiese uitbeelding van die Aanbidding van die Sterrekykers, die Katedraal van Straatsburg

Gotiese beeldhouwerk, laat 15de eeu, Katedraal van Amiens.

Oorsprong

14de Eeu, Internasionale Gotiese Maria Magdalena in die St. Johannes-katedraal Toruń.

Gotiese kuns het in die vroeë 12de eeu in Île-de-France, Frankryk, by die Abdykerk van St. Denis ontstaan wat deur ab Suger gebou is. Die styl het sy oorsprong in argitektuur maar het gou ontwikkel en later ook beeldhou, tekstielkuns en skilder ingesluit.

Alhoewel daar baie meer sekulêre Gotiese kuns geskep is as wat vandag aanvaar word (aangesien godsdienstige kuns beter as sekulêre kuns bewaar is) was 'n groot gedeelte van die kuns wat in die tydperk geskep is, godsdienstig van aard. Gotiese kuns was dikwels tipologies, 'n weerspieëling van die oortuiging dat die gebeure van die Ou Testament 'n voorafskaduwing van dié van die Nuwe Testament was, en dat hulle vernaamste betekenis in werklikheid daarin opgesluit was. Die Gotiese tydperk het met 'n groot oplewing van Maria-verering saamgeval. Beelde van die maagd Maria het 'n meer menslike en intieme vorm aangeneem. Kunstenaars soos Giotto, Fra Angelico en Pietro Lorenzetti in Italië, en Vlaamse primitiewe skilders het realisme en 'n meer natuurlike menslikheid aan kuns verleen.

Ikonografie is deur veranderinge in teologie beïnvloed, soos gesien in uitbeeldings van die Hemelvaart van Maria wat nou meer gewildheid as die Dood van die Maagd geniet het, en in geestelike praktyke soos die Devotio Moderna, waarin Christus op nuwe maniere uitgebeeld is, soos die Man van Smarte, die Somber Christus en Maria met die liggaam van Christus, wat sy menslike lyding en kwesbaarheid beklemtoon het. Gedurende hierdie tydperk het baie antieke ikonografiese kenmerke wat in Nuwe Testamentiese Apokriewe voorgekom het, soos die vroedvroue by Christus se geboorte, onder klerikale druk verdwyn.

Etimologie

Die woord "Goties" vir kuns is aanvanklik as 'n sinoniem vir "Barbaars" gebruik, en het dus 'n negatiewe konnotasie gehad. Kritici het hierdie soort Middeleeuse kuns as onverfynd, en te verwyderd van die estetiese proporsies en vorms van Klassieke kuns beskou. Die Italiaanse kunstenaar en skrywer, Giorgio Vasari, het Gotiese kuns 'n "afgryslike en barbaarse" "versteuring" genoem. Rafael het beweer dat die spits boë 'n eggo van die primitiewe hutte was wat die Duitse woudbewoners gevorm het deur bome na mekaar te buig. Franse skrywers het "Gotiese kuns" ten sterkste veroordeel voordat dit 'n erkende kunsvorm geword het. Molière het die volgende opmerking gemaak:

Frans	Afrikaans
« [Le] fade goût des ornements gothiques,	Die benewelde smaak van Gotiese monumente,
Ces monstres odieux des siècles ignorants,	afskuwelike monsters van 'n dwase tyd,
Que de la barbarie ont produit les torrents... »	wat deur die strome barbaarsheid uitgespuug is

Skilderkuns

Simone Martini (1285–1344).

Laat Frans-Gotiese fresko's.

Gotiese skilderkuns het eers in ongeveer 1200 na vore gekom, amper 50 jaar na die oorsprong van gotiese argitektuur en beeldhou. Die oorgang van Romaans na Goties is baie vaag, en die teenwoordigheid van Gotiese ornamentele detail was dikwels aanwesig voordat veel verandering in figuurstyle of die komposisie self waargeneem is. Figure se gesigsuitdrukkings en houdings is lewendiger uitgebeeld, en hulle was dikwels kleiner in verhouding tot agtergrondtonele en is vryliker in die skilderruimte rangskik. Gotiese skilderkuns is in vier primêre mediums beoefen: fresko's, paneelskilderye, verlugte manuskripte en gebrandskilderde glas.

Fresko's

In Suid-Europa was fresko's steeds die vernaamste geïllustreerde narratiewe kuns op kerkmure as voortsetting van vroeë Christelike en Romaanse tradisies. Denemarke en Swede beskik oor die grootste versamelings oorgeblewe kerkmuurskilderye in die Biblia pauperum-styl. Na afloop van die Hervorming is amper al die fresko's in Denemarke sowel as Swede met kalk bedek – iets wat tot hulle behoud bygedra het. Sommiges het egter sedert hulle ontstaan onaangeraak gebly. Voorbeelde van Sweedse kerke waar hierdie fresko's behoue gebly het, is Tensta-, Gökhem- en Angakerke.

Gebrandskilderde glas

In die noorde van Europa was gebrandskilderde glas 'n belangrike en invloedryke skildervorm. Gotiese argitektuur het die hoeveelheid glas in groot geboue laat toeneem, deels sodat groot glasoppervlakke soos roosvensters aangebring kon word. Teen die einde van die tydperk het skilders toenemend van groot stukke geverfde glas gebruik gemaak, met geel as die oorheersende kleur, en van relatief min kleiner glasstukke in ander kleure .

Manuskripte en afdrukke

Verlugte manuskripte verteenwoordig die volledigste rekord van Gotiese skilderkuns, en bied 'n rekord van style op plekke waar geen monumentale werke behoue gebly het nie.

Ure van Jeanne d'Evreux, deur Jean Pucelle, Paris, 1320s.

Gedurende die laat 13de eeu het skrywers begin om gebedeboeke vir die lekedom te skep, dikwels bekend as Getyboeke weens hulle gebruik op voorgeskrewe tye van die dag. Die adelstand het hierdie tekste dikwels gekoop en was bereid om baie vir dekoratiewe illustrasies te betaal. Van die Frans-Gotiese elemente wat in hierdie werke teenwoordig was, het dekoratiewe bladsyrame met langwerpige en gedetailleerde figure ingesluit. Die gebruike van ruimtelike aanwysers soos bou-elemente en natuurlike kenmerke soos bome en wolke is ook kenmerkend van die Frans-Gotiese verlugte styl.

Sedert die middel van die 14de eeu was blokboeke met houtgesnede teks sowel as illustrasies, bekostigbaar vir plaaslike priesters in die Lae Lande, waar hulle dan ook die gewildste was. In die 15e eeu, met die bekendstelling van goedkoop afdrukke, meestal uit hout gesny, was dit vir gewone mense moontlik om gewyde stukke by die huis te hê. Hierdie illustrasies – klein, bekostigbaar en dikwels ruweg ingekleur – is in hulle duisendes verkoop, maar is vandag baie skaars.

Altaarstukke en paneelskildering

Olie op doek as skildertegniek het eers in die 15de en 16de eeue gewild geraak en was 'n kenmerk van Renaissancekuns. In Noord-Europa was die belangrike en innoverende Vroeë Vlaamse primitiewe skilderkuns in wese 'n Gotiese styl, maar dit kan ook as deel van die Noordelike Renaissance beskou word. Die skilders Robert Campin en Jan van Eyck het die olieskildertegniek gebruik om fyn gedetailleerde werke te skep, korrek in perspektief, waar kennelike realisme met 'n ryk, komplekse simbolisme gekombineer is.

Beeldhou

Monumentale beeldhou

Franse Maagd en Kind, ivoor, einde van die 13de eeu, 25 cm hoog, volgens die kurwe van die ivoortand gevorm.

Die Gotiese tydperk is in wese deur Gotiese argitektuur gekenmerk. Die fasades van groot kerke, veral rondom die deure, het steeds groot timpane gehad, maar ook rye beelde van figure aan weerskante daarvan.

In Italië het Nicola Pisano (1258–78) en sy seun Giovanni 'n styl ontwikkel wat dikwels Protorenaissance genoem word, onmiskenbaar beïnvloed deur Romeinse sarkofae en gesofistikeerde en besige komposisies, insluitend 'n simpatieke hantering van naaktheid, soos gesien in die reliëfpanele van hulle kansel van die Sienakatedraal (1265–68), die Fontana Maggiore in Perugia, en Giovanni se kansel in Pistola van 1301.

Laat Gotiese beeldhou het in die Noorde voortgeduur, gekenmerk deur baie groot houtgesnede altaarstukke met toenemend meesterlike houtsneewerk en groot hoeveelhede onrustige, uitdrukkingsvolle figure.

Lewensgroot grafbeelde in klip of albaster was gewild onder die welgesteldes, en deftige, veelvlakkige grafte is gebou. Die Scalliger-grafte van Verona was trouens so groot dat hulle nie in die kerk gepas het nie.

• 
  Suidelike portaal van die Katedraal van Chartres (c. 1215–20).
• 
  Westelike portaal van die Katedraal van Rheims.
• 
  Nicola Pisano, Geboorte van Christus en aanbidding van die sterrekykers, op die kansel van Pisai-baptisterium.
• 
  Claus Sluter, Dawid en 'n profeet van die Put van Moses.
• 
  Basis van die Heilige Doring-reliekkas, Frans (Parys), 1390's, 'n Opstanding uit die Dood in goud, emalje en edelstene.
• 
  Man van Smarte in die hoofportaal van Ulm Münster deur Hans Multscher, 1429.
• 
  Gedeelte van 'n paneelaltaarstuk, die Opstanding van Christus, Engelse Nottingham-albaster, 1450–90, met oorblyfsels kleur.
• 
  Besonderhede van die Laaste Avondmaal opTilman Riemenschneider se Altaar van die Heilige Bloed, 1501–05, lindehout, Rothenburg ob der Tauber, Beiere.

Draagbare beeldhouwerke

Deksel van die Walters-kis, met die Beleg van die Kasteel van Liefde aan die linkerkant, en 'n lanstoernooi, 1330–1350.

Beeld van Cristo de La Laguna (Tenerife, Spanje) uit Flaandere en gedateer tussen 1510–1514

Klein beeldjies, vir 'n hoofsaaklik leke- en dikwels vroulike mark, het 'n groot industrie in Parys en 'n paar ander stede geword. Tipiese ivoorbeelde het klein gewyde veelluike, enkelfigure, veral van die Maagd, spieëlkassies, kamme en oordadige kiste met tonele uit ballades ingesluit.

Gotiese beeldhouwerk wat nie as argitektoniese ornamente gedien het nie, is hoofsaaklik as gewyde voorwerpe vir huishoudings of as skenkings aan plaaslike kerke geskep. Die gewildste onderwerp vir klein driedimensionele standbeeldjies was die maagd Maria. Die vergulde silwer Maagd en Kind  dateer uit 1339 en is 'n beeld van Maria in 'n vloeiende kleed met die Christus-kind. Die eenvoud van die kleed en die jonkheid van die kind was 'n voorteken van ander beelde wat in noordelike Europa gevind is. Hierdie beelde dui op 'n evolusie van 'n vroeër rigiede en langwerpige styl na 'n ruimtelike en naturalistiese gevoel in die laat 12de en vroeë 13de eeu. Ander Frans-Gotiese beeldhou-onderwerpe sluit figure en tonele uit die destydse populêre letterkunde in.

Aandenkings aan pelgrimstogte na heilige plekke, soos borswapens van lood of klei, medaljes en geïllustreerde kruike was ook gewild en goedkoop. Hulle sekulêre ekwivalent, die livreiwapen, was 'n teken van feodale en politiese lojaliteit of bondgenootskap. Die goedkoper weergawes is dikwels gratis weggegee, soos die 13 000 borswapens van fusteinse lap, met die embleem van 'n wit bosvark, wat in 1483 deur koning Richard III van Engeland bestel is en aan die bevolking uitgedeel is. Die Dunstable-swaan, in geëmaljeerde goud, is 'n baie meer eksklusiewe weergawe wat aan iemand baie na aan, of belangrik vir die skenker gegee sou word.

Sien ook

• List of Gothic artists
• Renaissance of the 12th century
• Blackletter (also known as Gothic script)
• The Ten Virgins
• Danse Macabre
• History of Painting
• Western painting
• Church frescos in Denmark
• Church frescos in Sweden
• Timeline of Italian artists to 1800

Verwysings

• Calkins, Robert G.; Monuments of Medieval Art, Dutton, 1979, ISBN 0-525-47561-3
• Cherry, John. The Holy Thorn Reliquary, 2010, British Museum Press (British Museum objects in focus), ISBN 0-7141-2820-1
• Cherry, John, in Marks, Richard and Williamson, Paul, eds. Gothic: Art for England 1400–1547, 2003, V&A Publications, London, ISBN 1-85177-401-7
• Henderson, George. Gothic, 1967, Penguin, ISBN 0-14-020806-2
• Hugh Honour and John Fleming, A World History of Art, 1st edn. 1982 (many later editions), Macmillan, London, page refs to 1984 Macmillan 1st edn. paperback. ISBN 0-333-37185-2
• Olson, Roberta J.M., Italian Renaissance Sculpture, 1992, Thames & Hudson (World of Art), ISBN 978-0-500-20253-1
• Robinson, James, Masterpieces of Medieval Art, 2008, British Museum Press, ISBN 978-0-7141-2815-3
• Rudolph, Conrad, ed., A Companion to Medieval Art: Romanesque and Gothic in Northern Europe, 2006, ISBN 978-1-4051-9878-3
• Rudolph,Conrad, "Inventing the Gothic Portal: Suger, Hugh of Saint Victor, and the Construction of a New Public Art at Saint-Denis," Art History 33 (2010) 568-595
• Rudolph, Conrad, "Inventing the Exegetical Stained-Glass Window: Suger, Hugh, and a New Elite Art," Art Bulletin 93 (2011) 399-422
• Snyder, James. Northern Renaissance Art, 1985, Harry N. Abrams, ISBN 0-13-623596-4

Eksterne skakels

• Gothic Art and Architecture Geargiveer 23 November 2019 op Wayback Machine
• Gothic art, from ArtCyclopedia.com
• Gothic art, from Encyclopædia Britannica Online.
• Gothic art (Archived 2009-10-31), from Microsoft Encarta.
• Gothic art Geargiveer 5 Maart 2005 op Wayback Machine, from The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001.
• Gothic art Geargiveer 18 Maart 2007 op Wayback Machine, Museumsportal Schleswig-Holstein
• Gothic art, from "A World History of Art" and [2].
• http://www.vam.ac.uk/vastatic/microsites/1220_gothic/.
• The Pietà in French late Gothic sculpture: regional variations, a book from The Metropolitan Museum of Art Libraries (fully available online as PDF), which contains material on Gothic art