Heilige Graal
Die Heilige Graal (van Oudfrans graal "skottel") is een van die bekendste mites van die Westerse geskiedenis en letterkunde wat die soektog na 'n baie begeerlike voorwerp beskryf.[1] Die vroegste bronne van die Graal-tematiek is waarskynlik nie van Christelike oorsprong nie. Die graalslegendes is blykbaar verwerkings van ou Keltiese motiewe uit die Mabinogion, soos byvoorbeeld koning Artus se reis na die ketel van Annwn. Die Graal-tematiek vermeng moontlik kenmerke van ou vrugbaarheidskulte, Keltiese mites waarin horings of ketels van oorvloed sentraal staan, en Christelike motiewe en simboliek.
Die Heilige Graal is aanvanklik as 'n steen, 'n boek of 'n standbeeld voorgestel. Later word dit as 'n kelk, 'n bord of as 'n ketel beskryf. In die eerste verwerking in die Middeleeuse literatuur van die laat 12de eeu toon die Graalslegendes sterk Christelik invloede; die Graal word nou onder meer as die mitiese jaspisbeker beskou wat Jesus Christus tydens die Laaste Avondmaal gebruik het en waarin Josef van Arimatea ná Jesus se kruisiging sy bloed opgevang het. Later het hy die beker volgens legendes na die Britse eilande saamgeneem.
Wonderdadige krag word aan die Graal toegeskryf. Die beskouer van die Graal sou 'n mistieke verligting ervaar. Soms is die Graal ook as die onuitputlike bron van wonderlike geregte by 'n feesmaal uitgebeeld.
Volgens ander Middeleeuse bronne (byvoorbeeld die Duitse digter Wolfram von Eschenbach) is die Graal eerder 'n wonderdadige steen wat in die kasteel Montsalvatch ("Berg van die Verlossing") bewaar word.
Etimologie
wysigDie Afrikaanse en Nederlandse "graal" is, net soos die Duitse Gral en Engelse Grail ontleen aan die Oud-Franse graal of greal, soos in Chrétien de Troyes se Li Contes del Graal, 'n term wat as "beker" vertaal kan word. Die Latynse oorsprong daarvan is onseker. Taalkundiges het onder meer die Middel-Latynse gradalis voorgestel waarmee na 'n pronkbeker of diep skottel verwys is waarin tydens Middeleeuse feesbankette deftige disse bedien is.
Ander moontlike wortels is die Middel-Latynse gradalis, die 8de eeuse uitspraak van *crātālis "beker, houer"; of die Middel-Latynse garalis "bak, beker".[2]
Die Graal as literêre motief
wysig
Die belangrikste graalromans het in 'n taamlik kort tydperk tussen die einde van die 12de en die begin van die 13de eeu ontstaan. Aangesien die literêre werke in die Middeleeue nog nie deur 'n kopiereg beskerm was nie, het die digters dikwels die werke van ander skrywers bewerk. In die geval van die Graal-tematiek was Chrétien de Troyes en Robert de Boron die twee oorspronklike outeurs.
Die grondidee van die Graal het tot 'n sentrale motief in die Middeleeuse letterkunde ontwikkel, nog voordat iemand 'n noukeurige beskrywing gegee van wat die Graal presies so wees. In sy oorspronklike, onvoltooide Parsival-teks van omtrent 1180 verwys Chrétien de Troyes na die Graal nie as 'n beker of skottel nie. Die Graal lyk hier eerder op 'n geheimsinnige steen, moontlik 'n meteoriet, net soos dit in die werk van die Duitse digter Wolfram von Eschenbach beskryf word.
Teen die einde van die 12de eeu het Robert de Boron in sy Graal-siklus, wat tussen 1191 en 1202 ontstaan het, beweer dat die Graal 'n beker is, waaruit Jesus Christus tydens die Laaste Avondmaal gedrink het. De Boron het die eerste deel van sy trilogie aan die voorgeskiedenis van die Graal gewy en die verbinding met Josef van Arimatea (Frans: Joseph d'Arimathie) geskep. Volgens die Rooms-Katolieke geloof is die Graal daarmee verbind met die Altaarsakrament en die Teenswoordigheid van Christus tydens die wyding van brood en wyn. 'n Ander legende, soos bo beskryf, beweer dat Josef van Arimatea die bloed van die Verlosser in die Graal opgevang het. Later is die Graal na Britannië gebring.
In latere tekste uit die 13de eeu, maar ook in die Engelse Le Morte Darthur van Thomas Malory, wat in 1470 voltooi is, het die Heilige Graal tot 'n goue beker ontwikkel, waarin 'n klein hoeveelheid van die Heilige Bloed van Jesus Christus bewaar word.
Die soektogte van helde, wat die Graal wil opspoor, is een van die belangrikste onderwerpe van die middeleeuse letterkunde. Chrétien de Troyes se Parsival (Frans: Perceval) of "Die Storie van die Heilige Graal" (Le Conte du Graal) is die eerste literêre verwerking van die stof. In die 12de eeu versinnebeeld die soektog na die Graal ook die ridder wat na volmaaktheid streef.
Alle sienswyses in verband met die Graal word deur 'n vermenging van Christelike en esoteriese motiewe gekenmerk, uitgaande van Keltiese mites oor 'n mirakuleuse beker; tog begin die Graal eers met die Middeleeuse letterkunde verander na 'n medium van goddelike openbaring.
Chrétien de Troyes: Le Conte du Graal (Roman de Perceval)
wysig
Boston Public Library
Chrétien de Troyes se misties-religieuse versroman is die oudste bekende literêre werk oor die Heilige Graal, wat tussen 1179 en 1191 vir die graaf Filips van Vlaandere geskryf is. Chrétien verwys na 'n boek in die graaf se biblioteek, wat hy as bron gebruik het, maar verstrek geen besonderhede nie. Dit is dus nie duidelik of die Graal al vroeër in verband met die Artus-epiek en die literêre Perceval-figuur gebring is nie. Chrétien beweer dat sy bron 'n bewys vir die bestaan van die Graal lewer, en sommige navorsers glo dat hy na 'n historiese oorlewering uit die Elsas verwys. Volgens hierdie legende het Diederik van Elsas, graaf van Vlaandere, 'n deelnemer aan die Tweede Kruistog in 1150, enkele druppels van Jesus se bloed, wat deur Josef van Arimatea opgevang is, as 'n reliek uit Jerusalem saamgebring.[3]
Die Britanniese Artus-legendes uit die Matière de Bretagne met hulle bo-natuurlike elemente, wat magiese en mistiese magte insluit, was aan Chrétien en sy tydgenote bekend. Navorsers vermoed dat Chrétien ook deur die Ierse echtrai ("Avonture"), die eerste Keltiese legendes wat Britanniese vlugtelinge na die Europese vasteland gebring het, geïnspireer is.
Wolfram von Eschenbach: Parzival
wysigDie Duitse digter Wolfram von Eschenbach (omtrent 1170/75 tot 1220) het waarskynlik Chrétien de Troyes se Perceval geken. Sy werk verskil in 'n aantal opsigte van die Franse weergawe. Wolfram beweer dan ook dat hy nie die Franse origineel vir sy Duitse roman bewerk het nie; hy het die manuskrip van 'n misterieuse man met die naam Kyot ontvang, wat in die Spaanse stad Toledo 'n onbekende Arabiese handskrif ontdek had. Die held, Parzival, word hier as 'n rustelose soeker na waarheid uitgebeeld - in 'n tyd, toe die Kerk en die Christelike godsdiens aanspraak daarop gemaak het om die enigste bron van wysheid in hierdie verband te wees.
Wolfram se werk bevat daarnaas 'n indrukwekkende oorsig oor die sterrekundige kennis van sy tyd; die Graal kry hier ook 'n kosmologiese betekenis. Die geleerde Jood Flegetanis, een van Wolfram se romanfigure, versinnebeeld hierdie sterrekundige en astrologiese dimensie. Nadat hy die sterre gelees het, verkondig hy dat daar 'n misterieuse dinc ("voorwerp") sou bestaan, wat deur 'n edele Christelike geslag bewaar word. Die Graal word deur jonkvroue versorg en deur ridders (templeis - moontlik 'n verwysing na die Orde van die Tempeliers) beskerm.
Die Graal word nie as 'n beker of skottel beskryf nie. Dit is blykbaar 'n steen, wat uit die hemel neergestort het (moontlik 'n meteoriet), en dra die opskrif lapsit exillis - "steen wat van die sterre gekom het". Die Graal lê op 'n groen sydoek en kan vanweë sy enorme gewig net deur 'n reine maagd gedra word.
Die hooftrekke van die verhale
wysig
Alhoewel die Middeleeuse Artusromans in sekere opsigte sterk van mekaar verskil, kan daar nogtans gemeenskaplike hooftrekke aangewys word.
Die geskiedenis van die Graal
wysigDie Graal se geskiedenis begin met Josef van Arimatea, 'n welvarende koopman, wat volgens sommige verhale 'n oom van Jesus van Nasaret is. Ná sy kruisiging word die lyk van Jesus aan Josef oorhandig, wat sy begrafnis wil reël, en moontlik ook die beker, wat Jesus gedurende die Laaste Avondmaal gebruik het. Toe sy liggaam vir die begrafnis voorberei en gewas word, vloei nog bloed uit sy oop wonde, wat deur Josef met die beker opgevang word.
Ná Jesus se opstanding word Josef daarvan beskuldig dat hy die lyk sou gesteel het. Hy word in hegtenis geneem en na 'n kerker oorgebring, waar geen kos aan hom voorsien word nie. Na bewering verskyn Jesus aan Josef en oorhandig aan hom die beker van die Avondmaal. Daarna onthul Jesus die geheim van sy menslike gestalte aan Josef en leer hom hoe om die Heilige Mis te vier.
Nadat Jesus weer verdwyn het, word Josef op 'n wonderlike manier gered: Elke dag verskyn 'n duifie wat 'n hostie in die beker lê.
Josef word in die jaar 70 uiteindelik vrygelaat en verlaat die land met sy suster, haar man Bron en 'n aantal aanhangers ballingskap toe. Ter herdenking van die Laaste Avondmaal rig hulle 'n tafel op, wat as die "Eerste Tafelronde van die Graal" bekend staan. Die tafel beskik oor twaalf sitplekke; net die dertiende plek bly steeds leeg - dit word of as Judas se plek beskou of as dié van Jesus en die "Gevaarlike Plek" genoem, aangesien die aarde elkeen wat hier gaan sit onmiddellik verslind.
Josef seil daarna na Europa en vestig hom in Brittanje, waar hy die eerste Christelike kerk in Glastonbury stig en aan die moeder van Jesus wy. Die Graal word hier bewaar en as kelk tydens die Graalsmis gebruik.
Daar is egter ander versies waarvolgens Josef slegs die Europese vasteland bereik en die Graal daarna deur Bron bewaar word. Nadat die Graal op 'n wonderlike manier een vis vermeerder het sodat die hele gemeente kan eet, kry Bron die bynaam "Ryk Visser". Die gemeenskap vestig hulle uiteindelik in Avaron, waar hulle vir Alain, die derde bewaarder van die Graal, wag.
Die Graal word later na Munsalvaesche (die "Berg van Heil") geneem, waar 'n ridderorde gestig en 'n kasteel opgerig word om dit te beskerm. Hierdie "Ridders van die Tweede Tafelronde" geniet 'n feesmaaltyd, waarby die Graal as "gasheer" optree. Die koning of Graalbewaarder dien as die priester by die Graalmis, maar word kort daarna deur 'n gloeiende spies gewond.
Weens hierdie enigmatiese wond begin die land rondom die kasteel verdor en kry die bynaam "Die Woeste Land", terwyl die koning Maimed of "Gewonde Koning" genoem word. By nadere ondersoek word vasgestel dat die spies oorspronklik aan Longinus behoort het, die legendariese Romeinse soldaat wat Jesus in sy sy gesteek het. Vier enigmatiese voorwerpe word nou in die kasteel van die Graal bewaar - die beker (of kelk), die spies, 'n misterieuse swaard (wat op 'n bepaalde moment sou breek) en of 'n skottel of 'n steen, almal heilige insignia wat deur mense op soek na die Heilige Graal opgespoor en in besit geneem moet word.
Koning Artus en sy Tafelronde
wysig
Die "Derde Tafelronde", wat deur die towenaar Merlyn gestig word en aan die hof van koning Artus in Camelot vergader, beskik nie meer self oor die Graal nie. Op Pinkster verskyn die Graal egter skielik en voorsien aan elke ridder sy gunsteling-gereg en -dranke. Die ridders verplig hulle nou tot die soektog na die Heilige Graal.
Die verhale beskryf nou 'n aantal avonture, waarin die vyf ridders Gawain, Lancelot, Perceval, Galahad en Bors die mees belangrike karakters is. Maar slegs drie van hulle sal die Graal uiteindelik opspoor. Lancelot, wat as die beste ridder ter wêreld beskryf word, raak verlief op Artus se eggenote, terwyl Gawain meer in wêreldlike sake as die geheim van die Graal belang stel. Hulle soektog bly vergeefs.
Galahad, die seun van Lancelot en die Graalprinses, is die uitverkore kandidaat wat op die Gevaarlike Sitplek mag sit en die Graal sal vind. Ook Perceval is 'n suksesvolle kandidaat, in soverre hy die Graal mag besigtig en daarin slaag om die Gewonde Koning met die spies te genees. Uiteindelik keer hy egter na die Graalkasteel terug en word die nuwe Graalkoning.
Bors is die laaste van die drie ridders wat in aanraking met die Graal kom. Hy reis saam met Galahad en Perceval na die heilige stad Sarras anderkant die Westelike See, waar hulle daarin slaag om die geheim van die Graal te ontrafel. Bors is die enigste van hulle wat na Camelot teruggekeer en oor die ontdekking van die Graal berig.
Die Graal verdwyn weer, aangesien net een mens dit geraak het, maar sal opnuut bereikbaar wees vir enigeen wat dit waaragtig kom soek.
Hierdie is 'n voorbeeld van hoe die legendes oor die soektog na die heilige Graal vervleg is met die Artuslegendes.
Moderne Graalmites
wysig
Die Graalmites uit die bloeityd van die Middeleeue wek nog steeds belangstelling, en ook moderne mense probeer die geheime van die Graal te ontrafel. Die Graal het gevolglik 'n gewilde onderwerp in die moderne letterkunde en esoteriese stromings geword.
Die BBC-verslaggewers Henry Lincoln, Michael Baigent en Richard Leigh beweer in hulle pseudo-wetenskaplike boek Holy Blood, Holy Grail (1982) dat die Franse term San Greal 'n gekodeerde weergawe van Sang real (letterlik "koninklike bloed", 'n verwysing na die verwantskap met Jesus Christus) en die Heilige Graal dus 'n simbool vir Jesus Christus se bloedlyn sou wees.
Volgens hierdie teorie was Jesus Christus met Maria Magdalena getroud en het sy kruisiging oorleef. Die nageslag van Jesus en Maria Magdalena se vier kinders oorleef steeds vandag, en die Heilige Graal word dus as 'n antieke dokument beskou wat die Israelitiese bloedlyn van Koning David tot Jesus Christus en sy nageslag uitspel. Na bewering sal uit hierdie bloedlyn 'n "Tweede Messias" voortspruit.
Die geheim van die bloedlyn word volgens die outeurs deur 'n orde, die sogenaamde Prieuré de Sion, wat na bewering in 1099 gestig is, bewaar. Die geheimsinnige Franse priester Berenger Saunière uit die dorp Rennes-le-Château is 'n sentrale figuur in hierdie teorie. Hy word verdag dat hy 'n geheim ontdek het, wat vir hom hy kort voor sy misterieuse dood in 1917 rykdom verwerf het. Die geskiedenis van Rennes-le-Château en sy verbintenis met die Orde van die Tempeliers, die Kathare en die bloedlyn van die Merovingers-dinastie speel 'n beduidende rol in die geheim.
Die teorie het baie aandag in die media getrek, veral ná die vrystelling van die roman The Da Vinci Code op 18 Maart 2003, waarin die Amerikaanse skrywer Dan Brown die teorie vir sy fiksie gebruik. Hy beweer dat die storie, alhoewel dit nie feitlik is nie, op egte rituele en gebeure gebaseer is.
Oor Jesus Christus se lewe is redelik min bekend; historiese bronne uit sy tyd soos dié van die Joods-Romeinse geskiedskrywer Flavius Josephus bevestig egter dat hy geleef het en gekruisig is. Die apokriewe Evangelie van Philippus verwys in spreuk 55 na Maria Magdalena as Jesus Christus se mees geliefde dissipel en beskryf sy noue verhouding met haar.
Jesus Christus is deur sy tydgenote as Rabbi aangespreek, en volgens die destydse Joodse tradisie was baie rabbi's getroud. Die idee dat Maria Magdalena moontlik sy eggenote was, is dus minder opspraakwekkend as wat deur die skrywers voorgestel word. In sy tyd het Jesus immers as 'n spirituele leier opgetree, wat hom vir die vernuwing van die Joodse geloof beywer het, en nie as die kuise stigter van 'n nuwe godsdiens nie.
Maria Magdalena is in elk geval die vrou wat by die sleutelgebeure van die Christelike geloof steeds aanwesig is. En nie net by die kruis nie: Sy is die eerste wat Christus se opstanding verkondig.
Bewerings, waarvolgens Maria Magdalena ná Jesus se dood saam met Josef van Arimatea na Gallië gevlug het en swanger van Jesus was, is 'n esoteriese teorie wat uit die vervalste dokumente van Pierre Plantard (1920-2000) voortgespruit het. Die BBC-verslaggewers het hierdie vervalsings as eg beskou.
Pierre Plantard was 'n monargis en anti-Semiet, wat belang gestel het in esoteriese onderwerpe. Onder die pseudoniem Henri Lobineau het hy geheime genealogiese dossiers geskryf, wat ook 'n naamlys van die groot meesters van die Prieuré de Sion bevat. Die skrywer Lobineau, 'n beweerde genealoog, verwys na antieke dokumente wat hy bestudeer het. In 1967 is hierdie dossiers in die Franse Bibliothèque nationale in Parys gekatalogiseer. Die antieke perkamente het net soos die genealoog Lobineau nooit werklik bestaan nie.
Bronne
wysigWetenskaplike publikasies
wysig- Bruce, James Douglas: The Evolution of Arthurian Romance, From the Beginnings Down to the Year 1300. Baltimore, Md.: Johns Hopkins University Press 1923
- Lacy, Norris J. (uitgewer): The Arthurian Encyclopedia. New York: Garland Publishing 1986
- Loomis, Roger Sherman: The Grail: From Celtic Myth to Christian Symbol. Cardiff: University of Wales Press 1963
- Nutt, Alfred: Studies on the Legend of the Holy Grail. Londen: Folklore Society 1888. Herdrukte uitgawe, New York: Cooper Square Publishers 1965
Populêrwetenskaplike publikasies
wysig- Fanthorpe, Patricia en Lionel Fanthorpe: The Holy Grail Revealed: The Real Secret of Rennes-le-Château. North Hollywood, Kalif.: Newcastle Pub. Co. 1982
- Matthews, John: The Grail. Londen: Hamlyn 2005
- Serio, Mario en Gorlani, Paolo: The Da Vinci Project - Seeking the Truth. [DVD/CD en boek]. Milaan: Mediane srl 2006
- Terhart, Franjo: Der Heilige Gral - Mythos des Abendlandes. Bath: Parragon 2006
Verwysings
wysigEksterne skakels
wysig| Wikimedia Commons bevat media in verband met Holy Grail. |