Karsinogeen
Die term karsinogeen verwys na enige kankerwekkende stof, -radionuklied of -straling. Die kankerwekkende aard kan die gevolg wees van skade aan die genoom of die ontwrigting van die metaboliese prosesse van selle. Verskeie radio-aktiewe stowwe word as karsinogene beskou maar hulle karsinogeniese aktiwiteit hou verband met die straling, byvoorbeeld gammastrale en alfadeeltjies wat hulle uitstraal. Algemene voorbeelde van karsinogene is asbes wat ingeasem word, verskeie dioksiene en tabakrook.
Kanker is 'n siekte waar beskadigde selle van die pasiënt se liggaam nie geprogrammeerde seldood ondergaan nie maar hul groei nie langer meer beheer en hul metabolisme verander word. Karsinogene kan die risiko verhoog om kanker te kry deur sellulêre metabolisme te ontwrig of deur die DNS in selle direk te beskadig wat dan onbeheerste, kwaadaardige verdeling tot gevolg het wat lei tot die vorming van gewasse. Gewoonlik is die DNS skade te ernstig om te herstel.
Daar bestaan baie natuurlike karsinogene. Aflatosksien B1, wat afgeskei word deur die swam Asperigillus flavus, wat op gebergde graan, neute en grondboontjiebotter groei, is 'n voorbeeld van 'n gevaarlike, natuurlike mikrobiese karsinogeen. Daar is vasgestel dat sekere virusse soos Hepatitis B en die menslike papilloma virusse ook kanker kan veroorsaak. Die eerste virus wat vasgestel is om kanker in diere te veroorsaak is die Rous sarcoma virus wat in 1910 ontdek is deur Peyton Rous.
Benseen, kepoon, 1,2-Dibromoetaan, asbes en afvalrotse van die ontginning van olieskalie is almal as karsinogene geklassifiseer. Reeds in die 1930's is vasgestel dat nywerheids- en tabakrook die bron is van dosyne karsinogene, insluitend bensopireen, tabakspesifieke nitrosamiene soos nitrosonornikoteen en reaktiewe aldehiede soos formaldehied— wat ook 'n gevaar inhou tydens die maak van plastieke. Vinielchloried, waarvan PVC gemaak word, is 'n karsinogeen en dus ook 'n gevaarstof tydens PVC vervaardiging.
Kokarsinogene is chemikalieë wat nie op hul eie kankerwekkend is nie maar wel in sekere kombinasies kanker kan veroorsaak.
As 'n karsinogeen die liggaam binnegaan probeer die liggaam om dit uit te werp deur 'n proses wat as biotransformasie bekend staan. Die doel van hierdie reaksie is om die karsinogeen meer wateroplosbaar te maak sodat dit uitgeskei kan word. Hierdie reaksie veroorsaak egter dat die karsinogene nog meer giftig word.
Eksterne skakels
wysig- U.S. National Toxicology Program's Report on Carcinogens
- Recognized Carcinogens Geargiveer 17 Desember 2007 op Wayback Machine
- American Cancer Society
- Information on Carcinogens Geargiveer 4 Oktober 2019 op Wayback Machine