Klaipėda

Klaipėda (Litaus: [ˈkɫɐɪpʲeːdɐ], ; Duits: Memel, ) is die derde grootste stad van Litaue na die hoofstad Vilnius en Kaunas met 'n oppervlakte van 98,35 vierkante kilometer en 'n bevolking van 158 420 in 2023. Die stad beskik oor Litaue se enigste see- en veerboothawe en fungeer sodoende as die land se maritieme poort na die wêreld.

Klaipėda
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Litaue
Administratiewe gewes	Klaipėda
Koördinate	55°43′N 21°08′O
Stigting	Omstreeks 1250
Stadstatus	1258
Oppervlakte:
- Totaal	98,35 vk km
Hoogte bo seevlak	21 m
Bevolking:
- Totaal (2023)	158 420
- Bevolkingsdigtheid	1 600/vk km
Tydsone	UTC +2 (OET)
- Somertyd	UTC +3 (OEST)
Klimaat
- Tipe	Kontinentaal-gematig
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	8,5°C
- Gem. temp. Januarie/Julie	−0,7 / 18,4 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	853,1 mm
Burgemeester	Vytautas Grubliauskas
Amptelike webwerf	www.klaipeda.lt/

Klaipėda se stadsgebied strek oor 'n lengte van meer as 15 kilometer langs die Koerse Haf se monding in die Oossee. Die stad het sy oorsprong in 'n Koerse nedersetting, maar het sy stadstatus volgens die Lübeckse Reg in 1258 onder die Duitse naam Neu-Dortmund gekry. Klaipėda is in 1323 deur die Litause grootvors Gediminas verower, tog was hierdie eerste Litause heerskappy kortstondig, en Klaipėda het as Memel eeue lank 'n Duitse stad gebly.

In 1923 het Litause troepe die stad verower, tog het Hitler Litaue in 1939 gedwing om Memel en sy omgewing, die Memelland, weer aan die Duitse Ryk af te staan. Die stad is tydens die Tweede Wêreldoorlog grotendeels verwoes, terwyl sy oorspronklike bewoners verdryf is. Ná die oorlog het immigrante uit verskillende dele van die Sowjetunie hulle hier gevestig, en tans is nog sowat 30 persent van die bevolking Russiessprekendes. Die Universiteit van Klaipėda is in 1990 gestig. Klaipėda is daarnaas die hoofkwartier van Litaue se oudste brouery.

Geskiedenis

Die einde van die Tweede Wêreldoorlog het ingrypende uitwerking op die stad en sy identiteit gehad, en baie kulturele bande met die verlede is verbreek. Klaipėda was – ná die verwoestende bombarderings van Oktober 1944 en die Duitse Weermag se beleid van verskroeide aarde (Duitse magte het tydens hulle terugtog talle geboue opgeblaas) – teen die einde van Januarie 1945 niks meer as 'n "labirint van ruïnes" nie. Volgens opnames was 28 persent van alle geboue as gevolg van oorlogshandelinge vernietig, 'n verdere 36 persent ernstig beskadig. Die lang lys van verlore boukunswerke sluit die oudste kerke (die Gereformeerde, Jakobus- en Apostelkerk), die ou raadsaal en die sogenaamde Elefantenspeicher ("Olifantstoorhuis") – 'n groot vakwerkstoorhuis met 'n kenmerkende skilddak asook hele historiese buurte soos Bommelsvitte naby die hawe in. Groot getalle burgerlikes het die stad op 30 Julie 1945 verlaat.

Bevolking

Tradisionele vakwerkboukuns: die hotel Senasis malūnas ("Ou Meul")

Tot die einde van die Tweede Wêreldoorlog was Klaipėda se bevolking merendeels van Duitse afkoms – so was byvoorbeeld ook alle straatname in Duits. Toe die Rooi Leër die stad in 1945 ingeneem het, was daar nog minder as vyftig bewoners wat agtergebly het. Die meeste inwoners van Klaipėda en sy omgewing het gevlug.

In teenstelling met die Kaliningrad-oblast is die oorspronklike Protestantse en Duitssprekende bevolking van die voormalige Memelland nie deur die Sowjet-owerhede verdryf nie, al was inwoners van Duitse afkoms aan diskriminasie blootgestel en het minder regte geniet as immigrante uit ander dele van die Sowjetunie. Duitsers is eers in 1947 toegelaat om die Sowjet-burgerskap te aanvaar.

In 1958 het Duitssprekende bewoners die kans gekry om die Sowjetunie wettig verlaat, en sowat 6 000 van hulle het geëmigreer. Gelykertyd het steeds meer Russiessprekende immigrante hulle in Klaipėda begin vestig, en alhoewel baie van hulle intussen weer na Rusland teruggekeer het, is die Litause Oosseekusstreek nog steeds een van die gebiede met 'n hoë persentasie Russiessprekendes.

Die oorwegende meerderheid van die huidige stadsbewoners is nogtans etniese Litauers, veral Žemaite, wat uit ander landsdele gekom het om hulle hier te vestig.

Vervoer

Skeepvaart

Die seehawe van Klaipėda

Die seehawe van Klaipėda is verreweg die grootste in Litaue – die land se tweede hawe in Šventoji (Palanga-munisipaliteit) speel geen beduidende rol nie, terwyl die hawe in Būtingė hoofsaaklik as olieterminaal fungeer.

Die Klaipėda-hawe is meestal dwarsdeur die jaar ysvry en hanteer veral Russiese ruolie wat na bestemmings elders in Europa verskeep word. Veerbote van die redery DFDS Seaways verbind Klaipėda met Kiel en Sassnitz in Duitsland en Karlshamn in Swede. Daar is ook 'n gereelde veerbootdiens van Klaipėda na die spits van die Koerse Skoorwal, terwyl 'n voormalige watersloot van die ou kasteel tans as jaghawe dien.

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor Klaipėda op Wikivoyage
• (lt) Amptelike webwerf
• (en) "Klaipėda". Encyclopædia Britannica. Besoek op 14 Maart 2024.