Krygswet

Krygswet (ook bekend as 'n staat van beleg) word in 'n noodtoestand afgekondig. Dan word die Grondwet en alle ander wetgewing tydelik opgeskort en die land deur die weermag regeer.

Begripsverklaring

As tydens 'n oorlog, binnelandse oproer, burgeroorlog of na 'n staatsgreep die veiligheid en voortbestaan van die land bedreig word, het die president van die land gewoonlik die magte om krygswet in te stel om die staat en sy burgers te beskerm. Met hierdie optrede in belang van die nasionale veiligheid word alle landswette tydelik opgehef en kom die oppergesag in die hande van die militêre bevelhebbers. Die burgerlike regering word dus deur 'n militêre regering vervang om wet en orde te handhaaf. Dan het die weermag die uitvoerende gesag en gebruik drastiese maatreëls om orde te handhaaf. Die burgerlike howe word tydens krygswet gewoonlik deur 'n krygsraad vervang. Dit druis in teen menseregte soos die persoonlike en politieke vryheid van die individu, die beskerming van sy regte, regverdigheid en geregtigheid. Krygswet kan ook na natuurrampe soos aardbewings en oorstromings verklaar word. Die woord krygswet word in die moderne tyd al minder gebruik. Teenswoordig word liewer 'n noodtoestand verklaar en noodmaatreëls getref, omdat dit meer aanvaarbare regsgevolge het. Krygswet is nie soseer 'n wet nie as 'n vrymag vir die militêre bevelvoerder van 'n distrik om sy eie oordeel te gebruik soos die oorlogsituasie dit vereis. Die manier waarop dit toegepas word, hang baie af van die betrokke bevelvoerder. Ongelukkig plaas dit soms te veel mag in juis die verkeerde persoon se hande. Hierdie absolute mag laat die weg oop vir magsmisbruik en die bevolking kan hulself nie beskerm deur hulle tot die Hooggeregshof of ander howe te wend nie. Dit druis dus direk in teen die menseregte. Sodra krygswet opgehef word, word die soldate wat in hul optrede redelike perke oorskry het en verder gegaan het in hul optrede as wat billik was in die omstandighede, voor die howe gedaag. Daarom word daar gewoonlik 'n vrywaringswet aangeneem om die soldate wat te goeder trou opgetree het, te beskerm.

Suid-Afrika

In Suid-Afrika word die verklaring van 'n noodtoestand gereël deur seksie 37 van die Grondwet en die Wet op die Noodtoestand van 1997. Hiervolgens kan 'n noodtoestand vir slegs 21 dae verklaar word en kan slegs met toestemming van die Parlement tot drie maande verleng word. Maar op voorwaarde dat die Grondwethof die verklaring van 'n noodtoestand goedkeur. In die geval van 'n verlenging moet dit by die Verenigde Nasies aangemeld word. Goew. J.W. Janssens het op 4 Januarie 1806 op die vooraand van die Slag van Blaauwberg krygswet afgekondig. In September 1902 is krygswet in die Kaapkolonie opgehef nadat die Tweede Vryheidsoorlog beëindig is. In die Eerste Wêreldoorlog sowel as die Tweede Wêreldoorlog is daar krygswet in Suid-Afrika verklaar. Tydens die 1922-staking aan die Witwatersrand is krygswet afgekondig en hardhandig opgetree teen die stakers. Vanaf 30 Maart tot 31 Augustus 1960 was daar 'n verklaarde noodtoestand in 122 van die land se 265 landdrosdistrikte. Dit het plekke ingesluit soos Sharpeville, Langa, Mbekweni, Soweto en KwaMashu en is die ANC en die PAC verbied. En tydens die noodtoestand van Februarie 1963 is tientalle Poqo- en ANC-lede gearresteer. Op 20 Julie 1985 is die noodtoestand in sekere landdrosdistrikte afgekondig na UDF-optrede, die polisie in Maart in Uitenhage op 'n vreedsame skare skiet en op 16 Junie bomme in Durban en Johannesburg ontplof. Minder as 'n jaar later, op 12 Junie 1986, is 'n nasionale noodtoestand verklaar en aan die einde van daardie maand was meer as 20 000 mense in aanhouding.

Buiteland

Bekende verklarings van krygswet en die noodtoestand in die wêreld was in

1865 in die VSA na die Burgeroorlog
1920 en 1921 in dele van Ierland
1930 en 1931 in Spanje
1932 in Pruise
1945 in Duitsland en Japan na die Tweede Wêreldoorlog
1970 in Kanada
1981 tot 1983 in Pole
1989 in China na die proteste op die Tiananmenplein
Augustus 1991 in die Sowjet-Unie na 'n mislukte staatsgreep
2006 en Mei 2014 in Thailand
Nov.-Des. 2007 in Pakistan
Aug.-Nov. 2013 in Egipte
November 2015 in Frankryk en Tunisië
einde 2015 in België
3 Desember 2024 in Suid-Korea

Maatreëls

Krygswet gee aan die militêre owerhede die vrymag om in elke aspek van die individu se lewe in te meng. Dus het die maatreëls deur hulle getref altyd en op alle lewensterreine 'n ontwrigtende en beperkende uitwerking op die burgerlike bevolking. Tipiese kenmerke van krygswet is 'n aandklokreël, perssensuur, verbod op publikasies, konfiskering van vuurwapens, ammunisie en dinamiet in privaatbesit, beperking op beweginsvryheid, meningsuiting en vergaderings, deursoek van briewe en pakkies, interneringskampe, gevangesetting van verdagtes sonder verhoor, deportasie en die deursoek van eiendom. Fabrieksbase word soms beveel om hul produksie van 'n sekere produk te staak en 'n produk te vervaardig wat in die oorlogspoging van belang is. Die bevele is in bepaalde gevalle nog aangevul met die beslaglegging op voedselvoorrade, waens, fietse, perde, muile, donkies, saals en tooms. Gevolglik is boerdery- en handelsaktiwiteite gestrem of soms selfs gestaak. Dikwels is daar beperkings geplaas op die hoeveelheid voedsel vir mens en dier wat elke huishouding kon aanhou om te verhoed dat dit in die hande van die vyand val. Ook kon soms geen voedsel van die plase na die dorpe vervoer word sonder skriftelike toestemming nie. As 'n persoon van een na 'n ander dorp wou reis, moet hy 'n reispermit bekom en slegs sekere roetes uit die dorp na die plase in die distrik mag gevolg word. Soms moes die ligte van woonhuise gedemp word en 'n lys van die inwoners aan die voordeur bevestig word. Die burgerlike bevolking in die Kaapkolonie is tydens die Tweede Vryheidsoorlog in sekere streke verbied om khaki-klere te dra. Ook mag toe geen groot vure op heuwels aangesteek word nie uit vrees dat dit moontlik seine aan die Boere-kommando's kon wees.

Lees ook

Bibliografie

Davenport, T.R.H.: South Africa – a modern history. Johannesburg: MacMillan, 1977. ISBN 0-86954-028-9
Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 4. Kaapstad: Nasou, 1971. ISBN 0-625-00320-9