Lawatonnel
'n Lawatonnel, of piroduk,[1] is 'n natuurlike buis of pyp wat gevorm word deur lawa wat bo hard geword het, terwyl die lawa onder die oppervlak bly vloei. As die lawa heeltemal uitloop, sal 'n grot agterbly.
Vorming
wysig'n Lawatonnel word gevorm wanneer lawa met 'n lae viskositeit (vloeitraagheid) hard word en 'n kors bo-op vorm. Die lawa onder die oppervlak bly warm en hou aan vloei. Dit kan ook voorkom waar lawa onder die aardoppervlak vloei.[2]
Lawa loop gewoonlik in kanale van die uitbarstingspunt af. Dié kanale is geneig om baie warm te bly terwyl die omliggende materiaal afkoel. Dit beteken hulle vorm geleidelik mure om hulle terwyl die lawa al hoe dieper in die aardkors insmelt. Eindelik kan 'n harde kors bo-op vorm en 'n buis vorm vir die vloeiende lawa daaronder. Sulke lawatonnels kom gewoonlik nader aan die uitbarstingspunt voor.
Verder weg van die uitbarstingspunt kan lawa op 'n waaiervormige manier buite kanale vloei wanneer dit sy bron verlaat, wat gewoonlik 'n ander lawatonnel is wat na die uitbarstingspunt teruglei. Dit word pāhoehoe-strome genoem. Dié lawa, wat bo die grondoppervlak vloei, koel af en vorm 'n harde kors. Die lawa hou aan vloei op dié manier totdat dit sy eie bron begin blokkeer. In dié stadium is die lawa onder die kors nog warm genoeg om iewers uit te breek, en dit vorm dan 'n nuwe "bron" vir 'n lawastroom. Lawa vloei van die vorige bron na dié uitbreekpunt terwyl die omringende lawa van die pāhoehoe-stroom afkoel. Dit vorm 'n ondergrondse kanaal wat 'n lawatonnel word.[3]
Eienskappe
wysig'n Breë lawastroomveld bestaan gewoonlik uit 'n hooftonnel en 'n reeks kleiner tonnels. Wanneer die toevoeging van lawa aan die einde van 'n uitbarsting ophou of die lawa iewers anders heen herlei word, dreineer die lawa stadigaan uit die tonnel en bly 'n leë grot agter.
Sulke leë tonnels het gewoonlik merke aan die mure wat die verskillende dieptes aandui waar die lawa gevloei het. 'n Verskeidenheid soorte druipsteen kan ook in die tonnel voorkom,[4] insluitende stalaktiete (afhangende druipsteenkeëls) met verskillende vorms. Daaronder kan stalagmiete (regopstaande druipsteenkeëls) vorm, en laasgenoemde kan later verander in 'n vorm bekend as 'n "heliktiet". 'n Loper is 'n string lawa wat uit 'n klein opening kom en teen 'n muur af loop. Lawatonnels kan ook minerale neerslae bevat wat gewoonlik in die vorm van 'n kors of klein kristalle is, en minder algemeen as stalaktiete en stalagmiete.
Lawatonnels kan tot 15 m breed wees en enigiets van 1 tot 15 m onder die oppervlak voorkom. Hulle kan baie lank wees; een tonnel van die Mauna Loa se uitbarsting in 1859 het sowat 50 km van die uitbarstingspunt af in die see geloop.
'n Lawatonnelstelsel in Kiama, Australië, bestaan uit meer as 20 tonnels, waarvan baie uit die hooftonnel gebreek het. Die grootste van dié tonnels is 2 m breed.
Verwysings
wysig- ↑ "Hawaiʻi Volcanoes National Park – Lava Tubes". National Park Service. 28 April 2020. Besoek op 21 Julie 2020.
- ↑ "Lava Tube". United States Geological Survey. 2000. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Julie 2007. Besoek op 7 Augustus 2007.
- ↑ The Virtual Lava Tube Geargiveer 26 Julie 2004 op Wayback Machine goodearthgraphics.com, Large educational site on lava tube features and how they form, with many photos, besoek op 2018-06-19
- ↑ Bunnell, D. (2008). Caves of Fire:Inside America's Lava Tubes. National Speleological Society, Huntsville, AL. ISBN 978-1-879961-31-9.
Skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Lawatonnel.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
