Marlene Dietrich

Marlene Dietrich [maɐˈleːnə ˈdiːtrɪç] (* 27 Desember 1901 in Schöneberg naby Berlyn; † 6 Mei 1992 in Parys; gebore Marie Magdalene Dietrich) was 'n gebore Duitser wat bekend geraak het as 'n aktrise en sangeres.

Marlene Dietrich
Marlene Dietrich in No Highway (1951)
Agtergrondinligting
Geboortenaam	Marie Magdalene Dietrich
Gebore	27 Desember 1901 Schöneberg (Duitsland)
Sterf	6 Mei 1992 Parys (Frankryk)
Beroep(e)	Sangeres Aktrise

In die vroeë dertigerjare het sy internasionale erkenning behaal met rolprente soos Der blaue Engel. Sy was dan ook die eerste Duitse aktrise wat 'n suksesvolle loopbaan in Hollywood begin het. Tydens die Tweede Wêreldoorlog het sy die Verenigde State se militêre optrede teen Nazi-Duitsland gesteun nadat sy reeds in 1939 Amerikaanse burgerskap aanvaar het. Sy het haar ná haar loopbaan aan die openbare lewe onttrek en is in 1992 in haar Paryse woonstel oorlede. Sy is in haar geboortestad Berlyn ter ruste gelê.

Biografie

Jeug

Gedenkplaat by haar geboortehuis Leberstraße 65 in die kwartier Rote Insel van Berlyn-Schöneberg

Leberstraße 65

Marlene Dietrich was die tweede dogter uit die huwelik van Louis Erich Otto Dietrich, 'n luitenant van die Koninklike Polisie, en sy eggenote Wilhelmine Elisabeth Josephine (gebore Felsing) in Schöneberg (tans 'n stadsbuurt van Berlyn). Tuis is sy kortweg "Lena" genoem. Op elfjarige ouderdom het sy egter begin om haarself Marlene te noem, 'n samesmelting van haar twee voorname.

Marlene se ouer suster was Elisabeth, wat tydens die Tweede Wêreldoorlog saam met haar man naby die konsentrasiekamp Bergen-Belsen 'n rolprentteater bestuur het. Aangesien veral lede van die SS die bioskoop besoek het, het Marlene haar susterskap later steeds ontken. Nogtans het Marlene haar suster ná die oorlog finansieel ondersteun nadat die rolprentteater in moeilikhede beland het.

Ná die afsterwe van haar vader in 1907 het haar moeder in 1914 met luitenant Edouard von Losch getrou, wat in die Eerste Wêreldoorlog gesneuwel het. Marlene het haar kinderjare in Leberstraße 65 (sedert 1937 Sedanstraße) op die sogenaamde Rote Insel (Rooi Eiland) deurgebring en die Auguste-Viktoria-Schule in Nürnbergerstraat bygewoon. Die gesin het ook in Kaiserallee (tans Bundesallee) in Berlyn gewoon. Vanaf 13 April 1917 tot paastyd in 1918 het sy die Viktoria-Luisen-Schule (tans die Goethe-Gymnasium) in Berlyn-Wilmersdorf bygewoon.

Ná haar skoolloopbaan in Berlyn het Marlene in 1918 opleiding as konsertvioliste by die musiekkollege in Weimar begin. In 1921 het sy haar studies in Berlyn voortgesit. In die volgende jaar moes sy egter haar studies weens 'n seningontsteking staak. Tydens 'n oudisie by die Deutsche Theater is sy deur die bekende teaterregisseur Max Reinhardt ontdek en het sy in haar eerste toneelrol gespeel. Sy het vervolgens verdere opleiding by Reinhardt se teaterskool ondergaan.

Sy is in 1923 met Rudolf Sieber (1897–1976), 'n produksie-assistent, getroud. Hulle enigste dogter, Maria Elisabeth Sieber (ná haar huwelik in die 1940's Maria Riva) is in die volgende jaar op 13 Desember gebore.

Filmloopbaan en vroeë wêreldroem

Marlene Dietrich in Der blaue Engel, 'n rolprent wat in die ateljee Babelsberg in Potsdam vervaardig is

In 1922 het sy vir die eerste keer in 'n film, So sind die Männer, verskyn. In die volgende jaar het sy haar eerste hoofrol teenoor William Dieterle gekry wat ook sy debuut gemaak het as regisseur in Der Mensch am Wege. Sy het in nog 'n aantal films gespeel, waaronder Alexander Korda se Eine DuBarry von heute en Madame wünscht keine Kinder (beide in 1926).

Ná 'n groot aantal kleiner toneel- en filmrolle is Marlene in 1927 deur die Weense rolprentvervaardiger Sascha Kolowrat-Krakowsky ontdek en het sy saam met die gewilde akteur Willi Forst 'n hoofrol in die film Café Elektric gespeel. Met haar volgende hoofrol het sy in 1929 internasionale bekendheid verwerf. Die Duitse filmregisseur Josef von Starnberg was destyds besig om Heinrich Mann se roman Professor Unrat as Der blaue Engel (Die blou engel) te verfilm en nog steeds op soek na 'n aktrise wat vir die hoofrol in aanmerking sou kom. Von Starnberg het Marlene tydens 'n opvoering van die toneelstuk Zwei Krawatten ("Twee dasse") ontdek. Met haar vertolking van die filmkarakter Lola Lola in Der blaue Engel het Marlene wêreldberoemdheid as aktrise verwerf. Die rolprent, wat as een van die eerste Duitse klankrolprente in Duits en Engels vervaardig is, en die lied Ich bin von Kopf bis Fuß auf Liebe eingestellt (Engels: Falling In Love Again) was internasionale treffers.

Emigrasie na die VSA

Marlene Dietrich in 1933

In die lente van 1930 het Dietrich na New York geseil nadat die rolprentateljee Paramount Pictures beïndruk was met die sukses van Der blaue Engel. Sternberg en Dietrich se eerste film in die VSA was 'n Engelstalige heruitgawe van die Der blaue Engel, The Blue Angel. Die vrystelling daarvan het egter eers na hulle tweede film "Morocco" (1930) gevolg. In Morocco het Dietrich die kabaretsangeres Amy Jolly vertolk; 'n onafhanklike vrou wat soos 'n man aangetrek het en 'n vrou gesoen het. Die film was 'n groot sukses en sy is as beste aktrise vir 'n Oscar genomineer vir haar rol in die film – haar enigste nominasie vir die toekenning. In die jare daarna het nog vyf (van altesaam sewe) Dietrich-rolprente onder regie van Josef von Sternberg verskyn. Shanghai Express (1932) was kommersieel die suksesvolste Sternberg/Dietrich-produksie.

Von Sternberg was die eerste regisseur wat Marlene se potensiaal as 'n eersterangse aktrise en wêreldster besef het. In Hollywood het hy moeite gedoen om haar in sy rolprente as 'n femme fatale uit te beeld. Hy het haar aangemoedig om gewig te verloor en haar noukeurig opgelei, terwyl sy gewillig was om hom te vertrou en sy voorstelle steeds te volg. Von Sternberg se bekwaamheid as 'n regisseur word in sy gebruik van ontwerp en kostuums en veral lig en skadu weerspieël, waardeur hy in sy films 'n optimale effek bereik het. Een van sy spesialiteite was die impak van lig, wat deur 'n sluier of gordyne skyn soos in Shanghai Express. In 1935 het Marlene haar samewerking met Von Starnberg gestaak nadat hy beweer het hy haar sover gevat het as wat hy kon.

Die romantiese komedie Desire (1936) onder die regie van Ernst Lubitsch was 'n treffer wat haar status as die hoogsbetaalde aktrise in Hollywood bevestig het. The Garden of Allah (1936) was haar eerste kleurfilm. Die volgende paar films het egter nie by die loket sukses behaal nie en teen 1938 is sy saam met ander aktrises soos Joan Crawford, Bette Davis, Katharine Hepburn en Greta Garbo as "box office poison" beskou. Haar kontrak met Paramount is gekanselleer. Dietrich maak egter haar kritici stil met een van haar beste vertonings in Destry Rides Again (1939). In Destry Rides Again beweeg sy weg van 'n ontoeganklike godin na 'n bakleierige kroegvrou, wat gewaagde liedere met 'n rokerige stem sing. Van toe af is dit ook veral haar sang wat steeds meer gewild geraak het met liedjies soos Lili Marleen. Sy kry 'n nuwe kontrak met Universal, maar films soos The Flame of New Orleans (1941) en Pittsburgh (1942) vaar nie juis goed nie. Dit blyk dat regisseurs nie in staat is om haar unieke aantrekking vas te vang nie en teen die einde van die Tweede Wêreldoorlog het sy oorweeg om uit die filmbedryf af te tree.

Vanweë haar internasionale sukses het die Duitse Nazi-bewind baie belang gestel in haar terugkeer na Duitsland. Die minister van volksvoorligting en propaganda, Joseph Goebbels, het haar in 1936 groot bedrae en vrye keuse ten opsigte van draaiboeke en medewerkers belowe indien sy hoofrolle in Duitse rolprente sou speel. Marlene het die aanbod van die hand gewys. Sy het voortgegaan om hoofrolle in Amerikaanse rolprente te vertolk en met regisseurs soos Alfred Hitchcock, Ernst Lubitsch, Orson Welles en Billy Wilder saamgewerk. Films soos Foreign Affair, Witness for the Prosecution, Touch of Evil, Judgment at Nuremberg en Stage Fright was baie suksesvol. In 1937 het sy aansoek gedoen om Amerikaanse burgerskap, wat op 9 Junie 1939 aan haar toegeken is.

Besoeke aan Amerikaanse troepe

Dietrich terwyl sy soldate van die Derde Leër vermaak in 1944

België 1944: Marlene Dietrich onderteken 'n outogram vir 'n gewonde Amerikaanse soldaat

Marlene het reeds tydens haar verblyf in Parys kunstenaars en ander mense wat uit Nazi-Duitsland gevlug het finansieel ondersteun. Nadat haar minnaar Jean Gabin by die Franse bevrydingsmagte in die VSA aangesluit het, het sy ook besluit om aktief aan die stryd teen die Hitlerfascisme deel te neem. Aangesien sy as 'n vrou nie in die Amerikaanse leër mog veg nie, het sy besoeke aan troepe naby die frontlinies afgelê en as sangeres opgetree. Sy het ook deelgeneem aan die Amerikaanse magte se opmars na Duitsland en is tydens die Ardenne-offensief byna deur Duitse troepe gevange geneem. Haar solidariteit met die Amerikaanse soldate was onbeperk en sy het in die militêre kampe van Afrika en Europa baie gewild geraak. Sy het later opgemerk dat sy nooit weer daardie intensiewe kontak met 'n gehoor gehad het nie.

In die Duitse stad Stolberg naby Aken het 'n vrou Marlene herken en dit was vir haar 'n verrassing dat sy met groot vreugde begroet is. Ander vroue in Stolberg het die bestanddele vir 'n verwelkomingskoek ingesamel wat vir Marlene volgens oorlewering as die beste delikatesse beskou het. Sy het dan ook daarin geslaag om haar familielede op te spoor en kon oor die militêre radio met haar moeder gesels en enkele weke later in Berlyn ontmoet. Haar moeder, wat belowe het om Hitler te oorleef, is op 3 November 1945 oorlede.

Marlene se politieke en sosiale betrokkenheid by die stryd teen die Nazi-bewind is in die buiteland vroeër waardeer as in haar tuisland, waar baie mense hulle onbegrip ontbloot het. Sy is daarvan beskuldig dat sy met haar optrede eerder teen miljoene gewone Duitse soldate sou geveg het as teen Hitler en dikwels het mense na haar as 'n verraaier verwys.

In 1947 is Marlene met die Medal of Freedom, die hoogste militêre onderskeiding vir burgerlikes in die VSA, vereer. Die Franse regering het in 1950 die titel "Chevalier de la Legion d'Honneur" (Ridder van die Franse Erelegioen) aan haar verleen. Die Franse staatspresidente Georges Pompidou en François Mitterrand het haar later bevorder tot Officier en uiteindelik Commandeur van die Erelegioen.

Na-oorlogse loopbaan

Vanaf 1953 het Marlene byna uitsluitlik as sangeres opgetree en internasionale sukses behaal. In die jare 1953 en 1954 het sy haar vertonings in Las Vegas se Sahara Hotel en Londen se Café de Paris opgevoer. Sedert 1955 het Burt Bacharach sowat tien jaar lank as haar begeleier opgetree en saam met hom het Marlene vinnig opgang gemaak van 'n nagklub-sangeres tot 'n meer ambisieuse kunstenares bevorder wat nou net in teaters gesing en haar gewilde styl van eenvrouvertoning ontwikkel het. Tot op die ouderdom van 74 jaar het sy wêreldwyd rondgetoer – in 1965 het sy ook in Suid-Afrika opgetree. Haar laaste konserte het in 1975 in België, Nederland, die Verenigde Koninkryk, Kanada, die VSA en Australië plaasgevind.

Die voorprent van Stage Fright (1950)

Haar kostuums was van uiters opspraakwekkend. Hulle is deur haarself en Jean Louis, 'n ontwerper van Columbia, ontwerp. 'n Spesiale weefsel, souffle, is vir Marlene vervaardig en presies vir haar velkleur aangepas. Die kostuum, wat tot op die grond gehang het, is dikwels ure lank volgens haar smaak met blinkertjies, pêrels, kwassies of kristalstene versier. Hierdie versierings moes vir haar soms tot vyftig keer verplaas word totdat sy die optiese indruk wat die versierings sou skep goedgekeur het. Die steentjies, kwassies en pêreltjies op haar kostuum, wat tot elf pond kon weeg, is met piepklein draadjies gemarkeer en deur een of meer borduursters oor 'n tydperk van enkele maande finaal aangebring.

'n Ander opspraakwekkende ontwerp is vir haar sogenaamde "windkostuum" toegepas. Hier is die souffle met haar korset gedrapeer en vasgenaai en deur middel van 'n windmasjien in lang sluiers teen haar lyf of weg van haar lyf gewaai. Ook haar mantels was buitengewone ontwerpe met 'n drie meter lange sleep. Vir die mantels is sneeuwit borsdonsvere van swane in nou, konsentriese kringe aangebring sodat dit soos 'n kosbare pels gelyk het. 'n Aantal kritici het die materiaal as "buiteaards" beskryf. Gewoonlik het sy vir haar konserte twee van hierdie mantels saamgebring wat eers vyf minute lank opgeskud moes word om hul volle volume te behaal. Na bewerings is honderdduisende swaanvere vir die mantels gebruik.

Internasionale gehore

Ter geleentheid van haar 100ste verjaardag in 2001 het 'n Berlynse koerant hierdie muurskildery naby Marlene Dietrich se geboortehuis geborg

Marlense se opvoerings was uiters gewild onder gehore in Pole, Rusland en Israel. Sy was die eerste Duitse kunstenares wat ná die oorlog in Rusland opgetree het. In Israel het haar bestuurder haar uitdruklik verbied om liedere met Duitse tekste te sing. Maar sy het haarself onmiddellik teen hierdie voorskrif verset: "Ek gaan nie een lied in Duits sing nie – maar nege!" Die gehoor was aanvanklik geskok, maar na die ys gebreek is het sy die gehoor op hulle voete gehad en 'n lang volgehoue applous ontlok. Sy was dan ook die eerste sangeres wat in Israel weer Duitse liedere op die toneel gesing het.

Gedurende haar Europese toer het sy in 1960 ook in Duitsland en haar geboortestad Berlyn opgetree. Soos sy self beklemtoon het, was die Duitse gehore duidelik meegevoer met haar opvoerings. Daar het nogtans kritiek vanweë haar houding tydens die oorlog haar kant toe gekom. In Düsseldorf is sy deur 'n jong meisie bespoeg, 'n ander keer is daar 'n eier gegooi, wat haar kop getref het. Sy het egter geweier om haar "deur 'n blonde nazi van die toneel te laat verdryf".

In 1961 het sy haar laaste beduidende rolprent voltooi – Judgment at Nuremberg, wat die Neurenbergse verhore en een van die pynlike vrae in die na-oorlogse Duitsland behandel: "Wat het julle geweet?" In die film moes sy as aktrise dialoë voer wat sy nie as waaragtig kon aanvaar nie.

In die vroeë sestigerjare het haar konserte duidelik begin verander; erotiek het nou 'n minder belangrike rol gespeel, maar onder die indruk van die Koue en die Viëtnamoorlog het Marlene haar repertorium met ernstige liedere begin aanvul, waaronder protesliedere soos Bob Dylan se Blowin' in the Wind, Charles Meerewood se White Grass en veral Pete Seeger se bekende Where Have All the Flowers Gone, wat sy ook in Duits gesing het (Sag mir, wo die Blumen sind), maar ook die Hebreeuse klaaglied Shir Hatan.

Onttrekking aan die openbare lewe

Sedert 1968 het Marlene in Parys gewoon. Die laaste dekades van haar lewe was gekenmerk deur haar vriendskap met die Duitse aktrise en sangeres Hildegard Knef, maar toenemend ook deur Marlene se alkoholafhanklikheid. Sy het aan artritis gely en die pyn met pille en alkohol verlig. Nadat sy tydens 'n konsert in Australië in 1975 'n fraktuur in haar dybeen opgedoen het, het sy haar toneelloopbaan beëindig. Drie jaar later het sy naas David Bowie haar laaste filmrol in die rolprent Just a Gigolo gespeel.

Die Marlene-Dietrich-Platz in Berlyn met die Debis-hoofkwartier op die agtergrond

Daarna het Marlene haar volledig aan die openbare lewe onttrek en 'n rustige lewe in haar Paryse woonstel in die Montaigne-laan 12 gelei. In die laaste elf jaar voor haar afsterwe in 1992 was sy bedlêend en het die woonstel nie meer verlaat nie. Sy is in dié tyd deur haar dogter Maria versorg. Met 'n spesiale gryparm wat vir haar vervaardig is, was sy in staat om voorwerpe nader te trek. Sy het oor 'n bediende en 'n sektretaresse beskik, terwyl 'n Duitse restaurant dikwels maaltye vir haar afgelewer het. Net haar personeel en familielede mog haar woonstel betree. Marlene het veral gebruik van die telefoon gemaak om met haar familie, vriende en ander belangrike mense te kommunikeer.

Marlene Dietrich se ster op die Berlynse Boulevard der Stars

In 'n onderhoud met die Duitse nuustydskrif Der Spiegel het haar dogter Maria Riva en haar kleinseun Peter Riva beweer dat sy in hierdie tydperk selfs by die politiek betrokke geraak het en wêreldleiers soos Ronald Reagan en Michail Gorbatsjof opgebel het – haar maandelikse telefoonrekening het soms meer as VSA-$ 3 000 beloop. Ronald Reagan het selfs sy laaste telefoongesprek in die Wit Huis met Marlene gevoer.

Later het die regisseur Maximilian Schell Marlene se toestemming gekry om haar vir 'n dokumentêre rolprent te verfilm. Kort voor die begin van die projek het sy haar toestemming teruggetrek en slegs bandopnames toegelaat: "I've been photographed to death..." Schell het die dokumentêr noodgedwonge as 'n kollage uitgevoer en die bandopnames met beelde en uittreksels uit haar rolprente gekombineer. Die film eindig met 'n aanhaling van Ferdinand Freiligrath se gedig Der Liebe Dauer. Die dokumentêr Marlene is in 1984 vrygestel en het naas 'n Oscar-nominasie ook 'n aantal Europese filmtoekennings gewen.

Marlene se eerste boek met die titel ABC meines Lebens ("Die ABC van my lewe") het reeds in 1963 verskyn. In 1979 het sy haar outobiografie Nehmt nur mein Leben ("Neem slegs my lewe") gepubliseer. 'n Effens gewysigde uitgawe van hierdie outobiografie het in 1987 as Ich bin, Gott sei Dank, Berlinerin ("Ek is, Godsydank, 'n Berlyner") verskyn.

Afsterwe en ereburgerskap van Berlyn

Grafsteen van Marlene se moeder Josefine von Losch

Graf in Berlyn-Friedenau met die inskrif: Hier steh ich an den Marken meiner Tage (Theodor Körner)

In 1992 is Marlene Dietrich volgens die amptelike sterftesertifikaat aan hart- en nierversaking oorlede. Haar vriendin en sekretaresse, Norma Bosquet, wat haar gedurende die laaste weke van haar lewe byna daagliks in haar woonstel besoek het, vermoed egter dat Marlene selfmoord gepleeg het deur 'n oordosis slaappille te drink nadat sy twee dae tevore 'n tweede beroerte gehad het.

Ná 'n groot roudiens in Parys is Marlene in Berlyn in die Stedelike Begraafplaas Schöneberg III van Berlyn naby haar moeder se graf en naby haar geboortehuis ter ruste gelê. 'n Groot aantal Berlynse burgers het haar begrafnis bygewoon. In die dae ná haar afsterwe was daar nog net 'n klein aantal mense wat haar as 'n "verraaier" beskou het. Haar geboortestad het besluit om haar met 'n straatnaam te vereer, wat omstredenheid uitgelok het.

In 1997 het die Berlynse administratiewe distrik Tiergarten aan die sentrale plein tussen die nuwe winkelsentrum Potsdamer Platz Arcaden, die Grand Hyatt-hotel en die musiekblyspelteater en kasino die naam Marlene-Dietrich-Platz gegee. Die straatbord dra die opskrif Berliner Weltstar des Films und des Chansons. Einsatz für Freiheit und Demokratie, für Berlin und Deutschland.

Ter geleentheid van haar 100ste verjaardag in 2001 het die deelstaat Berlyn amptelik om verskoning gevra vir die persoonlike aanvalle wat Marlene moes verduur. Op 16 Mei 2002 is die ereburgerskap van die stad Berlyn postuum aan Marlene Dietrich toegeken.

Die Deutsche Kinemathek – Museum für Film und Fernsehen in Berlyn se Potsdamer Straße (Sony Center) bewaar tans die nalatenskap van Marlene Dietrich (foto's en ander herinnerings). Die Amerikaanse regisseur J. David Riva, Marlene se kleinseun, het in 2001 die dokumentêre rolprent Marlene Dietrich – Her own song vervaardig.

Wêreldster en voorbeeld van die vroue- en gay-beweging

Marlene Dietrich het nie net haar beeld as wêreldster selfbewus opgebou nie, maar was daarnaas ook deur haar buitengewone androgiene uitstraling gekenmerk, waarmee sy 'n onweerstaanbare aantrekkingskrag op sowel vroue asook mans uitgeoefen het. Sy het dikwels in mansklere opgetree – in haar tyd 'n rewolusionêre en gewaagde onderneming. In die 1930's wou die Paryse owerhede haar selfs toegang tot die middestad weier omdat sy mansklere gedra het, maar was nie in staat om hierdie verbod af te dwing nie. Marlene het derhalwe in die periode tussen die twee wêreldoorloë 'n voorbeeld van die vroue- en gay-beweging geword – en daarnaas ook 'n nuwe modestyl vir vroue geskep.

Filmografie

1922: So sind die Männer (Der kleine Napoléon), Georg Jacoby 1922: Tragödie der Liebe, Joe May 1923: Der Mensch am Wege, Wilhelm Dieterle 1923: Der Sprung ins Leben, Johannes Guter 1925: Eine Dubarry von heute, Alexander Korda 1925: Manon Lescaut, Arthur Robinson 1926: Der Juxbaron, Willi Wolff 1926: Der Tänzer meiner Frau, Alexander Korda 1926: Kopf hoch, Charly!, Willi Wolff 1926: Madame wünscht keine Kinder, Alexander Korda 1927: Prinzessin Olala, Robert Land 1927: Sein größter Bluff, Harry Piel 1927: Café Elektric, Gustav Ucicky 1928: Ich küsse Ihre Hand, Madame, Robert Land 1929: Das Schiff der verlorenen Menschen, Maurice Tourneur 1929: Die Frau, nach der man sich sehnt, Kurt Bernhardt 1930: Gefahren der Brautzeit, Fred Sauer 1930: Der blaue Engel, Josef von Sternberg 1930: Morocco, Josef von Sternberg mit Gary Cooper 1931: X27 (Dishonored), Josef von Sternberg 1932: Shanghai Express, Josef von Sternberg 1932: Blonde Venus, Josef von Sternberg 1933: Song of Songs, Rouben Mamoulian 1934: The Scarlett Empress, Josef von Sternberg 1935: The Devil is a Woman, Josef von Sternberg 1936: The Garden of Allah, Richard Boleslawski 1936: Desire, Frank Borzage 1937: Angel, Ernst Lubitsch

1937: Tatjana, Jaques Feyder 1939: Destry Rides Again, George Marshall 1940: The Seven Sinners, Tay Garnett 1941: The Flame of New Orleans, René Clair 1941: Manpower, Raoul Walsh 1942: The Spoilers, Ray Enright 1942: Pittsburgh, Lewis Seiler 1942: The Lady is willing, Mitchel Leisen 1944: Follow the Boys, Edward E. Sutherland 1944: Kismet, William Dieterle 1946: Martin Roumagnac, Georges Lacombe 1947: Golden Earrings, Mitchell Leisen 1948: A Foreign Affair, Billy Wilder 1949: Jigsaw, Fletcher Markle 1950: Stage Fright, Alfred Hitchcock 1951: No Highway in the Sky, Henry Koster 1952: Rancho Notorious, Fritz Lang 1956: Around the World in Eighty Days, Michael Anderson 1957: The Monte Carlo Story, Samuel A. Taylor en Giulio Machi 1958: Touch of Evil, Orson Welles 1958: Witness for the Prosecution, Billy Wilder 1961: Judgment at Nuremberg, Stanley Kramer 1962: The Black Fox, The True Story Of Adolf Hitler, Louis C. Stoumen 1964: Paris when it Sizzles, Richard Quine 1972: I wish you Love, Clark Jones 1978: Just a Gigolo, David Hemmings met David Bowie 1984: Marlene, Maximilian Schell

Werke

• ABC meines Lebens. Berlyn: Blanvalet 1963
• Nehmt nur mein Leben. Bertelsmann-Verlag 1979
• Ich bin, Gott sei Dank, Berlinerin. Berlyn: Ullstein 1998; Ullstein-sagteband, ISBN 3-548-24537-4
• Nehmt nur mein Leben … - Reflexionen. Berlyn: Henschel 1984
• Nachtgedanken. München: C. Bertelsmann Verlag 2005, ISBN 3-570-00874-6

Bronnelys

Literatuur en biografieë

• Riva, Maria: Meine Mutter Marlene. München: C. Bertelsmann 1992; München: Goldmann 1994; Rheda-Wiedenbrück: RM-Buchvertrieb 2000. 894 bladsye. ISBN 3-442-72653-0
• Riva, Maria: Marlene Dietrich by her Daughter. New York Stad: Alfred H. Knopf 1992. 790 bladsye. ISBN 0-394-58692-1, ISBN 978-0-394-58692-2
• Flanner, Janet: Legendäre Frauen und ein Mann. Duitse vertaling. München: Antje Kunstmann 1993. 200 bl. ISBN 3-88897-078-4
• Frewin, Leslie: Blonde Venus: A Life of Marlene Bietrich. Londen: Macgibbon & Kee 1955. Duits: Marlene Dietrich. München: Heyne 1967
• Hessel, Franz: Marlene Dietrich. Berlyn: Kindt & Bucher 1931
• Morley, Sheridan: Marlene Dietrich. Beeldbiografie. Frankfurt am Main: Krüger 1977
• Sanders-Brahms, Helma: Marlene [Dietrich] und Jo [Josef von Sternberg]. Berlyn: Argon 2000
• Helnwein, Gottfried: Marlene Dietrich, Some Facts about Myself. Stuttgart: Edition Cantz 1990, ISBN 3-89322-226-X [1].
• Szudendorf, Werner: Marlene Dietrich. Dokumente, Essays, Filme. (Internationale Filmfestspiele Berlin. Stiftung Deutsche Kinemathek. Retrospektive 1977) München: Hanser 1977. ISBN 3-423-31053-7

Dokumentêre rolprente

• Marlene Dietrich – Her own song. Duitsland/VSA 2001. Regisseur: J. David Riva, outeur: Karin Kearns. 100 min. DVD-versie vrygestel op 21 Maart 2002 [Duitsland] deur Salzgeber & Co. Medien GmbH; 3 Desember 2002 deur Metro-Goldwyn-Mayer (MGM) [VSA en Kanada]

Eksterne skakels

Biografie

• Biografie (de)

Filmografie

• Filmografie met filmplakkate en poskaarte (de)

Internetportale

• Deutsche Kinemathek – Museum für Film und Fernsehen: Marlene Dietrich Collection Berlin (MDCB)
• Marlene Dietrich (de)
• puettner.com
• marlene.com Geargiveer 28 Desember 1996 op Wayback Machine
• Marlene Dietrich UK website The Legendary,Lovely Marlene
• 'n Virtuele rondgang deur die tentoonstelling Marlene Dietrich, aangebied deur die Deutsche Kinemathek-stigting, die MDCB en die Duitse Filmmuseum Frankfurt am Main (1998–1999)

YouTube.com – Video's

• Marlene sing Ich bin von Kopf bis Fuß auf Liebe eingestellt (1930)
• Marlene sing Lili Marleen
• Marlene sing Where Have All the Flowers Gone? (1963)

Marlene-Dietrich-Platz – Panoramabeeld

• Panoramabeeld Geargiveer 3 Mei 2007 op Wayback Machine (de)