Primitivisme

Primitivisme is ’n Westerse kunsbeweging wat visuele vorms geleen het by nie-Westerse of prehistoriese volke, soos Paul Gauguin se gebruik van Tahitiaanse motiewe in sy skilderye en keramiekwerk. Ontlenings aan primitiewe kuns was belangrik in die ontwikkeling van moderne kuns.

Henri Rousseau se In ’n Tropiesewoudgeveg tussen ’n Tier en ’n Buffel, 1908-1909, Hermitage, Sint Petersburg.

Die term "primitivisme" word dikwels gebruik vir ander professionele skilders wat in die styl van naïewe of volkskuns gewerk het, soos Henri Rousseau, Mikhail Larionov, Paul Klee en ander.

Filosofie

Of en in watter mate die mens sy lewe moet vereenvoudig om "terug te keer na basiese beginsels", is ’n debat wat reeds gevoer word vandat die mens begin skryf het. In die oudheid is die meerderwaardigheid van die eenvoudige lewe uitgedruk in die Mite van die Goue Eeu, wat uitgebeeld is in die genre van Europese digkuns en beeldende kunste bekend as die herderskuns. Die debat oor die voor- en nadele van ’n eenvoudige teenoor ’n komplekse lewe het nuwe momentum gekry met die kennismaking van Europa met voorheen onbekende volke ná die ontdekking van die Amerikas en eilande in die Stille Oseaan.

Tydens die Verligting is argumente oor die veronderstelde meerderwaardigheid van inheemse volke hoofsaaklik gebruik as ’n retoriese manier om aspekte van die Europese gemeenskap te kritiseer. Op die gebied van die estetika het die eksentrieke Italiaanse filosoof, geskiedkundige en juris Giambattista Vico (1688–1744) eerste geredeneer dat die primitiewe mens nader aan die bronne van poësie en kunsinspirasie is as die "beskaafde" of moderne mens. Vico het dit geskryf teen die agtergrond van die destydse debat oor wat die beste was: die klassieke digkuns van Homeros en die Bybel, of moderne letterkunde in die omgangstaal.

In die 18de eeu het die Duitse geleerde Friedrich August Wolf die kenmerkende aard van mondelinge letterkunde geïdentifiseer en Homeros en die Bybel genoem as voorbeelde van die volks- of mondelinge tradisie (Prolegomena aan Homeros, 1795). Vico en Wolf se idees is aan die begin van die 19de eeu verder deur Herder ontwikkel. Sulke argumente het dalk ’n groot invloed in die letterkunde gehad, maar ’n beperkte getal opgevoede mense het dit geken en die impak daarvan op kunsgebied was klein of afwesig.

Eers in die 19de eeu het historisisme sy verskyning gemaak: die vermoë om verskillende eras in hul eie konteks en aan hul eie kriteria te oordeel. Nuwe skole het in beeldende kunste ontstaan wat getrou gebly het aan historiese uitbeeldings en kostuums. Neoklassisme in beeldende kuns en argitektuur was een gevolg. Nog ’n "historisistiese" beweging in die kuns was die Nazarenerbeweging in Duitsland, wat inspirasie gekry het uit die sogenaamde Italiaanse "primitiewe" skool van godsdienstige skilderye (voor die tydperk van Raphael en die ontdekking van olieverfskilderye).

Waar konvensionele akademiese skilders (ná Raphael) donker glasure, hoogs selektiewe, geïdealiseerde vorms en die streng onderdrukking van detail gebruik het, het die Nazareners duidelike buitelyne en helder kleure gebruik en besondere aandag aan detail gegee. Die Duitse skool se eweknie in Engeland was die Pre-Raphaeliete, wat hoofsaaklik geïnspireer is deur die skrywes van John Ruskin, wat onder meer aanbeveel het dat in die buitelug geskilder word, iets wat destyds ongehoord was.

Twee uitvindings het ’n groot invloed in die middel 19de eeu gehad. Die een was die kamera, wat moontlik aanleiding gegee het tot realisme in kuns. Die tweede was nie-Euklidiese meetkunde in die wiskundewêreld wat die 200 jaar oue aanvaarde feite van Euklidiese meetkunde en die konvensionele Renaissance-perspektief omvergewerp het deur te dui op die moontlike bestaan van meervoudig dimensionele wêrelde en perspektiewe waarin dinge dalk heel anders lyk.

Die ontdekking van moontlike nuwe dimensies het die teenoorgestelde uitwerking as fotografie gehad en realisme teengewerk. Kunstenaars, wiskundiges en intellektuele het nou besef daar is ander maniere om dinge te sien as wat hulle geleer het in die Beaux Arts-skole van akademiese skilderkuns; dié skole het ’n rigiede manier van skilder voorgeskryf wat gebaseer was op die geïdealiseerde klassieke vorms, en skilder met ’n Renaissance-perspektief as die toppunt van beskawing en kennis voorgehou. Die Beaux Arts-akademies het geglo nie-Westerse beskawings het geen kuns of ’n minderwaardige kuns.

Uit protes hierteen het kunstenaars begin om werklikhede buite dié beperkings uit te beeld. Hulle het inspirasie uit Japannese en Chinese kuns gekry; dit was gesofistikeerd sonder die Renaissance-eenpuntperspektief. Kubisme en stamkuns het Wes-Europese kunstenaars betower en hulle het dit beskou as ’n uitbeelding van die werklikhede van die geesteswêreld. Hulle het ook begin belangstel in onopgeleide kunstenaars se werk en kinderkuns; hulle het geglo dit beeld interne emosionele werklikhede uit wat in konvensionele skilderkuns geïgnoreer is.

Ook kunstenaars wat ontevrede was oor die onderdrukkende aspekte van Europese herderskuns het daarby aanklank gevind.

Paul Gauguin en Pablo Picasso se skilderye en Igor Stravinsky se musiek word soms voorbeelde van primitivisme genoem. Stravinsky se Le Sacre du printemps is "primitivisties" in die sin dat die onderwerp ’n heidense ritueel is: ’n menslike offerande in die Rusland van voor die Russe se kerstening.

Oorsprong van primitivisme in die Weste

’n Sentraal-Afrikaanse masker in ’n soortgelyke styl as die maskers wat Picasso in Parys gesien het voordat hy Les Demoiselles d'Avignon geskilder het.

Aan die einde van die Verligting het filosowe baie vasgestelde aannames begin bevraagteken oor die aard van die mens, die mens se posisie in die samelewing en die dogmatiese Katolieke kosmologie. Hulle het begin vrae vra oor die natuur en oorsprong van die mensdom.

Van die 18de eeu af het Westerse denkers en kunstenaars begin soek na ’n dieper uitgedrukte, meer permanente menslike natuur en kulturele struktuur. Hul soeke het hulle gelei na dele van die wêreld wat vir hulle altenatiewe vir die moderne beskawing gebied het.

Tot in die 19de eeu was min ontdekkers in staat om na afgeleë gebiede te reis en voorwerpe van daar af na Europa terug te bring. Met die ontdekking van die stoomboot was die inheemse volke van Europese kolonies en hul artefakte meer toeganklik vir regstreekse waarneming en ontleding deur kunsliefhebbers. Kunstenaars en kenners in Europa het die stylneigings van hierdie voorwerpe, wat hulle as eienskappe van primitiewe uitdrukking beskou het, bestudeer: die afwesigheid van lineêre perspektief, eenvoudige buitelyne, die teenwoordigheid van simboliese tekens soos hiërogliewe, die verwringing van figure om gevoel weer te ge en die energieke ritmes wat teweeggebring is deur die gebruik van herhalende ornamentele patrone. Hierdie energieke styleienskappe wat in die kuns van Afrika, Oseanië en die Indiane van die Amerikas voorgekom het, kan ook in die argaïese en volkskuns van Europa en Asië gevind word.

Paul Gauguin

Paul Gauguin, Doodsengel wat Waghou, 1892. Olie op doek, Albright Knox-kunsgalery.

Die skilder Paul Gauguin wou van die Europese beskawing en tegnologie ontsnap toe hy in die Franse kolonie Tahiti gaan woon en ’n eenvoudige leefstyl aangeneem het wat hy gevoel het natuurliker is as die een wat hy agtergelaat het.

Gauguin se soeke na die primitiewe was klaarblyklik ’n begeerte na meer seksuele vryheid as wat in die 19de-eeuse Europa beskikbaar was, en dit word weerspieël in skilderye soos Doodsengel wat Waghou (1892), Parau na te Varua ino (1892), Annah die Javaan (1893), Seun van God (1896), Wrede Stories (1902) en ander. Gauguin se siening van Tahiti as ’n aardse Arkadië van vrye liefde, ’n aangename klimaat en naakte nimfe het ooreenkomste getoon met die klassieke herderskuns, wat Westerse waarnemings van die plattelandse lewe millenniums lank gevorm het. In skilderye soos Tahitiaanse Platteland en Waar Kom Ons Vandaan? het Gauguin die akademiese herderskunstradisie van die Beaux Arts-skole, wat tot in dié tyd alleenlik gebaseer was op geïdealiseerde Europese figure wat van Antieke Griekse standbeelde gekopiëer is, uitgebrei om nie-Europese modelle in te sluit.

Hy het geglo hy vier die Tahitiaanse gemeenskap en verdedig die Tahitiane teen Europese kolonialisme. Feministiese postkoloniale kritici veroordeel die feit dat Gauguin jong adolessente minnaresse gehad het, van wie een maar 13 jaar oud was. Hulle herinner ons dat Gauguin, nes baie ander mans uit dié tyd en later, vryheid – veral seksuele veryheid – streng uit ’n manlike oogpunt beskou het. Hulle gebruik Gauguin as ’n voorbeeld van wat met primitivisme "verkeerd" is, en meen dat elemente van primitivisme die "digte verwewing van rasse- en seksuele fantasieë en mag, beide koloniaal en patriargaal, insluit". Volgens hulle toon Gauguin en sommige ander se idee van primitivisme ’n gelykstelling van primitiwiteit aan "andersoortigheid", en daarom is primitivisme soortgelyk aan eksotisisme of oriëntalisme, soos gesien deur Edward Said. Daarin definieer degraderende sienings van die "Ooste" deur die "Weste" die gekoloniseerde volke en hul kulture. Dus het Gauguin, al het hy geglo hy vier en verdedig die Tahitiane, in so ’n mate dat hy hulle as "anders" beskou het, deel gehad aan die uitkyk van sy tyd – en dus het hy in die proses nog groter slagoffers van die Tahitiane gemaak.

Pablo Picasso

In die vroeë 20ste eeu het Henri Matisse, Pablo Picasso en ander kunstenaars in Parys begin belangstel in primitivisme, Iberiese beelde, en Afrikakuns en -maskers, deels vanweë die fassinerende werke van Gauguin wat skielik die middelpunt van belangstelling in die avant-garde-kringe van Parys was. Gauguin se kragtige werke wat ná sy dood in die Salon d'Automne uitgestal is, het ’n groot invloed op Picasso se skilderye gehad.

Sy bestudering van primitivisme en kuns van ander kulture het gelei tot sy meesterstuk Les Demoiselles d'Avignon en die opkoms van kubisme.

Bronne

• Blunt, Anthony & Pool, Phoebe. Picasso, the Formative Years: A Study of His Sources. Graphic Society, 1962.
• Connelly, S. Frances. The Sleep of Reason: Primitivism in Modern European Art and Aesthetics, 1725-1907. University Park: Pennsylvania State University Press, 1999.
• Cooper, Douglas. The Cubist Epoch, Phaidon Press in samewerking met die Los Angeles County Museum of Art & die Metropolitan Museum of Art, Londen, 1970, ISBN 0-87587-041-4
• Diamond, Stanley. In Search of the Primitive: A Critique of Civilization. New Brunswick: Transaction Publishers, 1974.
• Solomon-Godeau, Abigail. "Going Native: Paul Gauguin and the Invention of Primitivist Modernism" in The Expanded Discourse: Feminism and Art History, N. Broude en M. Garrard (reds.). New York: Harper Collins, 1986.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Primitivisme.
• John Zerzan, Telos 124, Why Primitivism?. New York: Telos Press Ltd., Somer 2002. (Telos Press).
• Artikels oor primitivisme Geargiveer 4 Januarie 2014 op Wayback Machine
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia