Samuel Zwaartman

   Hierdie artikel behoort versmelt te word met H.W.A. Cooper.
Maak seker om die inhoud te skuif na die bladsy wat reeds aan Wikidata gekoppel is!
Indien altwee gekoppel is, sien hier.

H.W.A. Cooper (*Rondebosch, 1842 – †Lissabon, Portugal, 27 Maart 1894) is ’n Suid-Afrikaanse regsgeleerde wat onder die skuilnaam Samuel Zwaartman onbedoeld baanbrekerswerk vir die gebruik van Afrikaans as skryftaal lewer.

H.W.A. Cooper.

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

Henry William Alexander Cooper (wat onder die skuilnaam Samuel Zwaartman skryf) is in 1842 in Rondebosch in Kaapstad gebore. Hy is die seun van ’n Engelsman en ’n Ierse vrou, ’n mejuffrou Sarah Byrne, wat in Brighton in Engeland getrou het en daarna na Suid-Afrika verhuis.

Opleiding en loopbaan

Cooper gaan in Kaapstad skool en gee later onderwys op Plettenbergbaai, Knysna en Oudtshoorn, waar hy sy eie kosskool gehad het en onder meer in Nederlands onderrig gegee het. In hierdie tyd studeer hy ook in die Teologie.

Op 23 Oktober 1866 word hy deur regter Watermeyer geëksamineer en toegelaat as beëdigde vertaler in Engels en Hollands. Hy vestig hom hierna in 1870 op Fraserburg en praktiseer as die eerste wetsagent op hierdie dorp, hoewel hy nooit in die Kaapkolonie as advokaat of prokureur toegelaat is nie.

Op Fraserburg raak Cooper betrokke in ’n verhouding met ’n goewernante, waarna hy weens die gemeenskap se argwaan die dorp haastig verlaat. In 1873 word hy in die Transvaal na ’n eksamen as advokaat en prokureur toegelaat en werk ook vir ’n kort rukkie in die kantoor van die prokureur-generaal, James Buchanan.

Ná die ontdekking van die Oos-Transvaalse goudvelde word hy op 29 Julie 1874 waarnemende landdros vir Lydenburg en in 1875 landdros. Sy werk was veeleisend en die wederstrewige delwers, geweersmokkelaars en oproerige swart kapteins het sy taak sodanig versuur dat hy einde 1875 sy ontslag aangevra het, maar dit nie gekry het nie.

Die Zuid-Afrikaansche Republiek verklaar oorlog teen hoofman Sekhukhune in 1876 nadat ook Cooper sy verslag uitgebring het, en Cooper neem self aan die oorlog deel. Die afloop en gevolge van die oorlog het die onrus onder die burgers teen die regering laat voortduur. Toe Cooper openlik hul kant kies en ’n protesstuk onderteken, word hy as amptenaar ontslaan. Op versoek van die plaaslike burgers willig hy in om hom vir die Volksraad verkiesbaar te stel, maar die Britse anneksasie van Transvaal in April 1877 vind plaas voordat daar ’n verkiesing kon wees.

Na die stigting van die Transvaalse Hooggeregshof in 1876 moet hy saam met al die ander regspraktisyns weer aansoek doen om toelating om as prokureur en advokaat te praktiseer. Hy verhuis dan in 1877 weer na Pretoria, waar hy eers onder sy eie naam praktiseer, maar later deur samesmelting in 1884 lid word van die firma Cooper en Paul Maré. Hierdie firma word later Cooper en Scholtz, met Cooper die senior lid wat naam verwerf in verband met die maatskappyreg. Nog later word die firma opgeneem in die groot firma MacIntosh en Cross. Hy is ook stigterslid van die Komitee van die voorganger van die Staatsbiblioteek in 1878. Volgens die notule het hy die eerste vergadering in 1878 bygewoon en in 1887 was hy steeds lid van die Komitee. In 1888 gaan hy vir mediese behandeling na Londen, maar vind dat hier soveel werk is met betrekking tot die Transvaalse goudvelde dat hy as verteenwoordiger van sy firma hier aanbly tot 1892, toe hy terugkeer na Pretoria. In opdrag van die Transvaalse Regering is hy ten behoewe van die NZASM-spoorlyn tussen Pretoria en Lourenço Marques weer na Londen en daarvandaan na Lissabon in Portugal.

Persoonlike lewe

Hy trou op 5 September 1863 met die Afrikaanse Adriana Johanna Zondagh van Huyssteen, oorspronklik van Wittedrift naby Knysna. Uit hierdie huwelik word twee seuns en ’n dogter gebore. Van die tweede seun, W.H. Augustine Cooper, se twee seuns was die oudste, Henry Cooper, privaat sekretaris van genl. Jan Smuts tot Smuts se dood in 1950, en die ander, William (Willie) Schreiner Cooper, ’n komponis van ligte Afrikaanse liedjies.

Op 27 Maart 1894 is hy in Lissabon in Portugal aan longontsteking oorlede en word hy in Lissabon begrawe.

Skryfwerk

As prokureur op Fraserburg leer hy die taal wat sy kliënte praat goed ken en hy is deeglik op hoogte van die intriges van hierdie plattelandse dorp. In Het Volksblad van 1870–1871 skryf hy dan in tipiese Boeretaal sy geestige Boerenbrieven uit Fraserburg en sy Kaapse Schetsen, waarin hy hierdie intriges as materiaal gebruik. Die eerste van sy boerebriewe verskyn op 13 Januarie 1870 en daarna elke week tot 4 Augustus 1870, met die Kaapse sketse wat op 16 Maart 1871 ’n aanvang neem en gepubliseer word tot 8 Junie 1871. As dekmantel om sy ware identiteit geheim te hou, gebruik Cooper die skuilnaam Samuel Zwaartman, waar die Zwaartman verwys na swart man, nie swaardman nie. Die Afrikaanse grammatika was nog nie gevestig nie en Cooper lewer dus met hierdie skrywes baanbrekerswerk in Afrikaans.

Sy Boerenbrieven uit Fraserburg is nie besonder vleiend vir die gemeenskap nie, hoewel almal die humoristiese sy daarvan geniet en betrokkenes die angels onder die grappige trant daarvan ignoreer. Met hierdie briewe word hy ’n onbewuste baanbreker vir die Afrikaanse taal, deur te wys dat die spreektaal ook ’n skryftaal en spesifiek joernalistieke taal kan word. Die invloed van hierdie briewe was groot, soos blyk uit die klomp Zwaartmans en ook Swaartmanne (Jan, Piet, Gert en Adones) wat hierna bydraes lewer aan die koerante.

In sy Kaapse Schetsen skryf hy in elf sketse oor ampsdraers en afdelings van die Staatsbestuur. Die onderwerpe is Die goewerneur; Die uitvoerende raad; Die twee huise van die parlement; Stemgeregtigdes; Verantwoordelike bestuur; Die vrywillige beginsel; Koerante; Die rondgaande hof en die magistraatshof; Die hooggeregshof; Afdelingsrade; en Skoolmeesters. G.S. Nienaber versamel later sy geskrifte en laat dit publiseer.

Sy skets Oor Krante word deur Elize Botha in Afrikaanse essayiste opgeneem.

Publikasies

Jaar	Publikasie
1942	Die Afrikaanse geskrifte van Samuel Zwaartman

Eerbewyse

In 1987 behaal Frederick Johann Ueckermann sy M.A.-graad aan die Universiteit van die Witwatersrand met ’n verhandeling oor Die Afrikaanse geskrifte van Samuel Zwaartman.

Bronne

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Botha, Elize. Afrikaanse essayiste. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Vyfde druk 1975
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
• Lötter, Daniël: Die grootpad is 'n grondpad - 'n koffiekuier by Karoomense. Pretoria: Protea Boekhuis, 2020. ISBN 978-1-4853-1116-4
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Scholtz, J. du P. Die Afrikaner en sy taal 1806–1875. Nasou Beperk Kaapstad Derde druk 1967
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van der Merwe, H.J.J.M. (red.) Afrikaans: sy aard en ontwikkeling. J.L. van Schaik Beperk Pretoria Eerste uitgawe 1968
• Van der Walt, P.D. Mené Tekél. Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1969

Tydskrifte en Koerante

• Lötter, Daniël: Wie was Samuel Zwaartman? In: Die Burger, 26 Oktober 2024
• Pienaar, E.C. Afrikaanse Taalbakens III – Zwaartman en Reitz. Die Taalgenoot, Maart 1944
• Van der Walt, P.D. ’n Spotskrif uit die sewentiger jare. Standpunte, Nuwe reeks 38-39, Desember 1961 – Februarie 1962

Ongepubliseerde Dokumente

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Cooper, Henry William Alexander, skuilnaam Samuel Zwaartman – Biografie.

Internet

• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1992/03/27/7/5.html^{[dooie skakel]}