Tandbederf
Tandbederf is ook bekend as tandkaries (Latyns: caries, vermolmdheid), gaatjies of tandverrotting en vind plaas wanneer die tand afgebreek word weens bakteriële aktiwiteit.[1] Die kleur van die gaatjies in die tand kan wissel van geel tot swart.[2] Die simptome wat ervaar word sluit in pyn in die tand en dit mag moeilik wees om te eet.[2][3] Die komplikasies wat tandbederf kan meebring, sluit in inflammasie van die tandweefsel, tandverlies, infeksie of die ontstaan van 'n abses.[2][4]
| Tandbederf | ||
| Klassifikasie en eksterne bronne | ||
| ||
| 'n Bederfde tand. | ||
| ICD-10 | A30 | |
| ICD-9 | 030 | |
| OMIM | 246300 | |
| MedlinePlus | 001347 | |
| eMedicine | med/1281derm/223 neuro/187 | |
| MeSH | D007918 | |
 Mediese waarskuwing
| ||
Die oorsaak van tandbederf is bakteriële afbraak van die harde weefsels van 'n tand (die glasuur, tandbeen /dentien en sementum). Dit vind plaas omdat daar suur gevorm word uit voedselreste en suiker wat op die tandoppervlakte agterbly. Eenvoudige suikers in kos is hierdie bakterieë se primêre energiebron en daarom is 'n dieët wat ryk is aan eenvoudige suikers 'n risiko. Wanneer die minerale in die tand vinniger afbreek as wat dit opgebou kan word deur bronne soos bv. speeksel, dan vind tandbederf plaas. Ander risikofaktore is toestande wat aanleiding gee tot verminderde speeksel produksie, bv: diabetes, Sjogren sindroom en sekere medikasie bv. antihistamiene en antidepressante.[5] Tandbederf word ook geassosieër met armoede, swak mondhigiëne en tandvleissiekte wanneer die tandvleis wegtrek van die tande af om die tandwortels te ontbloot.[1][6]
Die voorkoming van tandbederf behels die volgende: gereelde skoonmaak van die tande; 'n lae-suikerdieet en klein hoeveelhede flouried per mond ingeneem.[3][5] Dit word aanbeveel dat tande twee keer per dag geborsel en gevlos word.[1][5] Flouried kan afkomstig wees van water, tandepasta of sout.[3][5] Na gelang van die skade aan die tand is daar talle behandelings om die tand te herstel om weer behoorlik te funksioneer, of die tand kan verwyder.[1] Die beskikbaarheid van behandeling is dikwels swak in die ontwikkelende wêreld.[3] Parasetamol of ibuprofeen kan geneem word vir pyn.[1]
Ongeveer 36% van die wêreldbevolking het gaatjies in hul permanente tande.[7] Die Wêreldgesondheidsorganisasie skat dat byna alle volwassenes op een of ander stadium in hulle lewe tandbederf kry.[3] Met babatande affekteer karies ongeveer 9% van die bevolking.[7] Die toestand word al meer algemeen onder kinders en volwassenes,[8] en is veral algemeen in die ontwikkelde wêreld weens die verhoogde verbruik van eenvoudige suikers.[1] Karies is die Latynse word vir “verrotting".[4]
Tekens en simptome
wysig
'n Persoon wat karies ervaar mag glad nie eens bewus wees van die siekte nie.[9] Die vroegste teken van 'n nuwe karieuse letsel is die voorkoms van 'n kalkagtige wit kol op die oppervlak van die tand wat 'n gebied van demineralisasie van die emalje aandui. Daar word daarna verwys as 'n aanvangskarieuse letsel of 'n "mikrogaatjie".[10] Soos die letsel verder demineraliseer word dit bruin, maar sal uiteindelik 'n gaatjie ("holte" ) word. Voordat die gaatjie vorm is die proses nog omkeerbaar, maar wanneer die gaatjie eers gevorm het, kan die verlore tandstruktuur nie hernu word nie. 'n Letsel wat donkerbruin en blink lyk, dui daarop dat tandbederf eens teenwoordig was, maar dat die demineralisasie van die proses gestop het en 'n vlek agtergelaat het. Aktiewe tandbederf is ligter van kleur en dof in voorkoms.[11]
Hoe meer die glasuur en die tandsteen vernietig word, hoe meer opvallend is die gaatjie. Die geaffekteerde areas van die tand verkleur en word sag. Sodra die tandbederf deur die glasuur gaan, word die dentinale buisies, wat paadjies na die senuwee van die tand het, blootgestel en dit veroorsaak pyn wat tydelik kan wees maar erger word met blootstelling aan hitte, koue of soet kos en drankies.[12] 'n Tand wat verswak het deur uitgebreide interne verrotting kan soms skielik breek onder normale kou kragte. Wanneer die tandbederf ver genoeg gevorder het dat dit die bakterieë die pulpweefsel in die middel van die tand oorweldig, kan dit tandpyn tot gevolg hê en die pyn sal meer konstant word. Algemene gevolge is dan die afsterwe van die pulpweefsel en infeksie. Die tand sal nie meer sensitief wees vir hitte of koue nie, maar sal baie sensitief wees vir druk.
Tandbederf kan ook lei tot slegte asem en onaangename smake in die mond.[13]In hoogs gevorderde gevalle kan die infeksie van die tand versprei na die omliggende sagte weefsel. Komplikasies soos kaverneuse sinus trombose en Ludwig angina kan lewensgevaarlik wees.[14][15][16]
Oorsake
wysig
Vier dinge is nodig vir karievorming: 'n tandoppervlak (glasuur of dentien), tandbederwende bakterieë, gisbare koolhidrate (soos sukrose) en tyd.[17] Dit behels dat kos vaskleef aan die tande en dat suur gemaak word deur die bakterieë wat plaak veroorsaak.[18]
Tandbederf word veroorsaak deur biofilm (plaak) wat op tande lê en dan kariogenies word om tandverrottiing te veroorsaak. Sekere bakterieë in die biofilm produseer suur in die teenwoordigheid van gisbare koolhidrate soos sukrose, fruktose en glukose.[19][20]
Die mond bevat 'n wye verskeidenheid van orale bakterieë , maar slegs'n paar spesifieke spesies veroorsaak tandbederf.[19] Bakterieë versamel rondom die tande en tandvleis in 'n taai, roomkleurige massa wat bekend staan as plaak, wat dien as 'n biofilm. Wanneer daar 'n wanbalans in die omgewing voorkom, soos gereelde blootstelling aan suiker en onvoldoende higiëne, sodat die plaak nie genoegsaam verwyder word nie, dan begin bakteriese tandbederf.
Dieëtsuikers
wysigDie bakterieë in 'n persoon se mond skakel glukose, fruktose, en meer algemeen sukrose (tafelsuiker) om na sure soos melksuur in 'n proses wat fermentasie genoem word.[20] Wanneer hierdie sure lank kontak behou met die tand, veroorsaak dit demineralisasie wat die minerale inhoud van die tand afbreek. Die suur kan egter teengewerk word deur speeksel of mondspoelmiddel. Fluoried tandepasta of tandheelkundige vernis ondersteun her-mineralisasie.[21] Wanneer daar met verloop van tyd genoeg minerale inhoud verlore gaan, vorm daar 'n holte of gat in die tand.[22]
Blootstelling
wysig Die karieuse proses word bepaal deur hoe gereeld die tande aan suur blootgestel word. Die sementum wat die wortel omhul, is nie naastenby so sterk as die emalje wat die kroon omring nie en daarom vind wortel karies twee-en-'n-halfkeer vinniger plaas as tandbederf op emaljeoppervlaktes.
Tande
wysigTandemalje begin demineraliseer by 'n pH van 5,5.[23] Dentien en sementum is meer vatbaar vir tandbederf as die emalje, weens hul laer mineraalinhoud.[24]
Die anatomie van die tande kan 'n rol speel in die voorkoms van tandbederf. Waar die diep ontwikkelingsgroewe van die tande beklemtoon is, is tandbederf geneig om te ontwikkel in die groewe en ook as kos vasgevang word tussen die tande, is groefkaries meer geneig om te ontwikkel.
Ander faktore
wysigMedikasie kan die produksie en afskeiding van speeksel verminder; speeksel is belangrik om suurvormende bakterieë teen te werk.
Die gebruik van tabak verhoog die risiko vir tandbederf en sommige handelsmerke rooklose tabak bevat 'n hoë suikerinhoud wat die vatbaarheid vir karies verhoog.[25] Blootstelling van kinders aan tweedehandse rook hou ook verband met tandbederf.[26]
Tandbederf tydens vroeë kinderjare
wysig
Tandbederf in die vroeë kinderjare, ook bekend as "bababottel karies", of "bottelvrot," is 'n patroon van tandbederf wat veral in jong kinders voorkom met hul wisseltande (babatande). Die tande wat mees waarskynlik is om aangetas te word, is die voorste maksillêre tande, maar al die tande kan aangetas word.[27] Die naam vir hierdie tipe karies is afgelei van die verskynsel dat kinders toegelaat word om met versoete drankies in hul bottels aan die slaap te raak of om kinders by talle geleenthede deur die dag met versoete drankies te voed.[28]
Kinders van 6-12 maande het 'n verhoogde risiko vir die ontwikkeling van tandbederf. Vir kinders tussen die ouderdomme van 12-18 maande ontwikkel tandbederf op hul primêre tande en ongeveer twee keer per jaar vir die permanente tande.[29]
Voorkoming
wysig
Mondhigiëne
wysigPersoonlike higiëne bestaan daaruit om daagliks behoorlik te borsel en tussen tande te vlos. Die hoofdoel van borsel en vlos is om plaak te verwyder en sodoende die vorming van tandheelkundige biofilm te verhoed. Ander bykomende mondhigiëne-hulpmiddels sluit in interdentale borsels en mondspoelmiddels.
Mondhigiëne is waarskynlik meer effektief om tandvleissiektes te voorkom as tandbederf. Kos gaan sit binne-in gaatjies en krake vas en die demineralisasie proses begin in die tand omdat borsels en tandepasta hierdie areas nie kan bereik nie. Dit help om aan vesel te kou na etes – soos seldery- omdat dit speeksel in die areas indwing waar die suur geneutraliseer kan word. Die tande met die grootste risiko vir tandbederf is die permanente eerste en tweede kiestande as gevolg van hul komplekse oppervlaksanatomie.
Professionele higiëne sorg bestaan uit gereelde tandheelkundige ondersoeke en professionele profilakse (skoonmaak en voorkoming). Soms is 'n tandarts of mondhigiënis se hulp nodig om plaak voldoende te verwyder. X-straalfoto's kan gebruik word om die ontwikkeling van tandbederf in hoë risiko areas van die mond op te spoor.
Verandering in eetgewoontes
wysigVir tandheelkundige gesondheid is frekwensie (herhaling) van suikerinname van groter belang as die hoeveelheid suiker wat verbruik word.[30] 'n Vermindering van versnaperinge tussen etes word aanbeveel, aangesien dit 'n konstante bron van voeding is vir suurvormende bakterieë in die mond. Gedroogte vrugte se suikers verdwyn vinniger uit die mond as dié van taai lekkergoed.[31] Die Amerikaanse Tandheelkundige Vereniging beveel aan dat drankies met suiker beperk word in kinders se eetplan.[32][33]
Tandbederf kan ook vertraag word deur melk en sekere soorte kaas soos cheddarkaas te eet kort nadat voedsel ingeneem is wat potensieel skadelik is vir die tande.[30]
Kougom wat xylitol bevat word in talle lande gebruik om die vorming van biofilm teen te werk.[34]
Ander maatreëls
wysig
'n Orale gesondheidsassessering wat uitgevoer word voor die ouderdom van een jaar kan help met die bestuur van tandbederf. Die assessering moet die kind se geskiedenis nagaan, 'n kliniese ondersoek insluit, die kind se risiko om tandbederf op te doen nagaan; asook die toestand van hul afsluiting (okklusie) bepaal en beoordeel hoe goed die kind se ouer of versorger toegerus is om te voorkom dat die kind tandbederf opdoen.[35]
Oor die algemeen is vroeë behandeling vinniger en goedkoper as die behandeling van uitgebreide tandbederf. Die aangetaste gedeelte van die tand kan verwyder word en die tand struktuur kan tandheelkundig herstel word om die tand se funksie en estetiese toestand te herstel.
'n Ekstraksie kan ook dien as behandeling vir tandbederf. Die verwydering van die verrotte tand word uitgevoer indien die tand te ver vernietig is om dit effektief te herstel.
Verwysings
wysig- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Silk, H (March 2014).
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Laudenbach, JM; Simon, Z (November 2014).
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 "Oral health Fact sheet N°318". who.int.
- ↑ 4,0 4,1 Taber's cyclopedic medical dictionary (Ed. 22, illustrated in full color ed.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 SECTION ON ORAL, HEALTH; SECTION ON ORAL, HEALTH (December 2014).
- ↑ Schwendicke, F; Dörfer, CE; Schlattmann, P; Page, LF; Thomson, WM; Paris, S (January 2015).
- ↑ 7,0 7,1 Vos, T (Dec 15, 2012).
- ↑ Bagramian, RA; Garcia-Godoy, F; Volpe, AR (February 2009).
- ↑ Health Promotion Board: Dental Caries Geargiveer 1 September 2010 op Wayback Machine, affiliated with the Singapore government.
- ↑ Richie S. King (November 28, 2011).
- ↑ Johnson, Clarke.
- ↑ MedlinePlus Encyclopedia Dental Cavities
- ↑ Tooth Decay Geargiveer 30 Junie 2018 op Wayback Machine, hosted on the New York University Medical Center website.
- ↑ Cavernous Sinus Thrombosis, hosted on WebMD.
- ↑ MedlinePlus Encyclopedia Ludwig's Anigna
- ↑ Hartmann, Richard W. Ludwig's Angina in Children Geargiveer 9 Julie 2008 op Wayback Machine, hosted on the American Academy of Family Physicians website.
- ↑ Southam JC, Soames JV (1993). "2.
- ↑ Wong, Allen; Young, Douglas A.; Emmanouil, Dimitris E.; Wong, Lynne M.; Waters, Ashley R.; Booth, Mark T. (2013-06-01).
- ↑ 19,0 19,1 Hardie JM (May 1982).
- ↑ 20,0 20,1 Holloway PJ; Moore, W.J. (September 1983).
- ↑ Silverstone LM (May 1983).
- ↑ Madigan M.T. & Martinko J.M. Brock – Biology of Microorganisms. 11th Ed. Pearson, USA. pp. 705
- ↑ Dawes C (December 2003).
- ↑ Mellberg JR (1986).
- ↑ Neville, B.W., Douglas Damm, Carl Allen, Jerry Bouquot.
- ↑ Zhou, S; Rosenthal, DG; Sherman, S; Zelikoff, J; Gordon, T; Weitzman, M (September 2014).
- ↑ ADA Early Childhood Tooth Decay (Baby Bottle Tooth Decay) Geargiveer 13 Augustus 2006 op Wayback Machine.
- ↑ Statement on Early Childhood Caries, American Dental Association at http://www.ada.org/2057.aspx Geargiveer 12 Mei 2013 op Wayback Machine
- ↑ Prevention and Management of Dental Caries in Children.
- ↑ 30,0 30,1 "Dental Health" Geargiveer 14 Julie 2007 op Wayback Machine, hosted on the British Nutrition Foundation website, 2004.
- ↑ Kashket, S.; Van Houte, J.; Lopez, L. R.; Stocks, S. (1991-10-01).
- ↑ A Guide to Oral Health to Prospective Mothers and their Infants Geargiveer 5 Mei 2006 op Wayback Machine, hosted on the European Academy of Paediatric Dentistry website.
- ↑ Oral Health Topics: Baby Bottle Tooth Decay Geargiveer 13 Augustus 2006 op Wayback Machine, hosted on the American Dental Association website.
- ↑ Ly KA, Milgrom P, Roberts MC, Yamaguchi DK, Rothen M, Mueller G (2006).
- ↑ "Prevention and management of dental caries in children: Dental clinical guidance" Geargiveer 5 Oktober 2016 op Wayback Machine (PDF). sdcep.co.uk.