Tarzan

Tarzan is ’n fiktiewe held wat geskep is deur Edgar Rice Burroughs. Hy verskyn in 1912 vir die eerste keer in die boek Tarzan of the Apes. Die verhaal was ’n enorme sukses, met die gevolg dat Burroughs daarna nog 23 boeke oor Tarzan geskryf het.

Tarzan
Voorbladillustrasie van Tarzan of the Apes
Skepping
Eerste verskyning	Tarzan of the Apes
Laaste verskyning	Tarzan: the Lost Adventure
Geskep deur	Edgar Rice Burroughs
Uitgebeeld deur	Elmo Lincoln Johnny Weissmuller Lex Barker Buster Crabbe Herman Brix Frank Merrill Ron Ely Mike Henry Christopher Lambert Wolf Larson Casper Van Dien Tony Goldwyn
Inligting
Ander name	John Clayton
Spesie	Mens
Geslag	Manlik
Beroep	Avonturier Jagter Visserman
Titel	Burggraaf Greystoke Hertog Greystoke Graaf Greystoke
Getroud met	Jane Porter
Kinders	Korak
Nasionaliteit	Engels

Die karakter

Tarzan is die seun van aristokratiese Engelse ouers, John en Alice Clayton, oftewel lord en lady Greystoke. Hulle land aan die einde van die 19de eeu aan die weskus van Afrika ná ’n muitery aan boord van die skip wat hulle na dié vasteland bring. Eers sterf Tarzan se ma en dan word sy pa vermoor deur ’n aap, Kerchak. Kala, wat in dieselfde trop is en kort tevore haar eie kleintjie verloor het, neem Tarzan aan en maak hom groot. Tarzan se regte naam is John Clayton, lord Greystoke. Die naam Tarzan ("wit huid") het hy by Kala gekry. Die enigste mense met wie hy aanvanklik in die oerwoud te doen kry, is ’n stam kannibale. Een van hulle, Kulonga, vermoor vir Kala en Tarzan neem wraak.

Jare later ontdek Tarzan in die hut van sy regte ouers ’n aantal kinderboeke wat hulle saamgebring het na Afrika. Hy leer homself lees en skryf, maar hy leer eers ’n mensetaal veel later aan wanneer hy deur ander mense ontdek word. Die eerste mense wat hy leer ken, is die jong Amerikaanse Jane Porter, haar pa en die Franse luitenant Paul d'Arnot. Van laasgenoemde leer hy Frans praat en later ook Engels. D'Arnot bly vir die res van sy lewe Tarzan se beste vriend.

Intussen raak Tarzan en Jane verlief en toe sy terugkeer Amerika toe, volg hy haar. In latere boeke trou die twee en het ’n seun, Jack, wie se aapnaam Korak is.

Voorkoms en vaardighede

Tarzan is in die oorspronklike boek van Burroughs ’n held met meestal goeie eienskappe. Hy is ’n groot, intelligente en sterk geboude man met grys oë en swart hare.

Danksy Tarzan se opvoeding deur die ape en sy lang lewe in die oerwoud het hy vaardighede wat ander mense nie het nie. Hy het besonder skerp sintuie en kan kilometers ver iemand hoor aankom of gevaar ruik. Hy dra ’n lendekleed en beweeg deur die oerwoud deur van tak na tak te swaai of spring. In gevegte met wilde diere tree hy altyd as oorwinnaar uit die stryd. Benewens die ape kom hy ook goed met olifante oor die weg en hulle help hom dikwels wanneer hy in noodsituasies om hulp roep.

Tarzan besit danksy die gebruik van besondere pille, wat hy by ’n geheimsinnige stam kry, en behandeling deur ’n toordokter "ewige jeug". In die laaste van Burroughs se boeke, wat aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog afspeel, lyk hy nog soos ’n man van in sy twintigs, terwyl hy toe al eintlik omtrent sestig jaar oud moes gewees het. Ook sy vrou en seun sluk dié pille. Tarzan is baie lief vir Jane en wys die toenadering van ander, slim en mooi vroue van die hand, soos koningin Nemone en die hoëpriesteres La van die verlore stad Opar.

Uitwerking

Tarzan is een van die bekendste fiktiewe karakters in die wêreld. Benewens in die twee dosyn boeke van Burroughs, duik hy ook op in talle rolprente, televisiereekse, strokiesprente en hoorspele.

Die eerste Tarzan-boek was ’n groot sukses, maar die latere boeke is minder goed ontvang. Van die kritiek is dat hulle te veel van ’n vaste formule gebruik maak en te herhalend is. In die sewentigerjare is ook beweer dat die boeke rassisties is.

Verfilming

Die boeke van Burroughs het so byval gevind by die publiek dat Hollywood besluit het om hulle te verfilm. Volgens die Internet Movie Database is daar tussen 1918 en 1999 altesaam 88 rolprente oor Tarzan gemaak. Die eerste prent is in 1918 uitgereik met Elmo Lincoln as Tarzan. Dit was ’n stilrolprent, nes die paar wat daarop gevolg het.

Van 1932 af het Tarzan wêreldberoemd geword toe die sterk geboude swemkampioen Johnny Weissmuller die rol van Tarzan begin vertolk. Die suksesvolste Tarzan-prente is tussen 1932 en 1948 gemaak met Weissmuller as Tarzan en Maureen O'Sullivan as Jane. Die beroemdste sêding wat aan dié prente toegeskryf word, is toe Tarzan, wat nie baie taalvaardig was nie, die eerste keer ’n vrou, Jane, ontmoet: "Me Tarzan, you Jane!" Dit was egter ’n oningeligte joernalis wat dié toneel so beskryf het. In die werklike toneel gebruik Weissmuller nooit dié woorde nie – hy wys na Jane en noem haar naam en wys dan na homself en sê "Tarzan". Daarna is daar ’n paar herhalings van dié interaksie.

Weissmuller se Tarzan-weergawe wyk grootliks af van Burroughs se boekweergawe. Die skrywer het in die kontrak met die ateljee MGM bepaal dat geen reël in die boek gebruik mag word nie; net die name Tarzan en Jane. Laasgenoemde karakter het selfs ’n ander van in die prente gekry: Parker, in plaas van Porter. Burroughs was later baie ongelukkig oor die prente.

In 1935 het hy self ’n prent vervaardig, The New Adventures of Tarzan. Die Olimpiese gewigstootkampioen Herman Brix het die rol van Tarzan in dié prent vertolk. Aanhangers van Burroughs beskou hom tot vandag toe as die mees getroue Tarzan-akteur nog.

In die sestigerjare was daar ’n groot oplewing in Tarzan se gewildheid. Boeke en strokiesverhale het uitstekend verkoop en dit is gevolg deur nog Tarzan-rolprente en –televisiereekse. In dié tydperk is van die beste Tarzan-prente gemaak, veral Tarzan's Greatest Adventure en Tarzan the Magnificent met die gespierde Gordon Scott in die hoofrol. Ook Tarzan Goes to India (finansieel die suksesvolste Tarzan-prent nog) en Tarzan's Three Challenges is goeie produksies. Daarna het die gehalte van die prente afgeneem.

In 1984 het die regisseur Hugh Hudson die prent Greystoke: The Legend of Tarzan, Lord of the Apes uitgereik. Daarin volg hy die Burroughs-verhaal meer getrou en word Tarzan nie meer as so dom uitgebeeld nie. Die volgende prent, Tarzan and The Lost City (1998) met Casper Van Dien, was min of meer bedoel as vervolg op Greystoke. Die prent het misluk weens ’n te klein begroting en min goeie tonele.

Op die oomblik is daar planne om ’n nuwe rolprentweergawe te maak in die lyn van Pirates of the Caribbean, met baie aksie en spesiale effekte. Die regisseur David Yates hoop Alexander Skarsgård, Eric Northman uit die reeks True Blood, sal die titelrol vertolk.

Boeke deur Burroughs

'n Toneel uit Tarzan Finds a Son! (1939) met Johnny Weissmuller as Tarzan en Johnny Sheffield as Korak.

1. Tarzan of the Apes (1912)
2. The Return of Tarzan (1913)
3. The Beasts of Tarzan (1914)
4. The Son of Tarzan (1915)
5. Tarzan and the Jewels of Opar (1916)
6. Jungle Tales of Tarzan (1916, 1917)
7. Tarzan the Untamed (1919, 1921)
8. Tarzan the Terrible (1921)
9. Tarzan and the Golden Lion (1922, 1923)
10. Tarzan and the Ant Men (1924)
11. Tarzan, Lord of the Jungle (1927, 1928)
12. Tarzan and the Lost Empire (1929)
13. Tarzan at the Earth's Core (1930)
14. Tarzan the Invincible (1930, 1931)
15. Tarzan Triumphant (1932)
16. Tarzan and the City of Gold (1932)
17. Tarzan and the Lion Man (1933, 1934)
18. Tarzan and the Leopard Men (1935)
19. Tarzan's Quest (1935, 1936)
20. Tarzan and the Forbidden City (1938)
21. Tarzan the Magnificent (1939)
22. Tarzan and the Foreign Legion (1947)
23. Tarzan and the Madman (1964)
24. Tarzan and the Castaways (1965)

Eksterne skakels

• Amptelike webtuiste van Tarzan en Edgar Rice Burroughs
• Tarzan of the Apes deur Edgar Rice Burroughs
• The Beasts of Tarzan deur Edgar Rice Burroughs
• Edgar Rice Burroughs
• Uitgaven in Afrikaans

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Tarzan.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Nederlandse Wikipedia