Tsaredom Rusland
| |||||
| |||||
| Hoofstad | Moskou (1547–1712) Sint Petersburg (1712–1721) | ||||
| Taal/Tale | Russies | ||||
| Regering | Monargie | ||||
| Wetgewer | Regerende senaat | ||||
| Historiese tydperk | Nuwe Tyd | ||||
| - Kroning van Iwan IV | 16 Januarie 1547 | ||||
| - Stigting van die Russiese Keiserryk | 22 Oktober 1721 | ||||
| Geldeenheid | Russiese roebel | ||||
Die Tsaredom Rusland (Russies: Царство Русское, Tsarstwo Roesskoje) was die amptelike naam van Rusland tussen die aanneming van die titel tsaar deur Iwan die Verskriklike in 1547 en die stigting van die Russiese Keiserryk in 1721 deur Pieter die Grote. Sommige Westerse bronne verwys na dié staat as Moskowië, ’n term wat ook van toespassing is op die Prinsdom en die Grootprinsdom van Moskou.
Geskiedenis
wysigBisantynse erfenis
wysig
In die 16de eeu het die Russiese heerser ’n magtige, outokratiese leier geword, bekend as tsaar. Deur dié titel aan te neem het die heerser van Moskou gewys dat hy net so ’n groot heerser was as die Bisantynse keiser of die Mongoolse khan. Ná die huwelik van Iwan III van Moskou en Sophia Palaiologina, die niggie van die laaste Bisantynse keiser, het die hof in Moskou die Bisantynse reëls, rituele, titels en embleme, soos die dubbelkoppige adelaar wat steeds in Rusland se wapen voorkom, oorgeneem.
Iwan IV, wat van 1533 tot 1584 regeer het, is in 1547 tot tsaar gekroon en sy status is ook deur die Russies-Ortodokse Kerk erken. Kerkregsgeleerdes het gemeen dat die Russiese leier die enigste oorblewende Ortodokse heerser was ná die verowering van Konstantinopel deur die Ottomaanse Ryk, en dat Moskou dus die Derde Rome was omdat dit die laaste opvolger was van die Romeinse en die Bisantynse Ryk, die sentrums van die christendom in vroeër jare.
Bewind van Ivan IV
wysig- Hoofartikel: Iwan IV van Rusland
In 1533 het Iwan IV op driejarige ouderdom die grootprins van Moskou geword. Twee bojare-families het om die mag in Rusland geveg totdat Iwan die troon in 1547 bestyg het.
Die mag van die tsaar het in sy tyd ’n hoogtepunt bereik en hy het die bynaam Iwan die Verskriklike gekry. Hoewel hy intelligent en energiek was, het hy ook vlae van paranoia en depressie beleef. Sy bewind word gekenmerk deur buitengewone gewelddadigheid.
In dié tyd het die taamlik onbekende Rusland danksy skrywers en handelaars in die res van die wêreld bekend geraak. Hy het ook oorlog gevoer om sy grondgebied uit te brei en Iwan het die Kanaat van Kazan in 1552 geannekseer wat tot aan die middel van die Wolga gestrek het en in 1556 die Kanaat van Astrachan, waardeur die tsaredom nou tot aan die Kaspiese See gestrek het. In dié tyd het Rusland ’n multi-etniese staat geword en is dit nog steeds. Die tsaar het nou beheer oor die hele Wolga gehad asook toegang tot Sentraal-Asië.
In die noordweste het Iwan Lyfland in 1558 binnegeval en so betrokke geraak in ’n oorlog teen die Pools-Litause Gemenebes, Swede en Denemarke. Rusland het die oorlog verloor en sy hoop om na die Oossee uit te brei, is verydel.
Opritsjnina
wysig- Hoofartikel: Opritsjnina
In die laat jare 1550 het Iwan vyandiggesind geraak teenoor sy raadgewers, die regering en die bojare. In 1565 het hy Rusland in twee verdeel: sy private domein (die Opritsjnina) en die openbare domein (die Zemsjtsjina). Vir sy private domein het hy van die welvarendste en belangrikste distrikte gekies – hier het hy groot geweld gebruik om sy mag af te dwing en talle mense het in die proses gesterf.
Die politieke en ekonomiese mag van die vooraanstaande bojarefamilies is hierdeur ook verwoes, en dit was juis dié families wat Rusland opgebou het en die beste toegerus was om die land te bestuur. Die handel het afgeneem en talle boere wat hoë belasting moes betaal en deur die geweld afgeskrik is, het die land verlaat. In 1573 was Iwan verplig om die Opritsjnina op te hef omdat dit ’n totale mislukking was.
Die Tyd van Beroeringe
wysig- Hoofartikel: Tyd van Beroeringe
Iwan IV is opgevolg deur sy seun Fjodor, wat liggaamlik en geestelik gestrem was. Die eintlike mag het in die hande van sy swaer, Boris Godoenof, beland. Fjodor is in 1598 sonder erfgename oorlede en Boris Godoenof het homself tot tsaar verklaar. Weens slegte oeste was daar ’n hongersnood tussen 1601 en 1603.
In dié tyd het twee "Valse Dmitri's" beweer hulle is die jongste seun van Iwan die Verskriklike wat kleintyd vermoor is en hulle wou die troon opeis.
’n Chaotiese tydperk het gevolg wat bekend staan as die Tyd van Beroeringe waarin verskeie tsaars mekaar opgevolg het: Fjodor II, Vals Dmitri I, Vals Dmitri II en Wasili IV.
Dit is eers beëindig toe Michail Romanof in 1613 tot tsaar gekroon is.
Romanofs
wysig
Die nuwe dinastie se grootste taak was die herstel van rus en vrede in die land. Gelukkig was Rusland se twee grootste vyande, Pole en Swede, in ’n oorlog gewikkel en kon Rusland in 1617 vrede sluit met Swede. Daarna het die oorlog tussen Rusland en Pole ook geëindig.
Die eerste Romanofs was swak heersers. Michail het die staatsake gelaat in die hande van sy pa, Fjodor, wat in 1619 as Filaret die patriarg van die Russies-Ortodokse Kerk geword het. Michail se seun, Aleksei, het op die bojare gesteun om hom te help regeer.
Einde van die tsaredom
wysig
Ná die regering van Fjodor III en ’n gesamentlike bewind onder Iwan V en Pieter die Grote, het Pieter in 1696 alleenheerser geword.
Hy is bekend vir sy grootskaalse modernisering van Rusland. Onder invloed van sy Westerse raadgewers het hy die Russiese leër volgens Westerse riglyne reorganiseer en daarvan gedroom om Rusland ’n sterk maritieme mag te maak. Hy het ook die kerk, handel en nywerheid, onderwys en gesondheid hervorm. Hy is in 1721 as keiser gekroon. Dit was die einde van die Russiese Tsaredom en die begin van die Russiese Keiserryk.
Eksterne skakels
wysig
Hierdie artikel is vertaal uit die Nederlandse Wikipedia
