Vatnajökull
Vatnajökull (Yslands: [ˈvahtnaˌjœːkʏtl], letterlik: "Watergletser") is die grootste gletser van Ysland en in die suidooste van die eiland geleë. Met 'n oppervlakte van 8 100 vierkante kilometer bedek Vatnajökull meer as agt persent van Ysland wat van hom die tweede grootste gletser in Europa ná die Austfonna op die eiland Nordaustlandet in die Noorse besitting Svalbard maak. Sy ysmassa het 'n gemiddelde dikte van 400 meter, met uiterstes van 1 000 meter, en oortref met 'n totale inhoud van 3 000 kubieke meter selfs dié van Austfonna. Albei gletsers behoort tot die sogenaamde yskap-tipe.
Die vulkaan Hvannadalshnúkur, die hoogste bergspits van Ysland (2 119 meter) is naby die Nasionale Skaftafellpark aan die suidelike rand van Vatnajökull geleë. Ná die uitbreiding van die nasionale park op 12 September 2005 behels dit meer as die helfte van die Vatnajökull-gebied.
Net soos by talle ander Yslandse gletsers lê ook onder die Vatnajökull 'n aantal vulkane, waarvan sommige by die aktiefstes op die eiland gereken word. Die vulkane word deur 'n vallei met 'n diepte van tussen 500 en 800 meter van mekaar geskei. Die vulkaanmere, waaronder Grímsvötn, was in 1996 die oorsprong van 'n grootskaalse gletserloop, terwyl die vulkaan, wat regstreeks onder die mere geleë is, in November 2004 'n kortstondige, maar nogtans hewige uitbarsting veroorsaak het. Tydens die laaste koue periode van die huidige Ystydperk was daar talle vulkaniese uitbarstings onder die gletser.
Teen die begin van die 21ste eeu het Vatnajökull se oppervlakte duidelik begin krimp, moontlik as gevolg van klimaatsverandering en onlangse vulkaniese aktiwiteit.
Vulkaniese aktiwiteit
wysig
Naas Hvannadalshnúkur is daar nog 'n aantal ander vulkaniese sentra onder die gletser geleë, waaronder Grímsvötn in die weste, Bárðarbunga en Kverkfjöll in die noorde, en Breiðabunga, Esjufjöll en Öræfajökull in die suide. Die Bárðabunga het vir die laaste keer in September en Oktober 1996 uitgebars, maar die bekendste vulkane is dié van Grímsvötn wat ook die Skeiðará gletserloop van 1996 veroorsaak het.
Op 1 November 2004 het die vulkaan Gjálp in die Grímsvötn-stelsel uitgebars en 'n oorstroming op die Skeiðarársandur veroorsaak wat met 'n maksimale versnelling van 2 000 kubieke meter per sekonde aansienlik kleiner was as die vloed van die jaar 1996. Die gebied moes derhalwe gedurende hierdie uitbarsting nie ontruim word nie. Klein partikels vulkaanas is reeds op 3 November in Finland ontdek.
Geskiedenis
wysigOntstaan en groei
wysig
Net soos baie ander gletsers in Ysland het Vatnajökull sowat 2 500 jaar gelede ontstaan. Die gletser was tydens die kolonisasie van Ysland in die 9de eeu n.C. aansienlik kleiner as vandag. Die Esjufjöll, wat tans in die middel van die gletser geleë is, het destyds nog nie deel uitgemaak van Vatnajökull nie.
In die 15de eeu het die sogenaamde Klein Ystydperk begin wat in Ysland tot omstreeks in 1890 voortgeduur het; die Vatnajökull het in hierdie periode uitgebrei.
Krimping van die ysoppervlakte
wysigIn die vroeë 21ste eeu het Vatnajökull net soos baie ander gletsers begin krimp. Wetenskaplikes neem aan dat die globale klimaatsverandering (kweekhuiseffek) en die vulkaniese aktiwiteite van die afgelope jare die hoofoorsake van die afsmeltingsproses is.
Ook die landopheffing word as 'n moontlike oorsaak aangevoer. Die gewig van die Yslandse yskap het duidelik verminder en sodoende die landopheffing bevorder. Volgens wetenskaplike beramings het die landmassa in die sentrum van Vatnajökull in die laaste honderd jaar met sowat honderd meter, die randgebiede met vyftig, die gebied van Höfn met twintig en gebiede teen 'n afstand van sowat vyftig kilometer van die gletser af met sowat vyf meter opgehef.
Eksterne skakels
wysig| Wikimedia Commons bevat media in verband met Vatnajökull. |