Volksraad van die Zuid-Afrikaansche Republiek
Die Volksraad van die Zuid-Afrikaansche Republiek was die parlement van die voormalige Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR), ook bekend as die Transvaalse Republiek. Die ZAR het bestaan vanaf 1857 tot 1902 as deel van wat nou die Republiek van Suid-Afrika is. Die Volksraad was vir die grootste deel van die bestaan daarvan 'n eenkamerstelsel.[1] Dit het ophou bestaan na die Britse oorwinning in die Tweede Vryheidsoorlog wat gelei het tot die totstandkoming van die Transvaalkolonie wat in 1910 deel geword het van die Unie van Suid-Afrika.
Grondwet van die Zuid-Afrikaansche Republiek
wysigDie Grondwet van die Zuid-Afrikaansche Republiek het, anders as in die vroeëre boererepublieke, voorsiening gemaak vir afsonderlike instellings vir wetgewende, uitvoerende en regterlike mag. Uitvoerende mag het by die President en die Uitvoerende Raad berus. Alle staatsamptenare, met die uitsondering van die regterlike amptenare was aan die President ondergeskik. Die President is direk deur stemgeregtigde kiesers verkies vir 'n tydperk van 5 jaar nadat hy per versoekskrif of rekwisisie as kandidaat voorgestel is. Die Uitvoerende Raad het verder bestaan uit die Kommandant-generaal, wat ook direk verkies is, twee lede wat deur die volksraad verkies is en 'n Staatsekretaris wat ook deur die volksraad verkies is. In terme van regterlike mag is voorsiening gemaak vir 'n Hof van Landdros, vier tot ses heemrade en jurielede vir elke distrik. Drie van die landdroste sou 'n hooggeregshof uitmaak wat ook as rondgaande en appèlhof sou dien.[1]
Die grondwet het bepaal dat "De Volksraad zal het hoogste gezag des lands zijn, en de Wetgewende Magt". Die grondwet het voorts bepaal dat die Volksraad sou bestaan uit verteenwoordigers of lasthebbers van die volk.
Samestelling van die Volksraad
wysigAanvanklik het die Volksraad uit twaalf lede bestaan wat tussen dertig en sestig jaar oud moes wees. Volksraadslede is vir 'n tydperk van twee jaar verkies en die helfte moes jaarliks aftree. Lede was egter herkiesbaar. In 1873 is die aantal Volksraadslede vermeerder na agt-en-twintig en die ampstermyn is verleng na vier jaar. Volksraadlidkandidate moes ten minste drie jaar stemgeregtig wees, in die Republiek woon, vaste eiendom in die Republiek besit en voor 1889 ook lidmaat van die Nederduits Hervormde Kerk. Volksraadslede moes geen onterende vonnisse teen hulle gehad het nie. Slegs wit mans kon Volksraadslede wees. In 1873 is bepaal dat elke distrik drie verteenwoordigers sou hê en die dorpe Potchefstroom, Rustenburg en Lydenburg elk 'n bykomende lid. In 1886 is die aantal lede vir die distrikte Pretoria, Potchefstroom, Rustenburg en Lydenburg na drie verminder en dié van die res van die distrikte na twee.[1]
Die Volksraad van die ZAR is in 1890 in twee kamers verdeel om die Boere beheer te gee oor staatsaangeleenthede, terwyl "buitelanders" (hoofsaaklik in die mynbedryf) steeds 'n sê kon hê in plaaslike aangeleenthede. Dis gedoen om Britse klagtes te vermy. Hierdie tweekamerwetgewing het bestaan uit 'n Tweede Volksraad wat alle wit mans van 16 of ouer stemreg gegee het, en 'n Eerste Volksraad (die hoogste regeringsvlak in beheer van staatsbeleid) wat stemreg aan persone bo 30 met permanente eiendoms- en verblyfreg gegee het.
Volksraadslede moes by aanstelling 'n eed aflê waarin hulle belowe het dat hulle geen beloftes gemaak het of geskenke gegee het om verkies te word nie en dat hulle getrou sou wees aan die volk en volgens die grondwet sou handel.[1]
Sittings en prosedure
wysigDie Volksraad moes ten minste een keer per jaar vergader en die President kon die Volksraad byeen roep soos nodig. Die Volksraad het 'n voorsitter verkies en die Uitvoerende raad moes 'n sekretaris aanstel. Tot 1890 moes alle besluite met 75% meerderheid goedgekeur word. Daarna was 'n gewone meerderheid genoeg. Voorgestelde wette moes drie maande voor bespreking in die Volksraad aan die publiek voorgelê word. Dié kon dan deur versoekskrifte (memories) of deur hulle Volksraadslede die voorgestelde wetgewing beïnvloed. Andere besluite van die Volksraad sou eers na drie maande wetskrag verkry. Onder sekere omstandighede kon dringende wette onmiddellik behandel word.[1]
Van 1881 was die hoof van die betrokke staatsdepartement verantwoordelik vir die indiening van die wet. Die staatsamptenare kon dan deur die Volksraad ondervra word oor die wet.[1]
Volksraadsittings was oop vir die publiek behalwe as daar deur die voorsitter besluit is dat sekere beraadslaging in die geheim moes plaasvind. Die Volksraad het eenvoudige en plegtige prosedures gevolg sonder veel swier of vertoon. Vergaderings is met gebed geopen en gesluit en lede moes in swart met 'n wit das aantrek. Sittings is deur die President geopen met 'n "aanspraak" waarin hy puntsgewys deur die voorgestelde wetgewing en ander sake gegaan het wat dan as agenda vir die Volksraad gedien het. 'n Kommissie wat uit drie lede bestaan het, is verkies om verslag te doen oor finansiële aspekte van die vorige boekjaar en die opstel van 'n begroting vir die komende boekjaar. 'n Ander komitee, ook met drie lede, moes weer deur die versoekskrifte of memories gaan om dit te rangskik en in 'n verslag aanbevelings daaroor te maak. Ander kommissies is van tyd tot tyd aangestel om bepaalde aangeleenthede te hanteer. Die gebruik van sulke kommissies is as baie modern en buitengewoon vir daardie tyd gesien.[1]
Van 1896 af het wetsontwerpe drie lesings ondergaan. Die eerste lesing sou toets of die wet in beginsel aanvaarbaar was waarna dit, indien suksesvol, in die tweede lesing klousule per klousule behandel en aangepas is. By die derde lesing is deur handopsteek oor die hele wet gestem. Lede is nie toegelaat om buite stemming te bly nie. Stembriefies is slegs gebruik wanneer dit om persone gehandel het.[1]
Die President en Uitvoerende Raad kon aan sittings deelneem maar kon nie stem nie. Die President het ook nie vetoreg op wette of besluite van die volksraad gehad nie en moes dit uitvoer al het hy nie daarmee saamgestem nie.[1]
Volksraadslede moes ná die jaarlikse sitting van die raad, vergaderings in hulle eie distrikte hou waar hulle terugvoer gelewer het oor die afgelope sitting en om die publiek se menings en gevoel te toets.[1]
Stemdistrikte (kiesafdelings)
wysigDie land was teen 1899 in 21 stemdistrikte (kiesafdelings) verdeel:[2]
| Distrik | Belangrikste dorpe |
|---|---|
| Bloemhof | Christiana, Bloemhof |
| Potchefstroom | Potchefstroom, Klerksdorp |
| Heidelberg | Heidelberg, Vereeniging |
| Standerton | Standerton |
| Ermelo | Ermelo |
| Wakkerstroom | Wakkerstroom |
| Utrecht | Utrecht |
| Vryheid | Vryheid |
| Piet Retief | Piet Retief |
| Swaziland | Bremersdorp |
| Carolina | Carolina |
| Barberton | Barberton |
| Lydenburg | Lydenburg |
| Zoutpansberg | Pietersburg, Leydsdorp |
| Waterberg | Nylstroom |
| Middelburg | Middelburg |
| Pretoria | Pretoria |
| Johannesburg | Johannesburg, Krugersdorp, Boksburg |
| Rustenburg | Rustenburg |
| Marico | Zeerust |
| Lichtenburg | Lichtenburg |
Kyk ook
wysig- Die Oranje-Vrystaat het ook 'n Volksraad gehad; dié het ook ophou bestaan na die Britse oorwinning in 1902 in die Tweede Vryheidsoorlog.