Gambia

Dä Artikel befasst sich mit em Schdaat Gambia; zum Fluss lueg Gambia (Fluss).

Gambia (Uschbrooch: [ˈgambi̯a]; engl.: The Gambia [ðə ˈgæmbɪə]) isch ä Schdaat in Weschdafrika, wo an de Ufer vom Gambia-Fluss lit. Mit Usnahm vom enä churze Küschtenabschnitt an der Mündig vom Fluss in dr Atlantisch Ozean wird Gambia vollschdändig vom Schdaat Senegal umschlosse. Mit erä Flechi vo ungfähr 11.000 Quadratkilometer isch s Land öbbe halb so gross wie s Bundesland Hesse und dr chliinschd Flecheschdaat vom Kontinänt. Gambia het ungfähr 1,5 Millione Iiwohner (Schdand: 2008).

Republic of the Gambia
Republik Gambia
{{{ARTIKEL-FLAGGE}}} {{{ARTIKEL-WAPPEN}}}
Wahlspruch: „Progress, Peace, Prosperity“ (eng., „Fortschritt, Friide, Wohlstand“)
Amtsspraach	Englisch
Hauptstadt	Banjul
Staatsoberhaupt	Adama Barrow
Regierigschef	Adama Barrow
Flächi	11.295 km²
Iiwohnerzahl	1.713.267 (Rächnig Mai 2013)
Bevölkerigsdichti	137 Iiwohner pro km²
Brutto­inlands­produkt pro Iiwohner	2000 US-$ (2006)
Währig	Dalasi
Unabhängigkeit	18. Februar 1965 vo Grossbritannie
Nationalhimne	For The Gambia Our Homeland
Zitzone	UTC
Kfz-Kennzeiche	WAG
Internet-TLD	.gm
Vorwahl	+220

Geografy

Gambia lyt an dr Weschtkischte vum afrikanische Kontinänt un isch mit 11.295 km² dr chlaischt Flechestaat z Afrika. Di rund 740 Kilometer lang Gränze goht uf ere Lengi vu 480 Kilometer un ere Braiti vu 10 bis 50 Kilometer em Verlauf vum Gambia-Fluss noo. Abgsääne vum Kischtenabschnitt isch Gambia ganz vum zwanzgmol greßere Senegal umschlosse. Vylmol wird s Land en Enklave gnännt, was aber nit stimmt, wel s ebe ne Zuegang zum Altantische Ozean het. Dr uugwehli Gränzverlauf vum Land chunnt dohär, ass des d Rychwyti vu dr Kanone vu dr britische Schiff uf em schiffbare Dail vum Fluss gsii isch.

Klima

Klimadiagramm Banjul

S Klima isch tropisch mit ere uusbregte Räägezyt un ere Druckezyt. D Druckezyt goht vu Novämber bis Mai. Si isch beyyflusst vum druckene Nordoscht-Wind us dr Sahara, gnännt Harmattan. D Durschnittstämperature styge doderby uf Wärt zwische 21 un 27 Grad Celsius aa mit Spitzewärt bis iber 40 °C. Di relativ Luftfychtigkait blybt im Beraich zwische 30 un 60 Brozänt.

Gwässer

Gambia het e Kischtelinie vu rund 80 Kilometer Lengi. Eppe 1300 Quadratkilometer, also 11,5 Brozänt vu dr Landesflechi, sin Wasserflechine. Dodervu het dr Gambia-Fluss – ain vu dr Hauptstrem vu Afrika – mit syne Sytenarm dr Hauptaadail.

Flora un Fauna

Flora

Galerywald bi Janjanbureh Island

Männligi Sidleragame

E Grieni Meerchatz

dr Albert Market z Banjul

Di geografisch Lag vum Land sorgt zäme mit dr umfangryche Fychtbiet fir e großi Aazahl vu verschidene Pflanzenarte. Rund 530 Pflanzenarte sin z Gambia bekannt. Dr Dail vum Senegal, wu im Norden aagränzt, lyt in dr Sahelzone, wyter im Side vu Weschtafrika schließt si dr tropisch Räägewald (Guineazone) aa. D Ibergangszone, wu au Gambia din lyt, nännt mer Sudanzone. Vorherrsche duet dr Vegetationstyp vu dr Fychtsavanne.

Noch ere Landnutzigsstudie vu 1998 sin eppe 45 Brozänt vu dr Landesflechi mit unterschidlige Waldtype deckt. Dr Aadail vu zuenigem Wald („dense forest“, mit eme zuenige Chronedach) isch aber nume bi 9 Brozänt gläge, derwylscht rund dreiviertel vu dr Waldflechi as „Waldsavanne“ klassifiziert woren isch. Nomol 32 Brozänt vu dr Landesflechi sin parkartigi, uffigi Hurscht-Savanne gsii, wu zmaischt saisonal druf buurt woren isch. Bi dr Umwandlig vu Wald in Ackerflechi wäre normal bstimmti Baim stoo gloo, zamischt sonigi, wu Fricht lifere (z. B. Cordyla pinnata, Baobab), Medizin (z. B. Khaya senegalensis), Fueter fir s Vii (grien Laub in dr Druckezyt, z. B. Faidherbia albida) oder Fasere (z. B. d Rinde vum Baobab zum Sail mache). D Waldsavanne cha mer yydailen in e Variante uf diefgrindigere, bessere Bede mit hechere Niderschleg (busnersch in dr West Coast Region un in dr weschtlige Helfti vu dr Lower River Region) un in e Variante uf dr ender flachgrindige Platoo mit gringere Niderschleg im Oschte vum Land. Di hyfigschte Baumarte sin Khaya senegalensis, Cordyla pinnata, Daniellia oliveri, Pterocarpus erinaceus, Prosopis africana. Uf dr druckenere Platoo het s derzue no Bombax costatum un Afzelia africana. Uf dr bessere Bede im Weschte git s dergege Anogeissus leiocarpa, Parkia biglobosa un Sterculia setigera. Uf große Flechine isch d Waldsavanne dur Waldbränd, Iberwaidig un starki Nutzig syt Johrzehnt degradiert un in dr Artenzämmesetzig stark veränderet wore. Statt dr urspringlige Artevylfalt hän si ender robuschti Pionierpflanze etabliert wie Terminalia macroptera un verschideni Combretum-Arte. Iber e Strecki vu guet 200 Kilometer ab dr Mindig duryy, het s am Gambia eso wyt, wie dr Yyfluss vum Salzwasser goht, dr Brackwasserzone, Mangrovewälder. Wyter uffezues un au an e Dail Zuefliss, wu vylmol nume in dr Räägezyt Wasser fiere, Räscht vu immergrienem Galerywald. Do wachse näbe dr Baumarte, wu fir d Waldsavanne typisch sin, au Diospyros mespiliformis, Erythrophleum guineense, Milicia regia, Borassus aethiopum un e Huffe Liene. Byschpil vum Galerywald sin im Abuko Nature Reserve un bim Ort Pirang in eme kleinen staatlige Forest Park erhalte blibe.

Am Atlantik lang het s vor dr Iberböuig mit ere turistische Infrastruktur e Kischtewald (Coastal Woodland) ghaa, wu vor allem dur zuenigi Bständ vu Borassus aethiopum gchännzaichnet gsii sin, derzue au Allophyllus africanus, Malacantha alnifolia un Fagara zanthoxyloides. E guet erhaltene un gschitzte Räscht vum Kischtewald findet mer im Bijilo Forest Park.

Derzue git s z Gambia au Baumarte, wu nit haimisch sin, aber im greßeme Umfang gsetz wore sin, zem Byschpel Gmelina arborea us Sidoschtasie oder Tectona grandi (Teakbaum), Mangifera indica (Mango), Azadirachta indica (Niembaum) und Eukalyptusarte.

Fauna

Großwild wie Elifante, Leebe oder Giraffe sin im 19. Johrhundert un am Aafang vum 20. Johrhundert vu dr Kolonialherren un Wilderer uusgrottet wore. Ainewäg git s hite z Gambia no ne großi Aazahl vu Dierarte.

Rund 108 Suugerarte het s im Land, zem Byschpel verschideni Antilopenarte, wie d Sitatunga oder d Buschbeck. S git asu vyl Primate, dodrunter dr Guinea-Pavian un Grieni Meerchatze, aber au Weschtafrikanischi Stumbenaffen un Husarenaffe. Erfolgrych het mer di letschte Schimpanse vum Land in e Naturreservat umgsidlet.

S Land isch bekannt fir di groß Vylfalt vu Vegel. Iber 540 Vogelarte sin in dr Fachliteratur bschribe – e Drittel dodervu sin Zugvegel.

Friejer het dr Gambia as krokodilrychschte Fluss z Afrika gulte; hite findet mer in dr freie Wildbahn nume no sälte Krokodil, dodrunter s Nilkrokodil un s Stumpfkrokodil. Zue dr Echse ghert au dr bis zue zwee Meter groß Nilwaran. Sälte wore sin au d Flusspfärd, wu s no oberhalb vu Elephant Island rund 100 Exemplar het.

Di gschitzt Kischtelinie isch e beliebt Laich- un Ufwuchsbiet fir verschideni Fisch. In dr Flussmindig cha mer au als Delfin bschaue.

Stedt un Ortschafte

Wei d Hauptstadt Banjul uf ere Insle liyt, cha si nit wyter expandieren. Doderdur isch Serekunda in dr Kombo-St. Mary Area di mit Abstand grescht Stadt un mit 415.962 Yywohner s wirtschaftli un kulturäll Zäntrum vum Land.

Bevelkerig

Ethnie

Di grescht Bevelkerigsgruppe sin d Mandinka mit eme Aadail vu rund 40 Brozänt, derno d Fulbe un d Wolof. En Aadail vun eme Viertel verdailt si uf di räschtlige ethnische Gruppe:

Verdailig vu dr Ethnie (Stand 1993)

• Mandinka: 39,5 %
• Fulbe: 18,8 %
• Wolof: 14,6 %
• Diola: 10,6 %
• Serahuli: 8,9 %
• Serer: 2,8 %
• Aku: 1,8 %
• Manjago: 0,8 %
• Bambara: 0,7 %
• anderi Ethnie: 1,5 %

Sproche

Noch em Ethnologue wäre z Gambia die Niger-Kongo-Sproche gschwätzt (mit Sprächerzahl anne 2006):

• Atlantischi Sproche: Jola-Fonyi (67.000), Karon (6.000), Mandjak (21.600), Pulaar (295.000), Serer-Sine (31.900), Wolof (185.000).
• Mande-Sproche: Mandinka (510.000), Maninkakan (3.300), Serahule (166.000).

Derzue git s s N’ko, e Mischsproch us dr Mande-Sproche Bamanankan, Maninkakan, Jula un Mandinka, wu as Zwootsproch brucht wird.

S Änglisch isch au no dr Unabhängigkait vum Verainigte Chenigrych anne 1965 offiziälli Amtssproch blibe un hite au di am meeschte brucht Schriftsproch

Di arabisch Sproch isch im Gambia-Dal en alti Schriftsproch. Im Zug vum Transsaharahandel sin scho im 10. Johrhundert v. Chr. nordafrikanischi Händler zue dr weschtafrikanische Herrscherhyyser chuu. Mit dr Aanahm vum Islam isch s Arabisch as Bildigssproch un as Sproch vu dr Religion in d Region chuu.

Religione

Moschee z Gambia

S Strychle vu Krokodil soll Glick bringe

D Bevelkerig vu Gambia isch zue 90 Brozänt muslimisch, nyn Brozänt sin Chrischte un rund ai Brozänt ghert draditionälle indigenen afrikanische Religionen aa.

S Krokodil giltet as hailig. Im Mond sään Weschtafrikaner e Krokodil. Z Gambia git s drei hailigi Krokodilbeckine, z Kachikally, bi Barra un bi Allahein. Dert wären in langer Familiendradition Krokodil ufzoge. S Aalänge vun ene soll Glick bringe. Mythologischi Bedytig het au dr Affebrotbaum (Baobab).

Gschicht

Charte vu dr Region, Uusschnitt us dr Carte de la Barbarie de la Nigritie et de La Guinee vum Guillaume Delisle vu 1707

D Ruine vu James Island

Briefmarke vu dr Kolony Gambia vu 1944

Di fruchtbare Stade vum Gambia-Fluss sin scho syt Johrdöusert bsidlet. E schriftli Zygnis het dr Karthager Hanno dr Seefahrer um 470 v. Chr. im Bricht vu syre Rais uf Weschtafrika gee. D Verbindig zum Mittelmeerruum isch erscht mit em Fall vum Remische Rych un dr Uusbraitig vum Islam abgrisse.

Um d Mitti vum 15. Johrhundert hän e Huffe vum Heinrich em Seefahrer initiierti Entdeckigsfahrten an dr Weschtspizt vu Afrika gfiert. Dodrunter sin d Seefahrer Dinis Dias, Alvise Cadamosto un Nuno Tristão gsii. In dr Jorh derno hän portugiesischi Händler d Ruute mit Schiff as Dransportmittel ibernuu. Zue däm Zytpunkt isch Gambia Dail vum Rych Mali gsii.

Anne 1618 het dr Chenig James I. ere britische Gsellschaft s Privileg zum Handel mit Gambia un dr Goldkischte, em hitige Ghana, gee. Au d Niderlande un s Herzogtum Kurland hän churzi Zyt Kolonien uf em Biet vum hitige Gambia ghaa. Vum spote 17. bis zum Änd vum 18. Johrhundert hän si Ängland un Frankrych um di bolitisch un wirtschaftli Herrschaft iber d Fliss z Senegal un z Gambia gstritte. Dr Pariser Fride vu 1763 het Großbritannie d Herrschaft iber Gambia gee, d Franzose hän nume ne chlaini Enklave um Albreda im Norde vum Fluss iberchuu, wu anne 1857 an Großbritannien abdrätte woren isch.

In dr Zyt vum transatlantische Sklavehandel sin iber drei Millione Mänschen as Sklaven uf Amerika verschlaipft wore. Erscht 1807 het Großbritannien offiziäll mit em Sklavehandel ufghert, dr Handel z Gambia isch aber vorerscht wytergange. Anne 1816 hän d Ängländer z Bathurst (hite Banjul) e Militerstitzpunkt böue. In dr Johr derno isch Banjul zytwyise em britische General-Gouverneur z Sierra Leone unterstande. Erscht 1888 isch Gambia en aigeständigi Kolony wore. Doderrby sin d Gränze zwische dr franzesische Kolony Senegal un Gambia ändgiltig feschtglait wore.

Am 18. Februar 1965 isch Gambia unabhängig un as konschtitutionälli Monarchy in s Commonwealth ufgnuu wore. Am 24. April 1970 isch Gambia in e Republik innerhalb vum Commonwealth umgwandlet wore. Dr erscht Bresidänt vu dr Republik isch dr bishärig Minischterbresidänt David Dawda Kairaba Jawara wore, wu bis 1994 fimfmol widergwehlt woren isch. Am 30. Juli 1981 het im Land e Butschversuech gee, wu vum Bresidänt Jawara schließli mit Hilf vu sengalesische Druppe nidergschlaa woren isch. Im Noospiil zum Butsch hän Gambia un Senegal am 12. Dezämber 1981 e Verdrag iber e Verainigung vu dr Armee, dr Währig un em Wirtschaftsruum in dr Konfederation Senegambia vorgsää het. Die Konfederation het s vum 1. Februar 1982 bis zum 30. Septämber 1989 gee, wu Gambia us em Bund wider uusdrätten isch.

Am 22. Juli 1994 het s wider e Butsch gee, un dr Jawara isch us em Land gjagt wore. Sy Noofolger isch dr 29-jehrig Leutnant Yahya Jammeh wore. Am 2. Oktober 2013 isch Gambia us em Commonwealth uusdrätte.

Bi dr Bresidäntschaftswahl am 1. Dezämber 2016 het dr Oppositionskandidat Adama Barrow gege dr langjehrige Amtsinhaber Yahya Jammeh gwunne. Aafangs het dr Jammeh sy Niderlag yygstande, het des aber ai Wuche speter widerruefe un het Neiwahle aagchindet. Di international Staategmainschaft (OAU, Verainti Natione, USA) hän des Verhalte verurdailt un hän en zum Ruggdritt ufgforderet. Wel er d Macht nit abgee het, sin am 19. Jänner 2017 Druppe us fimf Nochberstaate z Gambia yymarschiert go d Machtibergab z zwinge. Dr Jammeh het derno ai Dag speter sy Ruggdritt aagchindet un isch am 22. Jänner in s Exil uf Equatorialginea gange.

Verwaltigsgliderig

Dr Staat Gambia isch in fimf Regione un zwoo Gmaine (änglisch municipalities), d Stadt Banjul un d Gmai Kanifing, unterdailt.

Region	Abchirzig	ISO-Code	Verwaltigssitz	Landflechi in km²	Yywohner
Greater Banjul Area	GBA	B	Banjul	88	454.233
Lower River Region	LRR	L	Mansa Konko	1618	75.841
Central River Region	CRR	M	Janjanbureh	2895	207.574
North Bank Region	NBR	N	Farafenni	2256	178.612
Upper River Region	URR	U	Basse Santa Su	2070	202.153
West Coast Region	WCR	W	Brikama	1764	594.854
Gambia	Insgsamt:			10.691	1.713.267

Yywohner (Berächnig Mai 2013)

Literatur

Allgmain

• Ulla Ackermann: Merian live!, Senegal, Gambia. Gräfe und Unzer, München 2002, ISBN 3-7742-0730-5.
• Thomas Baur: Senegal, Gambia: [Senegambia und den Bijagos-Archipel mit diesem praktischen Urlaubshandbuch entdecken, erleben und genießen]. Rump, Bielefeld 2002, ISBN 3-8317-1112-7.
• Hartmut Buchholz: Senegal, Gambia. DuMont, Köln 1998, ISBN 3-7701-4189-X.
• Jojo Cobbinah: Senegal/Gambia. Meyer Reiseführer, Frankfurt 2002, ISBN 3-89859-103-4.
• Ilona Hupe, Manfred Vachal: Gambia. Kleines Urlaubsparadies in Westafrika. Hupe, München 1999, ISBN 3-932084-19-5.
• Rosel Jahn: Gambia: Reiseführer mit Landeskunde; mit einem Reiseatlas. Mai, Dreieich 1997, ISBN 3-87936-239-4.
• Gertrud Premke: Erlebnis Gambia: Erlebnisse – mystische Geschichten – Landeskunde. Books on Demand GmbH, Norderstedt 2004, ISBN 3-8334-2044-8.
• Michel Renaudeau: The Gambia/La Gambie. Delroisse, Boulogne 1978, ISBN 2-85518-036-8.
• Reisebegleiter, The Gambia. FTI Touristik Publications, München 1999.
• Katharina Kane: Lonely Planet – the Gambia & Senegal. Lonely Planet Publications, Footscray 2006, ISBN 1-74059-696-X.

Flora un Fauna

• Clive Barlow, Tim Wacher, Tony Disley: Birds of the Gambia and Senegal. Christopher Helm Publishers, London 2005, ISBN 0-7136-7549-7.
• Phyllis Kasper: Some Common Flora of The Gambia. Traute Warnke Verlag, Reinbek 1993, ISBN 3-9801591-3-2.
• Lamin Bojang, Ralf Ludwig: Results and Analysis of the National Forest Resources Inventory of The Gambia 1997/98. DFS/GTZ 1998.

Sproch

• Michael Franke: Wolof für den Senegal, Wort für Wort. Kauderwelsch. Band 89. Rump, Bielefeld 1998, ISBN 3-89416-280-5.
• Karin Knick: Mandinka für Gambia, Wort für Wort. Kauderwelsch. Band 95. Rump, Bielefeld 1994, ISBN 3-89416-286-4.

Gschicht

• Werner Forman: Schwarze Königreiche: das Kulturerbe Westafrikas. Atlantis-Verlag, Luzern/ Herrsching 1988, ISBN 3-7611-0715-3.
• Colin McEvedy: The Penguin atlas of African history. Penguin Books, London 1995, ISBN 0-14-051321-3.
• Donald R. Wright: The world and a very small place in Africa: a history of globalization in Niumi, the Gambia. M.E. Sharpe, London 2004, ISBN 0-7656-1007-8.

Charten

• Stephen C. Stringall: Gambia Map. International Travel Maps, Vancouver 2003, ISBN 1-55341-217-6.
• World Mapping Project (Hrsg.): Senegal & Gambia Mit exakten Höhenlinien, Höhenschichten-Relief, Gradnetz und Ortsindex. GPS-tauglich. Rump, Bielefeld 2004, ISBN 3-8317-7123-5.

Weblink

 Commons: Gambia – Sammlig vo Multimediadateie

• Länderübersicht Gambia uf dr Websyte vum dytschen Uuswärtigen Amt
• Datebank vu Literatur zue dr gsellschaftliche, politische un wirtschaftliche Situation z Gambia
• The Gambia profile uf BBC News
• Offiziälli Websyte vum Gambia Tourism Board

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Gambia“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.