Velarisierte alveolare laterale Approximant

Velarisierte alveolare laterale Approximant
IPA-Nummere	209
IPA-Zeiche	ɫ
IPA-Bildli
Teuthonista
X-SAMPA	5
Kirshenbaum	l<vzd>
Hörbiispiilⓘ

De velarisiert alveolari laterali Approximant (au „dùnkels-l“ gnännt) isch en Konsonant vo dr mänschliche Sprooch. S Zeiche im Internationale Phonetische Alphabet defür isch [ɫ]. Im Alemannische git es de Luut in e paar Dialäkt als Allophon vùm /l/ am Änd vùn ere Silbe. In viile vo dänne Dialäkt, vorallem in de Wescht- ùn Zentralschwyz, wommer de Luut gha het, het er sich inzwüsche zumene [w] wyter entwigglet. Däm sait mer au L-Vokalisierig. De Luutwandel git es zum Byspil im Bärndütsche wie bi „halb“ > „haub“. D Luutentwigglig isch de wohl [hɑlb̥] > [hɑɫb̥] > [hɑwb̥] gsi. E sonigi Entwigglig chammer zum Byspil bim Joutütsch gsee, wo vùm Carl Stucki ussem Joor 1917 no [tɑːɫ] ‚Tal‘ belait isch, wo hüt z Joun als [tɑːʊ̯] ‚Taù‘ ussgsproche wird.

E äänligi L-Vokalisierig isch uss viilene Sprooche bekannt; historisch zum Byspil ussem Altfranzösische, wo s latiinisch caldu(m) zue chaud worde isch, ùn cha aktuell im brasilianische Portugiesisch, gwüsse Dialäkt vùm Änglische, em nördliche Niiderländisch, oder em Polnische beobachtet werde.

Artikulation

• Es isch en Approximant, er wird ohni Verschlùss oder Engi im Muul bildet.
• Es isch en Lateral; mit de Mitte vo de Zùng wird e Verschlùss bildet, aber aa de Syte blybt e Öffnig, wo d Lùft cha ussegoo.
• De Artikulationsort isch alveolar; d Zùng duet sich de Alveole aanööchere. Glychzytig isch er velarisiert: de hinteri Zùngerùgge duet sich em Gaumesegel aanööchere.
• D Phonation isch stimmhaft; derwyylscht er produziert wird, vibriere d Stimmbänder.
• Es isch en orale Konsonant; d Lùft goot dur s Muul usse.
• Es isch en egressive Konsonant; er wird allei dur s Usstoosse vo Lùft mit de Lunge ùn em Zwerchfell erzüügt, wie die meischte mänschliche Sproochluut.

Verbreitig

Sprooch		Wort	IPA-Transkription	Bedütig	Bemerkig
Alemannisch	Solothurnisch	alles	[ˈɑɫːəs]	‚alles‘
Afrikaans		tafel	[ˈtɑːfəɫ]	‚Disch‘
Albanisch		llullë	[ˈɫuɫə]	‚Pfyffe‘
Änglisch		feel	[fiːɫ]	‚fiele‘	Meischt apikal (mit de Zùngespitz); im nordamerikanische-, australische- ùn neuseeländische Änglisch isch s /l/ viilmool ällewell velarisiert.
Arabisch		الله ʼAllah	[ʔɑˈɫːɑːh]	‚Gott‘	Wird au als /lˤ/ transkribiert. De Luut fäält in viilene arabische Dialäkt au ùn isch deno en eifachs [l].
Bulgarisch		ъгъл/ ăgăl	[ˈɤ̞̈ɡɐɫ]	‚Winkel‘
Irisch		díol	[ˈdʲi̠ːl̪ˠ]	‚Verchauf‘
Isländisch		sigldi	[s̺ɪɫ̪t̪ɪ]	‚het gseglet‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche.
Katalanisch	öschtlichi Dialäkt	cel·la	[ˈsɛɫːə]	‚Zelle‘	Apikal (mit de Zùngespitz). Isch in viile Dialäkt au ällewell velarisiert.
	weschtlichi Dialäkt	alt	[aɫ(t)]	‚grooss‘
Lillooet		qaoḻ	[qáɫ]	‚schlächt‘
Litauisch		labas	[ˈɫ̪äːbɐs̪]	‚Solly‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche; wird vo ere palatalisierte Form ùnterschiide.
Mazedonisch		лук luk	[ɫ̪uk]	‚Chnoblech‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche.
Neugriechisch	nordgriechischi Dialäkt	μπάλα bálla	[ˈbaɫa]	‚Ball‘	Allophon vo /l/ vor /a/ /o/ ùn /u/.
Niiderländisch	Standardniiderländisch	mallen	[ˈmɑɫ̻ə]	‚Forme‘	Laminal (mit em Zùngerùgge); Allophon vo /l/ vor Konsonante ùn Pause, ùn nooch de Vokal /ɔ/ ùn /ɑ/. In de nordniiderländische Ussprooch au pharyngalisiert, ùn in de südliche velarisiert. Viili belgischi Sprecher spräche s Standardniiderländisch au ällewell als hells [l] uss.
Ossetisch		Алани/ Alani	[äˈɫäːni]	‚Alanien‘
Polnisch	öschtlichi Dialäkt	łapa	[ˈɫ̪äpä]	‚Doobe‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche. Entspricht em /w/ im Standardpolnische.
Portugiesisch	europäischs Portugiesisch	mil	[miɫ̪]	‚duusig‘
	in de meischte Dialäkt	Lituânia	[ɫ̪it̪uˈɐ̃ɲ̟ɐ]	‚Litaue‘
	im ältre brasilianische Portugiesisch.	álcool	[ˈäɫ̪ko̞ɫ̪]	‚Alkohol‘	Wird im brasilianische Portugiesisch hüt meischt vokalisiert.
Rumänisch	bessarabischi Dialäkt	cal	[kaɫ]	‚Ross‘
Rùssisch		малый	[ˈmɑ̟ɫ̪ɨ̞j]	‚chly‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche, ùn isch dezue pharyngalisiert.
Schottisch-gälisch		Mallaig	[ˈmäʊɫ̪ækʲ]	‚Mallaig‘	Wird vo /l/ ùn /ʎ/ ùnterschiide.
Serbokroatisch		лак / lak	[ɫâ̠k]	‚eifach‘	Apikal (mit de Zùngespitz).
Taos		[kīǣˈwǣɫmã̄]		‚starch sy‘
Türkisch		lala	[ɫ̪äˈɫ̪ä]	‚Diener‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche; wird vo ere palatalisierte Form ùnterschiide.
Weschtfriisisch		lân	[ɫɔːn]	‚Land‘
Wyyssrùssisch		Беларусь	[bʲɛɫ̪äˈrus̪ʲ]	‚Wyyssrùssland‘	wird mit em Zùngerùgge (laminal) ùn denti-alveolar (mit de oobere Zään ùn em Zaandamm) ussgsproche; wird vo ere palatalisierte Form ùnterschiide.

Fuessnote

Konsonante	Lueg au: IPA, Vokale
Bilabial Labiodental Dental Alveolar Postalv. Retroflex Alveolopalatal Palatal Velar Uvular Pharyngal Epiglottal Glottal Nasal m ɱ n̪ n ɳ ɲ ŋ ɴ Plosive p b t̪ d̪ t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ  Schnalzluut  ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ ǃ˞ Affrikat pɸ bβ p̪f b̪v tθ dð ts dz tʃ dʒ ʈʂ ɖʐ tɕ dʑ cç ɟʝ kx ɡɣ qχ ɢʁ  Implo­siv  ɓ ɗ ᶑ ʄ ɠ ʛ Frikativ ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ɕ ʑ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ  Ejektiv  pʼ tʼ ʈʼ cʼ kʼ qʼ ʂʼ q͡χʼ    Approximante    ʋ ɹ ɻ j ɰ fʼ θʼ sʼ ɬ’ ʃʼ ɕʼ xʼ χ’ Vibrante ʙ r ɽr ʀ t͡θʼ t͡sʼ t͡ɬʼ t͡ʃʼ ʈ͡ʂʼ c͡ʎ̝̥ʼ k͡xʼ k͡ʟ̝̊ʼ Flap/Tap ѵ ɾ ɽ co-artikulierti Frikativ  ʍ w ɥ ɫ lat. Frikativ ɬ ɮ co-artikulierti Plosiv  k͡p ɡ͡b ŋ͡m lat. Approximante l ɭ ʎ ʟ
Bi de Spalte wo grau sin, goot mer devo uss, dass si nit artikuliert werde chönne; wysi Spalte, ùn Zeiche, wo nit verlinkt sin, hen kei offiziels IPA-Zeiche un/oder sin uss keinere Sprooch bekannt.