Sunne

Dialäkt: Markgräflerisch (Ebringe)

D' Sunne (lat. Sol ) isch dr Stern im Zentrum vu üsrem Planetesystem, wo noch ihre as Sunnesystem bezeichnet wird. Umgangssprochlich wird dr Individualnamme vu üserem Zentralgstirn au synonym zue Stern verwendet. S'Zeiche vu dr Sunne isch:

D'Sunne isch fer s'Läbe uf dr Erde vu fundamentaler Bedütig. Vili wichtigi Prozess uf dr Erdoberflächi, wie s'Klima un s'Läbe selber, werre dur d'Strahligsenergi vu dr Sunne atribe. So stamme satti 99,998 % vum gsamte Energibitrag zum Erdklima vu dr Sunne – dr winzig Rescht chummt vu geothermale Wärmequelle. Au d' Gezitte gen zue eme Drittel uf d'Schwerchraft vu dr Sunne zruck.

Allgmeins

D' Sunne beherrscht dur ihri Masse s'Planetesystem - si het 99,9 % vu sinere Masse. (De Drillimpuls lit allerdings hauptsächlich in dr Gasplanete, vor allem em Jupiter). Dr Sunnedurmesser betrait 1,3925 Millione km (109-facher Erddurmesser), was chnapp unterem gschätzte Middelwert vu allene Sterne in dr Milchstross lige düerft. Si isch e Stern vu dr so gnennte Hauptreihe, ihri Spektralklass isch G2, un si het d'Lüchtchraftklass V. Säll heisst, dass d'Sunne e durschnittliche, gäle „Zwergstern“ isch, wo sich in dr Middi vu sinere guet 10 Milliarde Johre lange Hauptphase vu sinere Entwicklig befindet. Ihr Alder wird uf circa 4,6 Milliarde Johr gschätzt.

D'Sunne befindet sich im Orion-Spiralarm vu üsere Galaxie, dr Milchstross (Galaxis), guet 25.000 Liechtjohr vum Zentrum entfernt un bruucht bi ere middlere Umlaufgschwindigkait vu 220 km/s guet 250 Millione Johr fier e Umlauf. Sälli Zit wird au as kosmischs Johr bezeichnet.

D'Lüchtchraft vu dr Sunne entspricht in ere Strahligsleischtig vu ca. 3,8·10²⁶ Watt. Die Strahlig wird zum Grossdeil im sichtbare Liecht abgä mit eme Maximum in dr Spektralfarbe Gäl un Grüen. D'Farb vu dr Sunne, wo mir as gäl wohrnemme, erchlärt sich us ihrer Oberflächetemperatur vu ca. 5.700 °C. D'Sunne isch physikalisch e fascht perfekte "schwarze Strahler" - si strahlt numme ufgrund vu ihrer Temperatur - in perfektem Wiss.

D'Sunnemasse betrait etwa s'Dopplet vu dr gschätzte Durschnittsmasse vu allene Stern vu unserer Milchstroß. Zellt mer bloss die Stern mit Chernfusion (schliesst also die „Brune Zwerg“ us), lit d'Masse im Durschnitt. Ihri Masse setzt sich zue 73,5 % us Wasserstoff un zue 25 % us Helium zsämme. Hisichtlich vu de Azahl vu dr Atom betrage die Adeil 92,7 % un 7,9 %. Die reschtliche 1½ Prozent vu dr Sunnemasse setze sich us zahlriiche schwerere Elemente zämme, vor allem Sürstoff un Chohlestoff.
Im Sunnechern entstoht us dr dicht drängte Atomchern vum Wasserstoff dur Chernfusion Helium, so dass dr Wasserstoff-Adeil zuegunschte vum Helium in Zuechumft witter sinke wird. Sälle Prozess isch dr Motor vu dr Sunne, us dem si sälli Energi beziegt, wo si an dr Photosphäre (lüchtendi, sichtbari Oberflächi) dur Strahlig abgit. Wil d'Sunne kei feschte Chörper wie die erdähnliche Planete un Mönd isch, sundern e heisse Gasballe (gnauer: dr Aggregatzuestand isch Plasma, wil s'Gas ionisiert isch), wär si ohni dr Energinoochschueb vu inne instabil. Si dät sich abchüehle un uf e Bruchdeil vu ihrer jetzige Grössi zämmeziege.

D'Sunne rotiert in rund 4 Woche um die eige Ax. Sälli Rotation durt am Äquator 25,4 (Erde-)Däg, in middlere Breite 27-28 Däg und in dr Gegend vu dr Pole 36 Däg. Dr Underschid in dr Dur vume Sunnendag leitet sich us ere differentielli Rotation her un isch sit längerem dur Gas- un Hydrodynamik erchlärbar.

Ufbau

D'Sunne bestoht us verschidene Zone mit schaleförmigem Ufbau, wobi d' Ibergäng allerdings nit streng vunänander abgrenzt sin.

Chern

Sämtlichi abgstrahlti Energi stammt us ere als „Chern“ bezeichnete Zone im Innere vu dr Sunne. Sälle Chern erstreckt sich vum Zentrum bis zue guet eme Virtel vum Radius vu dr sichtbare Sunneoberflächi. Obwohl dr Chern bloss 1,6 % vum Sunnevolume usmacht, sin dert guet 50 % vu dr Sunnenmasse konzentriert. Bi ere Temperatur vu guet 15,6 Millione K lit d'Materie in Form vume Plasma vor. Dur d'Proton-Proton-Reaktion verschmelze Wasserstoffcherne zue Heliumcherne, wobi Gammastrahlig un Elektronneutrinos erzügt werre. Die erzügte Heliumcherne hän ufgrund vu dr Bindigsenergi e gringfüegig gringeri Masse wie d'Summe vu dr ursprüngliche Wasserstoffcherne (Massedefekt). Dr Masseunderschid wird gmäss vu dr berüehmte Einstein'sche Formel E = m c² in Energi umgwandelet (pro Proton-Proton-Fusion ≈ 27 MeV). Im Chern vu dr Sunne werre pro Sekunde 700 Millione Tonne Wasserstoff zue 695 Millione Tonne Helium fusioniert, wobi e Gsamtleischtig vu ca. 4 · 10²⁶ W = 400 Quadrillione Watt frigsetzt wird.

Eigetlich isch dr Sunnenchern z'„chalt“ fer e Chernfusion. Die kinetisch Energi vu dr Deilli reicht rechnerisch nit us, um bime Zämmestoss die starche Abstossigchräft vu dr positiv gladene Protone (Wasserstoffcherne) z'iberwinde. Dass denno Fusione stattfinde, isch uf dr quantemechanisch Tunneleffekt zruckzfüehre. Gmäss vu dr Quantemechanik verhaldet sich e Proton wie e usbraititi Welle ohni gnau definierte Ort, si Energi schwankt um e Middelwert. Es bestoht debi e sehr gringi Wohrschinlichkeit, dass sich zwei Protone so wit nächere, dass e Verschmelzig stattfinde cha. S'Energiniveau vu de abstossende Chräft wird bi dr Verschmelzig glichsam „durchtunnelt“. Somit isch d'Wohrschinlichkeit vu ere Fusion vu zwei Wasserstoffcherne im Innere vu dr Sunne sehr gring. Wil aber e immensi Azahl vu Cherne vorhande isch, chänne dennoch gwaltigi Energimenge frigsetzt werre. Die „bremst“ Chernfusion het fer s'Sunnesystem un s'Läbe uf dr Erde der entschidend Vordeil, dass d'Sunne sparsam mit ihrene Energivorrät umgoht und iber e lange Zittrum konstanti Energimenge abstrahlt.

Strahligszone

Um de Chern rum lit die so gnennt „Strahligszone“, die etwa 70 % vum Sunneradius usmacht. Im Vakuum vum Weltall bwege sich Gammaphotone mit Leechtgschwindigkait dur de Rum. Im Innere vu der Sunne herrscht ä derart hochi Dichti, dass d'Photone immer wiider mit de Dailli vum Plasma zsämmestoße, debi absorbeert un wiider abgstrahlt werre. Si bewege sich uf ere völlig zuefällige Bahn un diffundeere debi in Richtig Sunneoberflächi. Statistisch benötigt ä Photon etwa 170.000 Johr, um d'Strahligszone z'basseere. Des bedütet, dass s'Leecht, wo mir hüt vu de Sunne erhalde, braits vor entsprechend langer Zitt erzügt worre isch. Bi jedem Zsämmestoß in de Strahligszone nimmt d'Strahligsenergi vum Photon ab und si Wellelängi nimmt zue. D'Gammastrahlig wird in Röntgenstrahlig umgwandlet. Anderst als d'Photone glange d'Neutrinos nochzue ughinderet dur d'Schichte vu de Sunne, wil si chum mit Materie in Wexelwirkig trätte. D'Neutrinos erraiche, wil si sich mit fast Leechtgschwindigkait bewege, braits noch acht Minute d'Erde, wobi si de Planet fast ughinderet durquere. In jedere Sekund durquere etwa 70 Mrd. Neutrinos ain Quadratzentimeter vu de Erdoberflächi.

Konvektionszone

An d'Strahligszone schließt sich d'„Konvektionszone“ a. Am Grenzberaich zue de Strahligszone betrait d'Temperatur noch ca. 2 Mio. Kelvin. D'Energi wird in sällere Zone nimmi dur Strahlig abgä, sundern dur ä Strömig (Konvektion) vum Plasma witter nooch usse transporteert. Debi stigt haißi Materi in gwaltige Ström nooch usse, küehlt dert ab un sinkt wiider ins Sunneninnere nab. Wil s'frisch ufgstige Plasma haißer un dodemit heller isch als s'abstiigend, sind d'Konvektionszelle mit eme Teleskop als Granulation vu de Sunneoberflächi erchennbar.

Sunneoberflächi un Umgäbig

D'Chromosphäri vu de Sunne im Leecht vu de H-α-Linie

Oberhalb vu de Konvektionszone lit d'Photosphäri, die mir als Quelle vu de Sunnestrahlig wohrnemme: ä „Kugelschale us Licht“ als die fer üs sichtbar Sunneoberflächi. Si isch aber bloß ä 300-400 km dicki Schicht, dere ihr Temperatur an de Oberflächi rund 6.000 Kelvin (5.700 °C) betrait. D'Photosphäri giltet allgmain als die aigentlich Sunneoberflächi, obwohl unser Zentralgstirn - wie au die maiste andere Stern - kaini scharf usseri Grenze besitzt.

D'Photosphäri git die gsamt vum Sunneinnere erzügt un ufstigend Energi als Strahlig ab – großdails im sichtbare Leecht, was au ihr Namme adütet (griech. φoς = Leecht). Erst do het d'Energi vu de Strahligsquanten sowit abgnu, dass si uschädlich un fer s'menschlich Aug sichtbar sin. Wäge ugheurer Wirbel un variable Magnetfelder (Quelle vu de Sunneflecke) derf mer sich d'Oberflächi allerdings nit als glatt vorstelle. Dur digitali Bildverarbaitig vu de Messige vu SOHO, TRACE oder CHANDRA cha mer si so darstelle, dass si wie herts, aber durend bweglichs Material ussiht. Fer d'Turbulenze isch au die elektrisch Laitfähigkait vu de haiße Sunnematerie entschidend.

Iber de Photosphäri erstreckt sich d'Chromosphäri. Si wird vu sällere zwar iberstrahlt, isch aber bi Sunnefinsternisse fer ainige Sekunde als rötlichi Lüchterschinig z'sähne. D'Temperatur nimmt do uf iber 10.000 K zue, während d'Gasdichti um de Faktor 10^-4 uf 10^-15 g/cm³ abnimmt.

Iber de Chromosphäri lit d'Korona, wo d'Dichti drin nomol um de Faktor 10^-4 uf 10^-19 g/cm³ abnimmt. Die inner Korona erstreckt sich – je nochem aktuelle Fleckezyklus – um 1-2 Sunnenradie noch usse un stellt ä ersti Ibergangszone zum interplanetare Rum dar. Dur Sunnestrahlig, Stoßwelle un anderi Wexelwirkige vu mechanischer oder magnetischer Art wird die usserst verdünnt Koronen-Materie allerdings uf Temperature bis zue zwai Millione Kelvin ufghaizt. Die gnaue Ursache vu dene Haizmechanisme sin frili noch uklar. Ä möglichi Energiquelle wäre akustischi Welle un Microflares - chlaini Usbrüch uf de Sunneoberflächi

Ä bsunders hoche Temperaturgradient herrscht an de Undergrenze vu de Korona, wo ihri Dichti noch obe schneller abnimmt, als d'Energie abtransporteert werre cha. Innerhalb vu ainigi 100 Höchekilometer stigt die kinetisch Gastemperatur um ai Million Grad und „macht sich Luft“, indem die zuesätzlich Haizenergi als Sunnewind entwiicht. D'Korona cha bloß ufgrund vu ihrer extrem gringe Dichti so haiß werre.

Der bi jedere totale Sunnefinsternis sichtbar Strahlechranz (lat. Corona = Krone) het scho vor Johrdausende d'Mensche erstaunt. Er cha bis mehreri Millionen Kilometer raiche un zaigt ä strahleförmigi Struktur, wo sich mit em Zyklus vu de Sunnflecke starch änderet. Im Sunneflecke-Maximum verlaufe d'Strahle noch allene Site, im Minimum bloß in de Nächi vum Sunneäquator.

D Korona erstreckt sich bis zue de Heliopause, wo si uf s'interstellar Medium trifft.

Magnetfeld

Gruppe vu Sunneflecke

D'Sunne besitzt usserordentlich starchi Magnetfelder, wo dur d'Strömig vu de elektrisch laitende Gas hervorgruefe werre. D'Laitfähigkait vum Plasma im Sunneinnere entspricht dem vu Kupfer bi Zimmertemperatur. In de Sunne zirkuleere elektrischi Ström in ere Größeornig vu 10¹² Ampere. S'Inner vu de Sunne wirkt somit wie ä gigantische Dynamo, wo d'Bewegigsenergi vume elektrische Laiter in elektrischi Energi un ä Magnetfeld umwandlet. Mer got derzitt devu us, dass der Dynamoeffekt bloß in ere dünne Schicht am Bode vu de Konvektionszone wirksam isch.

Sichtbari Uswirkige vu de Magnetfelder sin d'Sunneflecke un d'Protuberanze. Sunneflecke sin relativ küehli Beraich vu de Sunneatmosphäri. Ihr Temperatur lit zwische 3.700 un 4.500 K. Dur spektroskopischi Undersuechige het festgstellt werre chänne, dass im Beraich vu de Sunneflecke starchi Magnetfelder vorherrsche. D'Spektrallinie vu Elemente, wo normalerwiis bi ainere Wellelängi lige, erschine bi Awesehait vume Magnetfeld dridailt vor (Zeeman-Effekt), wobi de Abstand vu de Linie proportional zue de Stärchi vum Feld isch. D'Magnetfeldstärchi im Umfeld vu de Sunneflecke cha bis zue 0,3 Tesla (3.000 Gauß) betrage un isch somit dausendmol stärcher wie s'irdisch Magnetfeld an de Erdoberflächi. In de Sunne bewirke die Magnetfelder ä Hemmig vu de Konvektionsströmige, so dass wäniger Energi noch usse transporteert wird. Die dunkelste un chüehlste Zone uf de Sunne sin somit d'Orte mit de stärchste Magnetfelder.

Sunneflecke trätte in Gruppe uf, wobi maistens zwai uffälligi Flecke domineere, die ä entgegegsetzti magnetischi Usrichtig ufwiise (ä Fleck isch soz'sage ä „magnetische Nordpol“, de ander ä „Südpol“). Sonigi bipolare Flecke sin maist in Ost-West-Richtig, parallel zum Sunneäquator, usgrichtet.

Zwische de Flecke bilde sich Magnetfeldlinie in Form vu Schlife us. Längs vu dene Linie wird ioniseerts Gas festgehebt, wo in Form vu Protuberanze oder Filamente sichtbar wird (Protuberanze sin Erschinige am Rand, Filamente uf de „Sunneschiibe“).

D'Gsamtzahl vu de Sunneflecke underlit ime Zyklus vu rund elf Johr. Während eme Fleckeminimum sin chum Sunneflecke sichtbar. Mit de Zitt bilde sich zuenämmend Flecke ime Beraich vu 30° nördlicher un südlicher Breiti us. Sälli aktive Fleckegürtel bewege sich zuenämmend in Richtig Äquator. Nooch etwa 5,5 Johr isch s'Maximum erraicht un d'Zahl vu de Flecke nimmt langsam wiider ab. Nooch ainem Zyklus het sich s'global Magnetfeld vu de Sunne umpolt. De vocher magnetisch Nordpol isch jetz de magnetisch Südpol.

Die gnaue Ursache fer de elfjährig Zyklus sin noch nit vollständig erforscht. Derzitt got mer vu folgendem Modell us:

Am Afang vume Zyklus, im Minimum, isch s'globale Magnetfeld vu de Sunne bipolar usgrichtet. D'Magnetfeldlinie verlaufen gradlinig iber de Äquator vu Pol zu Pol. Dur die differentiell Rotation werre die elektrisch gladene Gasschichte gegenänander verschobe, wobi d'Magnetfelder zuenämmend gstaucht un verdrillt werre. D'Magnetfeldlinie rage zuenämmend us de sichtbare Oberflächi rus un verursache d'Bildig vu Flecke un Protuberanze. Nooch dem Fleckemaximum richtet sich s'Magnetfeld wiider nei us.

Pulsation

Die gsamt Sunne pulseert in underschidliche Frequenze. Si schwingt gliichsam wie ä riisigi Glocke. Allerdings chänne mir die Schallwelle uf de Erde nit „höre“, wil s'Vakuum vum Weltrum sälli nit witterlaitet. Mit spezielle Methode cha mer die Schwingige aber sichtbar mache.

Schwingige us em Sunneninnere bewege d'Photosphäri uf und ab. Ufgrund vum Dopplereffekt werre d'Absorptionslinie vum Sunnespektrums, je nooch Bewegigsrichtig vu de Gase, verschobe. Die hauptsächlich vorherrschend Schwingig het ä Periodedur vu etwa fimf Minute (293 ± 3 Sekunde).

Innerhalb vu de Konvektionszone herrsche heftigi Turbulenze, wobi ufstiigendi Konvektionszelle bi de Strömig dur die umligende Gase Schallwelle erzüge. Nooch usse laufendi Schallwelle erraiche d'Grenzschicht zue de Photosphäri. Wil dert d'Dichti starch abnimmt, chänne d'Welle sich dert nicht usbraite, sundern werre reflekteert un laufen wiider ins Sunneinnere. Mit zuenämmender Diefi nämme d'Dichti vu de Materie un d'Schallgschwindigkait zue, so dass d'Wellefront krümmt un wiider nooch usse glaitet wird. Dur wiiderholti Reflexion un Iberlagerig chänne Schallwelle verstärcht werre, es bilde sich Resonanze us. D'Konvektionszone wirkt somit wie ä riisige Resonanzkörper, wo die drüber ligend Photosphäri in Schwingig versetzt.

D'Uswertig vu de Schwingige erlaubt ä Ussag iber de inner Ufbau vu de Sunne. So het d'Usdähnig vu de Konvektionszone bstimmt werre chänne. Analog zue de Erforschig vu seismische Welle uf de Erde, spricht mer bim solare Wisseschaftszwiig vu de Helioseismologie.

Wexelwirkig vu de Sunne mit ihrer Umgäbig

D'Sunne be-iflusst au de interplanetare Rum mit ihrem Magnetfeld un vor allem mit de Dailliemission, dem Sunnewind. Säller Daillistrom cha d'Sunne mit mehrere 100 km/s verlo un verdrängt s'Interstellar Medium bis zu ere Entfernig vu meh wie 10 Milliarde Kilometer. Bi Sonneneruptione chänne sowohl Gschwindigkait als au Dichti vum Sunnewind starch zuenämme un uf de Erde näbe Polarleechter au Störige in elektronische Systeme un im Funkverchehr verursache.

Date zue de Sunne

	Sunne	Verhältnis Sunne/Erde
Sternklass (lueg au Spektralklass und Lüchtchraftklass)	G2V	-
Zitt bis zum End vum Wasserstoffbrenne im Zentrum	etwa 4,5–5 Milliarde Johr	-
mittlerer Durchmässer	1.392.500 km	109,16
Radius vum Eraignishorizont	2,95325 km	332.946
Middlerer schinbarä Durchmesser	31' 59,3"	-
Solari Gravitationskonstante (G·M)	1,32712440018·10²⁰ m³ s^-2	332.946
Masse	1,9884·10³⁰ kg	332.946
Masseverluscht pro Sekundä dur d'Strahlig	4,28·10⁹ kg	-
Masseverluscht pro Sekundä dur de Sunnewind	ca. 1·10⁹ kg	-
Masseverlust bis hüt dur d'Strahlig	ca. 520·10²⁴ kg = 87 Erdmasse	-
Energiiusstoß	3,86·10²⁶ Watt	-
Fluchtgschwindigkait	617,319 km/s	62,927
Dichti	1,408 g/cm³	0,2553
Dichti (Zentrum)	150 g/cm³	11,1
Druck (Zentrum)	> 2·10¹⁶ Pa	-
Oberflächebeschlünigung	273,96 m/s²	27,9
Middleri schinbari Helligkait	-26^m,8	-
absoluti Helligkait	4,87^M	-
Temperatur (Zentrum)	14,8·10⁶ °C	2.114
Temperatur (Photosphäri)	ca. 6.100 °C	-
Temperatur (Korona)	ca. 1–2 Millionen K	-
Effektivtemperatur	5.777 K	-
Strahligsmaximum	ca. 500 nm (grüens Leecht)	-
Lüüchtchraft	3,846·10²⁶ W	-
Spezifischi Usstrahlig (Oberflächi)	6,318·10⁷ W/m²	-
Rotationsdur am Äquator	25 d 9 h 7 m	25,38
Rotationsgschwindigkait am Äquator	1856,847 m/s	4,01
Rotationsdur bi 75° Braiti	31 d 19 h 12 m	-
Naigig vu de Axä gege d'Ekliptik	7° 15'	-
Entfernig zum Zentrum vu de Galaxis	25.000 bis 28.000 Leechtjohr	-
Umlaufzitt ums Zentrum vu de Galaxis	ca. 210.000.000 Johr	-
Umlaufgschwindigkait um s'Zentrum vu de Galaxis	ca. 225 km/s	-

Erforschig vu de Sunne

Früehi Beobachtige

Als de wichtigst Himmelskörper fer irdischs Läbe het d'Sunne braits vor de Gschichtsschriibig ufmerksami Beobachtig vu de Mensche gha. Kultstätte wie Stonehenge sin errichtet worre, um d'Position un de Lauf vu de Sunne z'bestimme, bsunders d'Zittpunkt vu de Sunnewende. S'wird vermuetet, dass ainigi noch älderi Stätte ebefalls fer d'Sunnebeobachtig bnutzt worre sin, gsicheret isch säll aber nit. De Lauf vu de Sunne sowie bsunders Sunnenfinsterniss sin vu de underschidliche Kulture sehr ufmerksam beobachtet un dokumenteert worre. Ufzaichnige us em alde China belege d'Beobachtige bsunders heftiger Sunnefleckedätigkait. Sunnenflecke chänne mit bloßem Aug wohrgnu werre, wenn d'Sunne dief am Horizont stot un s'Sunneleecht dur die dicht Erdatmosphäre „gfilteret” wird.

Beobachtige mit Teleskope

Au in Europa het mer zue de domalige Zitt Sunneflecke wohrgnu, wobi mer si allerdings fer „atmosphärischi Usdünstige“ ghalde het. Erst d'Entwicklig vum Teleskop het zu ere systematische Erforschig vum Phänomen gfüehrt. Anno 1610 hän dr Galileo Galilei un dr Thomas Harriot d'Flecke erstmols middels vume Teleskop beobachtet. Johann Fabricius het si 1611 als Erster in ere wisseschaftliche Abhandlig beschriibe. Die beobachtet Wanderig vu de Flecke uf de Sunneschiibe het er zuetreffend uf d'Aigerotation vu de Sunne zruckgfeehrt. 1619 het Johannes Kepler ä Sunnenwind postuleert, wil de Schwaif vu Komete immer vu de Sunne weggrichtet isch.

1775 het Christian Horrobow beraits vermuetet, dass d'Sunneflecke ere gwisse Periodizität underlige. 1802 het William Hyde Wollaston erstmols dunkli Linie (Absorptionslinie) im Sunnespektrum noochgwiise. Joseph von Fraunhofer het die Linie ab 1814 systematisch undersuecht, si werre doher au als „Fraunhoferlinie“ bezaichnet. 1843 het Samuel Heinrich Schwabe si Entdeckig vum Zyklus vu de Sunnefleckeaktivität publizeert. 1849 isch d'Sunnenfleckerelativzahl igfüehrt worre, wo d'Azahl un Größi vu de Sunneflecke wiidergit. Sither werre d'Flecke regelmäßig beobachtet un zellt. 1889 het George Ellery Hale de Spektroheliograph entwicklet. Henry Augustus Rowland het 1897 ä Atlas vum Sunnenspektrum vollendet, wo sämtlichi Spektrallinie enthaldet. 1908 het George Ellery Hale d'Ufspaltig vu Spektrallinie im Beraich vu de Sunneflecke dur magnetischi Chräft entdeckt (Zeeman-Effekt). 1930 het Bernard Ferdinand Lyot d'Sunnekorona usserhalb vu ere totale Finsternis beobachtet.

Langi Zitt uchlar isch allerdings gsi, woher d'Sunne ihri Energi beziegt. So het mer d'Vorstellig gha, dass d'Sunne ä glüehende, brennende Körper sei. Allerdings hätt de Brennstoff bloß fer ainigi tausend Johre glängt. William Thomson, der später Lord Kelvin, isch devu usgange, dass d'Sunne dur die aige Schwerchraftwirkig schrumpfe dät un d'Bewegigsenergi vu de Sunnedailli in Wärmi umgwandelet werre dät. So chännt d'Sunne fer etwa hundert Millione Johr Energi abgä. Mit de Entdeckig vu de irdische Radioaktivität het mer allerdings festgstellt, dass manchi Gstai vu de Erdchruste mehreri Milliarde Johr ald si müen. Erst d'Entschlüsselig vu de atomare Vorgäng het ä Lösig brocht. Ernest Rutherford het ä Zsämmehang zwische Radioaktivität un Chernumwandlig beschriibe. Arthur Stanley Eddington het gfolgeret, dass im Innere vu de Stern Element verschmelze un in anderi umgwandlet werre, wobi Energi frigsetzt wird. Wil bi spektroskopische Undersuechige hauptsächlich Wasserstoff festgstellt worre isch, isch mer devu usgange, dass säll Element ä entschidendi Rolle spiile dät. 1938 het Hans Bethe schließli d'Prozess (Proton-Proton-Reaktion) bschrribe, wo im Innere vu de Sunne ablaufe.

1942 isch festgstellt worre, dass d'Sunne Radiowelle usstrahlt. 1949 het Herbert Friedman die solar Röntgenstrahlig noochgwiise.

Im Laufe vu de Zitt sin spezielli Sunneobservatorie errichtet worre, wo usschließlich de Beobachtig vu de Sunne diene.

1960 isch d'Schwingig vu de Photosphäri noochgwiise worre. Des isch de Afang vu Helioseismologi gsi, wo d'Aigeschwingige vu de Sunne undersuecht un dodrus de inner Ufbau sowie Prozess ablaitet.

Fer d'Messig vu de Sunnenneutrinos sin riisigi underirdischi Detektore errichtet worre. Die Diskrepanz zwischenem theoretische un datsächlich gmessene Neutrinofluss het sit de 1970er zum so gnennte solare Neutrinoproblem gfüehrt: Es hän bloß etwa 1/3 vu de erwartete Neutrinos detekteert werre chänne. Des het zwai Möglichkaite zueglo. Entweder isch s'Sunnemodell falsch gsi un de erwartet solar Neutrinofluss isch iberschätzt worre, oder d'Neutrinos chänne sich uf em Wäg zue de Erde in ä anderi „Art“ umwandle (Neutrinooszillation). Erste Hiwiis fer die Neutrinooszillation sin anno 1998 am Super-Kamiokande gfunde un inzwische allgmain bestätigt worre.

Erforschig dur Satellite un Rumsonde

Ä Raihe vu Satellite isch fer d'Beobachtig vu de Sunne in ä Erdumlaufbahn gschickt worre. Middels de Satellite chänne bsunders Wellelängeberaich undersuecht werre (Ultraviolett, Röntgenstrahlig), wo sust vu de Erdatmosphäri absorbeert werre. So het z. B. die 1973 gstartet Rumstation Skylab under anderem ä Röntgenteleskop an Bord gha.

Mit Hilf vu Rumsonde het mer mer under anderem versuecht, de Sunne nächer z'chu, um d'Umgäbig vu de Sunne studeere z'chänne. Säll isch gsi un blibt ufgrund vu sehr hoche Temperaturen un intensiver Strahlig ä technisch sehr schwirigs Underfange. So hänn sich die 1974 un 1976 gstartete dütsch-amerikanische Helios-Sonde de Sunne bloß bis uf 43,5 Millione Kilometer nächere chänne.

Die 1990 gstartet Rumsonde Ulysses het anderi Zil verfolgt. Si het d'Pole vu de Sunne studeere solle, die sowohl vu de Erde, als au vu Satellite un Rumsonde, wo sich in de Planeteebeni bewege, nit sichtbar sin. Säll isch bloß mit ere Änderig vu de Bahnebeni vu de Rumsonde um 90° erraichbar. Dodezue isch Ulysses zuenächst zum Riiseplanet Jupiter gfloge, wo dur ä Swing-by-Manöver d'Bahnebeni vu de Sonde gänderet worre isch. Dodurch het Ulysses d#PlaneteebenI verlo chänne un net sither beraits zwaimol die baide Pole vu de Sunne iberfloge. Mit konventionelle Raketeatribe, ohni de Vorbiflueg am Jupiter, wär ä sonige Mission nit möglich gsi.

1995 isch die größtedails vu Europa baut Sonde SOHO in Richtig Sunne gstartet worre. SOHO befindet sich jetz im Lagrange-Punkt L1 un beobachtet d'Sunne mit zwölf verschidene Instrumente. Si liferet däglichi Ufnahme vu de Sunne un trait wesentlich zu de Vorhersag vu Sunneeruptione un -stürme bi. 1998 isch de Satellit TRACE zue de Understützig vu SOHO gfolgt.

2001 het mer d'Genesis-Rumsonde gestartet, die kurz druf ä Position im Lagrangepunkt L1 bezoge het und dert 2,5 Johr lang Proben vum Sunnewind gsammelt het, die aschließend zu de Erde hätte brocht werre solle. Dodur het die gnau Istotopezämmesetzig vum Sunnewind ermiddlet werre solle. Im September 2004 isch d'Chapsel mit de Probe in d'Erdatmosphäri iträtte, isch aber ufgrund vume nit entfaltete Fallschirm hert uf de Erde ufgschlage. Ainigi vu de Probe hän de Ufprall denno iberstande un werre derzitt vu Wisseschaftler studeert.

Fer 2013 plant die europäisch Rumfahrtagentur ESA ä Rumsonde wo Solar Orbiter haiße soll, die sich de Sunne bis uf 45 Sunneradie (etwa 30 Millione Kilometer) nächere soll un debi Strukture vu 100 km Größi uflöse chänne soll.

Sichtbari Erschinige un Beobachtung vu de Sunne

Mit Teleskope cha mer Aktivitäte vu de Sunne in Form vu Protuberanze un Sonnenflecke sichtbar mache. Ebefalls z'beobachte sin der heftigi Usbrüch, so gnennti Flares, die braits mit chlaine Instrumente als helleri un dodemit heißiri Gebiit erchennbar sin.

Vorsicht, ä direkti Beobachtig vu de Sunne mit oder ohni Fernrohr isch extrem gfährlich fer d'Auge! Es droht irreversibli Erblindig!

Sunnebeobachtig mit eme Spektiv nooch de Projektionsmethode

D'Sunnebeobachtig gschiht am ainfachste, indem s'Okularbild vume Teleskop oder Fernglas uf ä wissi Flächi (z. B. ä Lainwand oder ä Stuck Bappi) projizeert wird. D'Abbildig vu de Sunne cha gfahrlos agluegt werre. Säll Verfahre nennt mer Okularprojektion.

Ebefalls möglich isch ä Beobachtig mit Hilf vu spezielle Sonnenfilter, säll sin Folie oder beschichteti Gläser, wo vor s'Aug ghebt oder vor em Objektiv abrocht werre. Ä detailleerti Beobachtig isch ausserdem mit eme Herschelprisma oder Pentaprisma möglich.

Bi allene beschriibene Beobachtigsverfahre wird s'gsamt Spektrum vum Sunneleecht dämpft, d'Sunne wird im „Wissleecht“ beobachtet. Debi werre Sunneflecke, Flares un d'Granulation sichtbar.

Um Protuberanze z'beobachte, bedarf's bsundere Baudaile oder Teleskope. Bi eme Protuberanzeasatz wird d'Sunne mit eme Schibli abdeckt – s'wird soz'sage ä chünstlichi totali Sunnefinsternis erzügt. Die am Sunnerand ufstigende Protuberanze werre dur ä sog. H-alpha-Filter beobachtet. Säll isch ä bsunders schmalbandige Interferenzfilter, eo nur s'diefrote Leecht vum ioniseerte Wasserstoff durlosst. Ä Beobachtig vu de gsamte Sunneoberflächi in sällem Spektralberaich ermögliche sog. H-alpha-Teleskope. Dodemit chänne Protuberanze, Filament, Flecke un Flares beobachtet werre. Sälli Teleskope sin in de letzte Johre sehr prisgünstig worre un werre vu Amateurastronome zunämmend igsetzt.

D'Korona cha bloß bi ere totale Sunnefinsternis oder mit Hilf vume spezielle Gerätes, dem Koronograph, beobachtet werre.

Mit friem Aug cha d'Sunne bloß bi dunstigem Himmel churz nooch Sunneufgang oder churz vor Sunneundergang betrachtet werre. D'Erdatmosphäri schluckt de größt Dail vum Leecht, insbsunder au d'UV-Strahlig. Allerdings verringeret d'Atmosphäri in Horizontnächi au starch d'Abbildigsqualität un bewirkt ä vertikali Stauchig vum Sunnebildes als Folg vu de Leechtbrechig.

Dass die undergoend Sunne in Horizontnächi größer ussiht, isch degege nit, wie oft vermuetet, ä Folg vu de Refraktion an de Luftschichte, sundern ä optischi Tüschig, wo vu de Wohrnämmigspsychologi underem Begriff Mondtüschig undersuecht un erchlärt wird.

Entwicklig vu de Sunne

D'Sunne isch vor 4,6 Milliarde Johr dur de gravitativ Kollaps vu ere interstellare Gaswolke entstande. Säller Kollaps, wo au d'Planete drin nete entstande sin, un die aschließend Relaxationsphase isch nooch etwa 50 Millione Johr abgschlosse gsi. Die aschließend Entwickligsgschichte vu de Sunne füehrt iber ihr jetzige Zuestand zue dem vume Rote Riis un schließli iber ä instabili Endphase im Alder vu etwa 12,5 Milliarde Jahr zu eme Wisse Zwerg, der vume Planetarische Näbel umgä isch.

Der Ablauf losst sich hüt ahand vu de Gsetze vu de Physik un de Chänntnis vu chernphysikalische Prozesse us Laborexperimente, recht gnau im Computer modelleere. D'Chenndate vu de ainzelne Phase sin in de Tabelle agä (Lit.: Sackmann, 1993). De Index Null markeert die hütige Chenndate vu de Sunne, d. h. im Alder vu 4,6 Milliarde Johr.

Phase	Dur in Millione J.	Lüchtchraft / L₀	Radius / R₀
Hauptraihestern	11.000	0,7–2,2	0,9–1,6
Ibergangsphase	700	2,3	1,6–2,3
Roter Riis	600	2,3–2.300	2,3–166
Beginn vum He-Brenne	110	44	ca. 10
He-Schalebrenne	20	44–2.000	10–130
Instabili Phase	0,4	500–5.000	50–200
Ibergang zue Wissem Zwerg mit Planetarischem Näbel	0,1	3.500	100–0,08

Protostern

Vor ca. 4,6 Mrd. Johr het sich ä risig Gas- un Staubwolke under de aigene Schwerchraft zämme. Usglöst worre isch der Kollaps wohrschins dur ä Supernova-Explosion, wo au die Wolke mit schwere Element agriicheret het. D'Isotope-Verdailig im Sunnesystem losst druf schließe, dass mindistens zwai Supernovae vu underschidlichem Typ an de Entstoig bedailigt gsi si dürfte.

Im Zentrum vu de Wolke isch d'Materie immer dichter zämme presst worre, wobi Druck un Temperatur immer witter agstiige sin. Zue sällere Zitt sin scho großi Energimenge in Form vu Strahlig abgä worre. Säll Stadium nennt mer ä Protostern.

Hauptraihestern

D'Temperatur un de Druck im Zentrum sin no so witt agstiige, bis d'Chernfusionsprozess igsetzt hän. Dodurch isch ä Strahligsdruck wirksam worre, wo de Schwerchraft entgegegwirkt het. Die witter Kontraktion isch ufghalde worre, de Stern het sich stabiliseert. D'Sunne het s'Stadium vume sognennte >Hauptraihestern erraicht. In dere Phase verwiilt si 11 Milliarde Johr. In dere Zitt stigt d'Lüchtchraft um s'Drifach vu 0,7 L₀ uf 2,2 L₀ un de Radius uf fast s'Doppelt vu 0,9 R₀ auf 1,6 R₀ a. Des haißt, dass in de Früehzitt vu de Sunne si erheblich wäniger Energi usgstrahlt het wie hüt un widerlegt frieheri Anahme, noch dene d'Erde, wenn d'Sunne bloß 5% wäniger Energu abgäbe dät - oder d'Erde bloß wänigi Millione Kilometer witter äweg vu de Sunne wär, komplett veriise müesst. In de Früehzitt vum Sunnesystem isch d'Sunne erheblich schwächer gsi un d'Erde isch trotzdem die wänigst Zitt ä Schneeball gsi.

Im Alder vu 5,5 Milliarde Johr, d. h. in 0,9 Milliarde Johren ab hüt, iberschrittet die middler Temperatur uf de Erdoberflächi den fer höcheri Läbewese kritische Wert vu 30 °C (Lit.: Bounama, 2004). Ä witteri Milliarde Johre später werre 100 °C erreicht. Möglicherwiis setzt aber au ä Entwicklig hi zu eme ussem Ruder laufende Triibhuseffekt wie uf de Venus scho in 500 Millione Johr i und d'Temperature uf de Erde stiige innerhalb wäniger Millione Johr dur d'Verdunstig vu de Ozeane auf etwa 200 °C.

Spätistens in Alder vu 9,4 Milliarde Jahren versiigt de Wasserstoff im Sunnezentrum, un d'Fusionszone verlageret sich in ä schaleförmige Beraich ums Zentrum, wo sich im Lauf vu de Zitt witter nooch usse bewegt. Säller Vorgang feehrt aber vorerst nit zu ere Veränderig vu de usserlich sichtbare Sunneparameter.

Im Zittrum vu 11 bis 11,7 Milliarde Johren beginnt ä Kontraktionsphase vu de ausbrennte Chernzone us Helium. Debi waxt de Sunneradius uf 2,3 R₀ an. D'Sunne wird rötliche - also d'Oberflächi chälter - un beginnt sich vu de Hauptraihe im so gnennte Hertzsprung-Russell-Diagramm z'entferne. Bis zue dem Zittpunkt betrait de Masseverlust dur Sunnewind wäniger wie ain Promille.

Roter Riis

Sunne am Dagende Photo: Nils Fretwurst

Im Zittrum vu 11,7 bis 12,3 Milliarde Johr setzt ä dramatisch bschlünigte Astiig vu Lüchtkraft un Radius i. Dur d'Zuenahm vu de Oberflächi strahlt d'Sunne noch rötlicher. In de Endphase vu dere Entwicklung erraicht d'Sunne ä Lüchtchraft vu 2.300 L₀ un ä Radius vu 166 R₀. Säll entspricht etwa im Radius vu de Umlaufbahn vu de Venus. Venus un Merkur werre vernichtet. Vu de Erde us gsähne nimmt d'Sunne no ä große Dail vum Himmel i, un d'Erdchruste wird zue eme ainzige Lava-Ozean ufgschmolze. Dur die gring Gravitation an de Sunneoberflächi verleert d'Sunne in sällere Phase 28 % vu ihrer Masse dur Sunnewind.

De größt Dail vu de Masse vu dem Rote Riis isch im Chern konzentreert. S'Gas in de Wasserstoffschale isch so extrem dünn, dass es au als rots Vakkum bezaichnet wird.

Gege End vu sällere Phase strömt ä Adail vu bis zue 1,3·10^-7 M₀ pro Johr als interstellars Gas in de Weltrum, wobi M₀ d'Masse vu de hütige Sunne bezaichnet. Dur die gringer Sunnemasse sinkt au d'Aziegigschraft uf die verblibene Planete, so dass dere Bahnradie um jewils 38 % zuenämme. Wil d'Chernzone vu de Sunne kai Energi mehr produzeert, git si de Gravitation witter nooch un kontraheert, bis schließli d'Dichti ugfähr uf s'10.000fach vum hütige Wert agstiige isch.

Helium-Blitz un -Brennphase

Dur d'Kontraktion vu de Zentralregion stiigt dert d'Temperatur schließlich uf 10⁸ K. Bi sällem Wert setzt d'Fusion vu Helium zue Kohlestoff i. Ufgrund vu de extreme Dichti vu de Größeornig 10⁶ g/cm³ im Zentrum un de dodemit verbundene Neutrino-Kühlig, zündet d'Fusionsreaktion znächst innerhalb vu ere haißere kugelschaleförmige Zone um s'Zentrum. Gwöhnlich däte die dodebi friwerrende Energie zu ere Expansion vum Chern füehre, welli d'Temperatur stabiliseert. D'Chernzone bfindet sich aber ime bsundere quantenmechanische Entartigszuestand, was zue de Folg het, dass d'Energi znächst in d'Uflösig vu de Entartig investeert wird. Doher isch zuenächst kai stabile Zuestand möglich, so dass d'Heliumfusion in Form vu ere gigantische Explosion isetzt, die als Helium-Blitz (helium flash) bezaichnet wird. Debi stigt fer mehreri Sekunde d'Sunnelaistig uf 10¹⁰ L₀. Des entspricht etwa 10 % vu de Lüchtchraft vu de gsamte Milchstroß. Erst nochem Umsatz vu 3 % vum Heliumreservoir setzt ä Expansion i un stoppt die Leistigsuswittig. Die Explosion findet bloß im Zentralberaich statt un isch usserlich zuenächst nit bemerkbar. Si drängt aber d'Wasserstofffusionszone witter nooch usse, dere ihr Temperatur doher abnimmt un dodemit au de Energiumsatz. Paradoxerwiis sinkt dodemit als usserlichi Folg vum Helium-Blitz innerhalb vu de nächste 10.000 Johr d'Lüchtchraft ab un zwar um fast ä Faktor 100. Es folgt ä Phase vu 1 Million Johr, in dene d'Sunneparameter oszilleere bis sich ä stabile Zuestand vu de Heliumfusion im Zentrum istellt, wo aschließend 110 Millione Johr ahaldet. Gliichzittig brennt au die schaleförmig Wasserstofffusionszone witter usse witter. In sällere Zitt blibt d'Lüchtchraft nochezue konstant bi 44 L₀ und de Radius bi 10 R₀.

Heliumschale-Brenne

Deno isch au s'Helium im Sunnezentrum verbrucht un s'beginnt ä Phase vum Heliumschale-Brenne, wo 20 Millione Johr durt. Dodmit existeere no zwai inänander gschachtelti schaleförmigi Fusionszone. Im Zentrum sammlet sich Kohlestoff un kontraheert gravitativ. Dodemit isch ä erneite enorme Astiig vu de Lüchtchraft uf 2.000 L₀ un ä Zuenahm vum Radius uf 130 R₀ verbunde. Gege End verleert d'Sunne dodebi ä Masseadail vu 0,1 M₀.

In de letzte 500.000 Johr vu derer Phase erwartet mer im Zsämmehang mit de Wexelwirkig zwischenem kontraheerende Chern un de Heliumfusionszone witteri instabili Situatione, bi dene churzzittigi Laistigsexkursione dur Heliumfusion mit etwa 10⁶ L₀ iträtte chänne. Ä wohrschinlichs Szenarium wäre bispilswiis veer sonigi Helium-Blitz im Abstand vu etwa 100.000 Johr. Als Folge vu jedem vu dene Helium-Blitz und de dodemit verbundene Expansion vu de Wasserstoffschale cha d'Fusion dert in de folgende 200 Johr voribergoend völlig zum Stillstand chu. Die usserliche Folge vume Helium-Blitz wäre doher wiiderum zuenächst ä Abnahm vu de Lüchtkraft. Noch 400 Johren erraicht d'Energi vum Helium-Blitz d'Oberflächi. Lüchtkraft un Radius stiige a un relaxeere in de folgende 10.000 Johr wiider. Debi werre Variatione vu de Lüchtchraft zwische 500 L₀ un 5.000 L₀ erwartet sowie Radiusvariatione zwische 50 R₀ un 200 R₀. In de Phase vu de maximale Usdähnig raicht d'Sunneoberflächi bis an die hütig Erdbahn ani. Nur dur d'Zuenahm vum Erdbahndurmesser entchummt d'Erde de völlige Vernichtig. Glichzittig stößt d'Sunne in sällene Phase insgsamt ä Masse vu wittere 0,05 M₀ ab.

Wisser Zwerg un Planetarischer Näbel

Dur die erwähnte Masseverluste verleert d'Sunne die gsamt usser Hülle ischließlich de Wasserstoff- un Heliumfusionszone. Etwa 100.000 Johr nochem letzte Helium-Blitz wird doher de haiß inner Chern friglegt, der im Wesentliche us hochverdichtetem Kohlenstoff un Sürstoff bstot. Si Radius betrait bloß noch 0,08 R₀, defir aber si Oberflächetemperatur 120.000 K. Si Lüchtchraft betrait afänglich 3.500 L₀. Ufgrund vu de hoche Temperatur enthaldet sälli Strahlig ä enorme Adail vu ultravioletter Strahlig, welli die abgstoße Gaswolke vu de Sunne dann zum Lüchte aregt. Wil d'Gschwindigkait vum Sunnewind ständig zuenimmt, werre die früeher usgstoßene Gase dur die spätere igholt un oft zu ere chugelförmige Gasschale komprimeert. Fer ä usse stoenden Beobachter erschine die lüchtende Gas in dem Fall als Ring, wo als Planetarischer Nebel bezaichnet wird. Dur s'Verflüchtige vum Gas erlischt sälli Erschinig nooch ainige 10.000 Johr wiider, un im Zentrum blibt de strahlend Rest vu de Sunne, wo mer als Wisse Zwerg bezaichnet.

Er het bloß etwa d'Größi vu de Erde, aber ä Masse vu 0,55 M₀. Si Dichti betrait doher etwa ä Tonne pro Kubikzentimeter. Er besitzt kai inneri Energiquelle, so dass si Abstrahlig zu eme Wärmiverlust füehrt. Noch ere vergliichswiis rasche Abküehlung im Afangsstadium dur die extrem Lüchtchraft sinkt die Oberflächetemperatur uf Werte, bi dene ä Strahlig ufgrund vu de dütlich nidrigere Lüchtkraft iber mehreri dutzend Milliarde Jahre möglich isch, bevor d'Sunne als Schwarzer Zwerg im optische Spektralberaich gänzlich erlischt.

Kulturgschichte

De Sunnewage vu Trundholm

D'Sunne isch s'zentral Gestirn am Himmel, vu ihre hängt fast alles Läbe uf de Erde ab.

Die iberragend Bedütig isch de Mensche sit Alters her bewusst. Vili früehere Kulture hän si als Gotthait verehrt. Die regelmäßig täglich un jährlich Wiiderchehr vu de Sunne isch dails ängstlich erwartet worre un middels kultischer oder magischer Ritual bschwore worre. Bsunders s'Ufträtte vu ere Sunnefinsternis het großi Bestürzig un Furcht hervorgruefe. Im alde China het mer glaubte, ä Drache dät d'Sunne verschlinge. Dur d'Verastaltig vu großem Lärm het mer versuecht, des Udeer dezue z'bewege, d'Sunne wiider fri z'gä. Andrersits het sich d'Menschhait s'Wisse iber die fer fast alles Läbe fundamentale Periode Dag un Johr scho sit frühester Zitt nutzbar. D'Sunne isch die natürlich Uhr vu de Mensche un d'Abfolg vu de Johrzitte het zue de Entwicklig vum Kalender gfeehrt, wo vor allem nooch Erfindig vum Ackerbau fer alli Kulture iberläbenswichtig gsi isch.

Fer d'Sumerer het d'Sunne de Sunnegott Utu verkörperet. Bi de Babylonier het säller im Gott Schamasch entsproche, wo jeder Dag de Himmel beträtte het un dem sinene Strahle nix verborge blibe isch. Im alde Ägypte isch Ra (au Re oder Atum) als Sunnengott verehrt worre. De „Ketzer“-Pharao Echnaton het später nur noch Aton, die personifizeert Sunnenschiibe, als ainzige Gott zueglo un alli andere ägyptische Götter abgschafft.

Im antike Gricheland het mer de Sunnengott Helios verehrt, wo mit sinem Sunnenwage däglich iber s'Firmament gfahre isch. Allerdings sin us em antike Grichenland au die erste Iberlegige iberliferet, in dene d'Sunne als physikalischs Objekt betrachtet wird. Die wohl äldist vu dene Hypothese stammt debi vu Xenophanes, wo d'Sunne als ä firige Usdünstig oder Wolke agsähe het. So naiv sälli Beschriibig us hütiger Sicht zwar wirkt, stellt si dennoch ä gwaltige kulturhistorische Schritt dar, denn d'Wohrnämmig vu de Sunne als ä natürlichs Objekt widerspricht fundamental de vocherige – un au der oft noch in spotere Johrhunderte verträttene – Uffassig vu de Sunne als Dail vu ere göttliche Entität. Es isch doher au wänig verwunderlich, dass us ebe dene Gedanke au die erst kritisch Usänandersetzig mit em vermenschlichte Götterbild vum antike Gricheland hervorgange isch („Wenn d'Ross Götter hätte, däte si wie Ross ussähne“) un dorus folgend ersti Gedanke zum Monotheismus. Interessant isch debi sicherlich au de Vergliich mit dem beraits obe erwähnte ägyptische Monotheismus vum Echnaton, wo jo grade d'Vergötterig vu de Sunne als Usgangspunkt gnu het. Mer cha also sage, dass mit Xenophanes d'Sunne zum erste Mol in der europäische Gschichte als Gegestand vu de Physik uftaucht isch, sozusage salopp d'Burtsstund vu de Astrophysik. D'These vum Xenophanes sin später au vu andere grichische Philosophe ufgnu worre, z. B. het de Vorsokratiker Anaxagoras d'Sunne als glüehende Stai, mindistens so groß wie d'Halbinsel Peloponnes bschrribe. Sälli Uffassige setzte sich allerdings im Folgende nit bi allene Denker dur un viili spotere Schuele sin wiider uf echer mythischi Erklärige zruckgfalle. De Volksglaube in Gricheland het wohrschinlich kainerlei Chenntnis von all dene Iberlegige gnu.

Im grichische Gott Helios het witist de ubesigbar römisch Gott Sol invictus entsproche, dem si Kult in de Kaiserzitt witt verbraitet gsi isch. Us de Antike ibernu isch d'Sunne als Symbol vu de Vitalität in de Pseudowisseschaft Astrologi.

In de nordische Mythologi hän d'Götter d'Sunne us eme Funke gformt wo vode Füürwelt Muspellheim umegflogen isch un si in ä Wage glegt. D'Götti Sol fahrt mit em Wage iber de Himmel, zoge vu de Rösser Alsvidr un Arwakr. S'Gspann wird beständig vum Wolf Sköll verfolgt. Am Dag vum Weltundergang (Ragnarök) wird de Wolf d'Sunne verschlinge.

Im präkolumbianische Mexiko isch de Sunnengott Tonatiuh vu de Azteke verehrt worre. Bi de Maya un de Inka sin Itzamná bzw. Inti d'Hauptgotthaite gsi.

D'Beobachtig vu de Sunne (und vu andere Stern) un d'Bestimmig vu ihrer Bahnpunkt (Tagunnachtgliichi, Summer- un Wintersunnewende) isch ä Vorussetzig fer d'Erstellig vu Kalender gsi. Dodurch hän wichtigi johreszittlichi Eraigniss vocherbestimmt werre chänne, wie s'Itreffe vum Nilhochwassers im alde Ägypte, de günstigst Zittpunkt vu de Saat oder s'Itreffe vu de fer d'Seefahrt gfährliche Herbststürm. Vorchristlichi Kultstätte, wie Stonehenge, sin offesichtlich zue derartige Beobachtigszwecke errichtet worre. D'Alage vu Stonehenge isch so usgrichtet, dass am Morge vum Middsummerdag, wenn d'Sunne ihri höchst nördlich Position erraicht, d'Sunne direkt iber ainem Positionsstai („Fersestai“) ufgot un d'Sunnenstrahle in grader Linie ins Inner vum Bauwerk idringe.

Die bronzezittlich Himmelsschibe vu Nebra schint ebefalls ä Instrument fer d'Himmelsbeobachtig gsi z'si. Ihri goldene Ränder werre u. a. als „Sunnenbarke“, ä religiöses Symbol vu de Bronzezitt, interpreteert. In die gliich Zitt fallt au de Sunnewage vu Trundholm, bi dem d'Schibe als Sunnensymbol mit ere Dag- un Nachtsite dütet wird.

S'antik Weltbild isch allgmain devu usgnge, dass d'Erde de Middelpunkt vum Universums bildet. Sunne, Mond un d'Planete hän sich uf exakte Kraisbahne um d'Erde bwegt. Sälli Vorstellig, zsämmegfasst vu Ptolemaios, het sich fast 2.000 Johre lang ghalde. Insbsundere d'Chilche het des Weltbild vertaidigt, zuemol au in de Bible darglegt wird, dass sich d'Sunne bewegt. Allerdings het des Modell Schwäche zaigt. So het d'Bewegig vu de Planete bloß dur komplizeerte Hilfskonstruktione (Epizykle) erklärt werre chänne. Beraits Aristarchos vu Samos het im 2. Johrhundert v. Chr. postleert, dass d'Sunne s'Zentrum vu de Welt darstelle dät. Die Glehrte Nikolaus von Kues un Regiomontanus hän der Gedanke meh wie 1.500 Johr später wiider ufgriffe. Nikolaus Kopernikus het in sinem Werch De Revolutionibus Orbium Coelestium versuecht, ä mathematischi Grundlag dodefir z'schaffe, was ihm letztendlich nit glunge isch. Si Werch het allerdings witteri Forschige agregt un het s'Fundament fer s'„Kopernikanisch Weltbild“ gleggt. Im Kopernikus si Werch isch vu de Chilche zuenächst nit als Chetzerei betrachtet worre, wil es ä rain mathematischs Modell dargstellt het. In spotere Johre, als Glehrti dra gange sin, im Kopernikus sini Vorstellige in ä reals Weltbild umzsetze, het sich d'Chilche aber entschide gege sonigi „umstürzlerische“ Gedanke gwendet. Gelehrti, wie Galileo Galilei, wo ebefalls zu de Erchenntnis vu ere zentrale Sunne glangt sin, sin vu de Inquisition verfolgt worre. Dur witteri Beobachtige, exakti Bestimmige vu de Planetebahne, d'Ifüehrig vum Teleskop un d'Entdeckig vu de Gsetz vu de Himmelsmechanik, het sich s'heliozentrisch Weltbild allmählich durchgesetzt.

Die wittere Fortschritt in de Astronomie hän schließlich ergä, dass au d'Sunne kain herusragendi Stellig im Universum inimmt, sundern ai Stern under Abermilliarde Sterne isch.

Lueg au

Literatur

Kenneth R. Lang: Die Sonne – Stern unserer Erde, Springer- Verlag Berlin, Heidelberg, New York, 1996, ISBN 3-540-59437
Rudolf Kippenhahn: Der Stern von dem wir leben, DVA, 1990, ISBN 3-421-02755-2
Helmut Scheffler, Hans Elsässer: Physik der Sterne und der Sonne, BI Manne, 1990, ISBN 3-411-14172-7
I.-J. Sackmann et al: Our Sun. III. Present and Future, Astrophysical Journal, 418, S. 457–468, Nov. 1993 Online-Version
C. Bounama, W. v. Bloh, S. Franck: Das Ende des Raumschiffs Erde, Spektrum der Wissenschaft, Oktober 2004, S. 52–59
Wolfgang Mattig, Die Sonne, Beck’sche Reihe Bd. 2001, ISBN 3-406-39001-3
Wolfgang Mattig, Artikel in SONNE 103

Weblink

Commons: Sonne – Sammlig vo Multimediadateie

Videos

Us de Fernsähsendig Alpha Centauri: