Spanie

Spanie, wo ofiziel Königriich Spanie heisst, isch e Staat im Südweschte vo Europa, wo de gröschti Deil vo de Iberische Halbinslen iinimmt. D Hauptstadt vo Spanie isch Madrid. Wiiteri wichtigi Stedt sin Barcelona un Valencia.

Reino de España Espainiako Erresuma (Eus.) Regne d'Espanya (Cat.) Reino de España (Glg.) Reialme d'Espanha (Oci.)
{{{ARTIKEL-FLAGGE}}} {{{ARTIKEL-WAPPEN}}}
Wahlspruch: „Plus Ultra“ lat., „Drüber us“
Amtsspraach	Spanisch (Kastilisch) amtlich regional: Aranesisch, Baskisch, Galiizisch, Katalanisch, Okzitanisch
Hauptstadt	Madrid
Staatsoberhaupt	Felipe VI.
Regierigschef	Pedro Sánchez
Flächi	504.646 km²
Iiwohnerzahl	46.661.950 (Stand: 1. Jan. 2009)
Bevölkerigsdichti	92 Iiwohner pro km²
Bruttoinlandsprodukt	$1.120 Mrd. (Schätzung 2005)
Brutto­inlands­produkt pro Iiwohner	$27.074
Währig	Euro
Nationalhimne	Marcha Real
Zitzone	UTC+1 MEZ UTC+2 MESZ (März bis Oktober) UTC (Kanarischi Insle) UTC+1 (Kanarische Inseln) (März bis Oktober)
Kfz-Kennzeiche	E
Internet-TLD	.es
Vorwahl	+34

Zu Spanie ghöre d Baleare, d Kanare un zwei Exklave uf nordafrikanischem Gebiet, Ceuta und Melilla. Spanie hät ungefähr 47 Millione Iiwohner. Politisch gseh isch es ä parlamentarischi Monarchii. S Staatsoberhaupt isch de König, hüt de Felipe VI. Regierigsschef isch de Ministerpräsident, das isch sid em 2. Juni 2018 de Pedro Sánchez.

Etymologii

S Wort „Spanie“ un di spanischi Bezeichnig „España“ chömme vum römische Namme Hispania. Wiil sälle kei latiinische Ursprung hät, sin verschideni Theoriie zu siner Härchumft entstande, wo bis hütt umstritte sin.

• Hispania chönt vum phöniizische i-spn-ya cho, wu sit em zweite Johrhundert v. Chr. in Inschrifte dokumentiert isch. Vu de Phöniizier, de erschte Zivilisation uff de iberische Halbinsle, hänn d'Römer d'Bezeichnig übbernuu, wubii si s i als Bräfix für Insle odder Land interpretiert hänn, s ya als Ändig mit de Bedütig Region. S spn cha mer im Hebräische als saphan läse, was e Art vu Karnickel bezeichnet hät. Eso isch d'Bezeichnig als „Land mit eme riiche Bstand an Karnickel“ verstande wore. De Isidor vu Sevilla fiehrt s Wort uff Ispani zruck, di phöniizisch-punischi Bezeichnig vu de Stadt Sevilla (vu de Römer Hispalis gnännt).
• Lut em Historiker un Hebräist Cándido María Trigueros degege hät sich sp im Hebräische sphan gläse (im phönizische un hebräische Alphabet gitt's keini Vokäl), säll hät de Norde gheiße, i-spn-ya demmnoch Land im Norde. Sälli Bezeichnig säi de Region gee wore, wiil d'Phöniizier vu de afrikanische Chüste chuu säie.
• De Jesús Luis Cunchillos fiehrt span uff spy zruck. Säll bedütet Metall schmide, i-spn-ya wird dodemit zu Land vu de Schmiid.
• Am witeste akzeptiert isch d'Theorii, wu am Aafang vu de Neuzit vum Antonio de Nebrija, Nochfahr vum Isidor vu Sevilla, uffgstellt wore-n-isch. Noch ihre chunnt de Namme vu de Stadt Hispalis, was Stadt im Oste gheißt hät. Dodurch, dass si di wichtigsti Stadt vu de iberische Halbinsle gsi isch, hätte d'Phöniizier un spöter d'Römer de Namme uff di ganzi Region usgwitet.
• De Juan Antonio Moguel hät im 19. Johrhundert e baskische Ursprung vermüetet. Izpania det druff verwiise, dass Spanie s Meer deilt (vu pania/bania = deile).
• Witeri Vermüetige zfolg gönn Hispalis un Hispania uff di beide legendäre spanische Chönig Hispalo un Hispan zruck, wu Sohn bzw. Änkel vum Herkules gsi sin.

D'Verwändig vum Namme für bolitischi Zwäck hät mit de westgotische Zit aagfange. Au übber d'Entstehig vum Wort español gitt's verschideni Aasetz. Eine devuu bout uff de Datsach uff, dass d'Ändig -ol für di frankoprovenzalische Dialäkt charakterisdisch, in de Sproche uff de Iberische Halbinsle degege sälte isch, si säi sällewäg friehstens im 9. Johrhundert vu de Pilger iigfiehrt wore, wu uff Santiago de Compostela greist sin.

Geografii

Spanischi Bsitzige z Nordafrika.

Relief vu de Iberische Halbinsle

Lag

Spanie nümmt de Großdeil vu de Iberische Halbinsle ii. Dezüe ghöre no zwei Inselgruppe, nämmli di Kanarische Insle im Atlantik un di Balearische Insle im Middelmeer, di beide nordafrikanische Stedt Ceuta un Melilla, d'Insle Alborán vor de nordafrikanische Chüste un e Reihe vu Insle vor de Chüste vu de Halbinsle sälber. Witeri chleineri Bsitzige sin unter anderem d'Islas Chafarias, de Peñón de Vélez de la Gomera un Peñón de Alhucemas, alli vor de afrikanische Chüste.

Noch de Flächi isch es s viertgröscht Land vu Europa (noch Russland, de Ukraine un Frankriich) un s zweitgröscht Land vu de Europäische Union.

Spanie wird im Weste vu Portugal un em Atlantik begränzt, im Norde vu de Pyrenäe, vu Frankriich, em Golf vu Biskaya un em Atlantik, im Oste un Südoste vum Middelmeer un im Süde vu de Stroß vu Gibraltar un em Atlantik.

Chliima

S Chliima isch z Spanie je noch Region ganz underschidlech. De Grossdeil hät e mediterrani Brägig, säll bedrifft ganz bsunders d'Chüstezone un s Dal vum Guadalquivir z Andaluusie, wu mildi Temperature un riichi Niderschleg im ganze Johr ußer em Winter vorherrsche.

Je witer mer ins Inner vum Land goht, desto meh isch s mediterran-kontinental Chliima usbrägt. Es zeichnet sich durch chalti Temperature im Winter un heißi im Summer us. Niderschleg ghäie je noch Region verschide viil, im Allgemeine isch de Weste niderschlagsriicher wie de Oste. Galiizie un de Golf vu Biskaya hänn e ozeanischs Chliima, es ghäie viil Niderschleg übber s ganz Johr verdeilt un bsunders im Winter, d'Temperature sin vergliichswis chiehl.

In höchere Lage wie em Kantabrische Gebirg odder de Pyrenäe sin d'Temperature nidriger un d'Winter chalt. Sonigi Bärgregione sin meistens niderschlagsriich.

Ariidi odder semiariidi Chliimata finde sich im Oste vu Spanie, z. B. z Almería, am Cabo de Gata (200 mm pro Johr), Granada, Murcia, Alicante odder im Valle del Ebro, wu vor allem de Föhnwind d'Ursach vu de gringe Mängi an Niderschleg isch.

S Chliima vu de Kanarische Insle hät e subtropische Charakter. Do sin d'Temperature s ganz Johr duure hoch un Niderschleg ghäie numme wenig (uff de westlige Insle meh). Säll Chliima macht sich au an de südlige Chüste vum Land bemerchbar, wu d'Temperature s ganz Johr übber mild sin; Niderschleg ghäie do allerdings meh wie uff de Kanarische Insle.

Topografii

De Spitz vum Teide uff Teneriffa isch de höchst Punkt vu Spanie.

Spanie isch mit ere durchschnittlige Höchi vu 660 Meter zimmlig hoch gläge, übberdroffe wird's in derre Hiisicht z Europa numme vu de Schwiz, vu Östriich, Andorra un Liechtestei.

Im Innere isch s Relief vu de Meseta Central markant, wu de Großdeil vum mittlere Landesdeil iinümmt un im Durchschnitt 660 Meter übber Meer litt. Im Südweste isch d'Sänki vum Guadalquivir un im Nordoste die vum vum Río Ebro.

Di wichtigste Gebirgszüg sin d'Pyrenäe, s Iberisch Gebirg, s Kantabrisch Gebirg, s Iberisch Scheidegebirg un di Betische Kordillere. De höchst Punkt isch de Teide mit 3718 Meter ü. M.

Gschicht

Früehi Besiedlig

Spanie isch vo villne Völker bsuecht worde. Grieche, Phönizier, Römer, Westgote, Kelte, Suebe, Wandale und Araber sind es gsi. Spanie hät so vili Völker azoge, will es viel Metall und no witeri Bodeschätz geh hät.

Dä Kampf mit de Maure/La Reconquista

Lueg au dr Hauptardikel: Reconquista

D Maure sind im Johr 711 is damalige westgotische Riich iedronge und händ agfange, Land z'erobere. D'Westgote send bes i Norde ue zrogdrängt worde und vo det här hend sie die Reconquista (Zruggeroberig) gstartet. Die Reconquista het bes 1492 duuret, wo die letscht maurischi Stadt Granada gfalle esch. D Könige vo Altkastilie und Aragon händ sich zämä ta und all Araber vertribe. Vo de verblibne Araber esch e Teil zwunge worde, dä katholische Glaube azne, und e Teil esch versklavt worde. Zur gliche Zyt sind Jude vertribe worde. Au ä grosse Deil vo de bekehrte Jude, de Marranos, hai müesse uswandere. Zur glichigi Zyt hät de Kolumbus dr Kontinänt Amerika entdeckt.

Christoph Kolumbus/Eroberig vo Amerika

De Christoph Kolumbus isch e Maa us Genua gsi. Damals si vili Seefahrer nach Indie mit em Schiff gfahre und händ Pfäffer und anderi Gwürz transportiert. Meistensch hät dä Wäg lang duret, will dä ganzi afrikanische Kontinent umfahre worde isch. De Kolumbus hät die Idee gha, i d Gegerichtig z fahre, da hegis kä Land, damit mehr schneller nach Indie chumt. Zerscht isch er nach Lissabon id Seefahrerschuel gange. Nach dere Usbildig isch er em damalige portugisische König, dä Vorschlag go unterbreite, doch dä hät in mehrmals ablitze lah. 1492 isch er dä glich Vorschlag a dä spanische Königin go mache. Au nach mehrigimal hät si endlich Ja gseit. So isch er am 3. August mit drei Schiff (La Pinta, La Niña und Santa Maria) vo Palos de la Frontera (Andaluusie) us gstartet. Nach 12 Wuche hät er am 12. Oktober 1492 endlich Land entdeckt. Spöter sind vili Konquistadore gfolget, wie de Francisco Pizarro, de Eroberer vom Inkarich, de Francisco Hernández de Córdoba, de Hernán Cortés, wo s Aztekeriich z Mexiko eroberet het, usw.

Im witere Verlauf isch Spanie über 300 Jahr d Wältmacht Nummere eis gsi. Erscht im 19. Jahrhundert sind d Kolonie z Südamerika abgfalle und sind all unabhängig worde.

Bürgerchrieg und Franco

Wäred dem Bürgerkrieg in Spanie (1936-1939) hät de Franco di Macht ergriffe. Dä drüjährige Bürgerkrieg isch für villi Familie ä riesigi Katastrophe gsi. Müettere händ sich müesse träne vo irne Chind. Vili sind nach Russland gschickt worde, damit si überlebet. Jugendlichi händ müesse is Militär und wänn eine hät nid welle is Militär, hät er is Gfängnis oder isch vo sinene Eltere erschosse worde. Die, wo hend is Gfängnis müesse, sind wiit wäg gsi. D Eltere hent sie nid chöne bsueche. Dä Franco isch e guete Fründ vom Salazar, em Diktator vo Portugal gsii und au vom Benito Mussolini, de Hitler hingäge hät er nit mööge. «Guernica», es Bild vom Pablo Ruiz Picasso, thematisiert de Bürgerchrieg uf e iidrücklichi Art.

De Franco hät au wie dä Hitler ä spezielli Begrüessig gha. In Spanie hät mehr ihn mit El Caudillo agsproche. 1972 hät di baskischi Untergrundorganisaton ETA imene Attentat sin bescht Fründ Blanco tötet. Drü Jahr spöter isch dä Franco gstorbe.

Demokratii

Erscht 1978 isch Spanie zu nere Demokratii worde. S Staatsoberhaupt isch de König Felipe VI., Sohn und Nochfolger vom Juan Carlos I.

Wirtschaft

Spanie isch s zweit meischtbsuechte Land in Europa, nach Frankrich. Dorum sind au d Iinahme vom Turismus für die einzelne Regione sehr wichtig.

Aber au dr Export vo Landwirtschaftsprodukt macht en grosse Teil vo dr Wirtschaft uss. Spanie bout bsunders Chorn, Gmües, Olive, Trüübel, Zuckerrüebe, Orange und Zitrone a. Es wärde Fisch us em Meer gholt, und d Veezucht het e grossi Tradizioon.

Die grosse Zwiig vo dr spanische Wirtschaft sind d Banke, s Bougwärb, s Transportgwärb, d Undernääme vo dr Telekommunikazioon und Versicherige.

Bevölcherig

Bevölcherigsdichti noch Region

D'Bevölcherig isch am 1. Jänner 2009 bi 46.745.807 Iiwohner gläge, d'Bevölcherigsdichti isch mit 91,13 Iiwohner pro Quadratkilometer nidriger wie in de meiste andere westeuropäische Länder. Dodebii isch d'Bevölcherig zimmlig uuregelmäßig übber s Land verdeilt, e große Deil läbbt in de Chüstegebiete, im Dal vum Guadalquivir un in de Metropolregion vu Madrid, während s Inner vu Spanie dünn bsidelt isch.

Es gitt 15 Metropolregione mit meh wie 500.000 Iiwohner, di gröschte sin de Reihe noch die um Madrid, Barcelona, Valencia un Sevilla mit meh wie-n-ere Million Iiwohner. E gmeinsami Verwaltig hät keini vu denne Regione.

Sproche

Verdeilig vu de Sproche z Spanie:  Spanisch,  Katalanisch,  Baskisch,  Galiizisch,  Aranesisch,  Asturleonesisch,  Aragonesisch

Spanisch isch übberall Amtssproch un wird vu 99 Brozänt vu de Iiwohner beherrscht, dodevuu sin 89 % Müetersprochler. Dezüe chömme Sproche, wu vu de Verfassige odder Gsetz vu de autonome Regione e offiziälle Statùs züegsproche griegt hänn:

• Katalanisch (vu 9 % vu de Iiwohner beherrscht), isch z Katalonie un uff de Balearische Insle Amtssproch näbe Spanisch. Witer wird's in de Franja de Aragón un im Verwaltigsbezirch Murcia gschwätzt, ohni Amtssproch z sii.
• Galiizisch (5 % vu de Bevölcherig) isch z Galiizie zweiti Amtssproch. Zum Verbreitigsgebiet ghöre ußerdemm e baar Regione in de Provinze Asturias, León un Zamora, dört hät's allerdings kei Statùs als Amtssproch.
• Baskisch isch im Baskeland un im nördlige Drittel vu Navarra zweiti Amtssproch un Müetersproch vu de Mehrheit vu de Lüt. Au im Übbergangsgebiet vu Navarra wird's vu'me-ne Deil vu de Iiwohner gschwätzt un isch offiziäll aaerkännt, ohni e Amtssproch z sii.
• Okzitanisch isch e Amtssproch vu Katalonie, wu's im Valle de Arán gschwätzt wird.

Z Aragón sin Katalanisch un Aragonesisch zwar keini Amtssproche, were abber vum Sprochgsetz vu 2009 als lenguas propias originales e históricas (eigeständigi, iiheimischi un hisdorischi Sproche) aaerkännt.

Näbe de gnännte Sproche schwätzt mer z Spanie e Reihe vu romanische Sproche odder Dialäkt ohni Statùs als Amtssproch.

Spanie hät am 9. April 2001 di Europäischi Charta vu de Regional- odder Minderheitesproch unterzeichnet.

Autonomi Gmeinschafte und Städt

Name vo de autonome Gmeinschaft	Hauptstadt	Amtssproch(e)	Provinze	Charte	Flächi (Aadeil)	Iiwohner 2007 (Aadeil)	Dichti	BIP/Chopf (EU27=100)
Andalusie (spanisch Andalucía)	Sevilla	Spanisch	Almería, Cádiz, Córdoba, Granada, Huelva, Jaén, Málaga, Sevilla		000000000087268.000000000087.268 km² (17,2 %)	000000008039399.00000000008.039.399 (17,8 %)	92 Iiw./km²	82
Aragonie (spanisch Aragón)	Saragossa (span. Zaragoza)	Spanisch	Huesca, Teruel, Saragossa		000000000047719.000000000047.719 km² (9,4 %)	000000001295215.00000000001.295.215 (2,9 %)	27 Iiw./km²	112
Asturie (spanisch Asturias)	Oviedo	Spanisch, Asturisch	Asturie		000000000010604.000000000010.604 km² (2,1 %)	000000001074632.00000000001.074.632 (2,4 %)	101 Iiw./km²	94
Balearischi Insle (spanisch Islas Baleares, katalanisch Illes Balears)	Palma de Mallorca	Spanisch, Katalanisch	Balearischi Insle		000000000004992.00000000004.992 km² (1,0 %)	000000001029139.00000000001.029.139 (2,2 %)	206 Iiw./km²	115
Baskeland (spanisch País Vasco, baskisch Euskadi)	Vitoria-Gasteiz	Spanisch, Baskisch	Araba, Gipuzkoa, Bizkaia		000000000007234.00000000007.234 km² (1,4 %)	000000002141116.00000000002.141.116 (4,8 %)	296 Iiw./km²	136
Extremadura	Mérida	Spanisch	Badajoz, Cáceres		000000000041634.000000000041.634 km² (8,2 %)	000000001088728.00000000001.088.728 (2,5 %)	26 Iiw./km²	71
Galicien (spanisch Galicia, galicisch Galiza)	Santiago de Compostela	Spanisch, Galicisch	A Coruña, Lugo, Ourense, Pontevedra		000000000029574.000000000029.574 km² (5,8 %)	000000002771341.00000000002.771.341 (6,3 %)	94 Iiw./km²	88
Kanarischi Insle (spanisch Islas Canarias)	Santa Cruz de Tenerife und Las Palmas de Gran Canaria	Spanisch	Santa Cruz de Tenerife, Las Palmas		000000000007447.00000000007.447 km² (1,5 %)	000000002020947.00000000002.020.947 (4,5 %)	271 Iiw./km²	95
Kantabrie (spanisch Cantabria)	Santander	Spanisch	Kantabrie		000000000005321.00000000005.321 km² (1,0 %)	000000000572503.0000000000572.503 (1,3 %)	108 Iiw./km²	104
Kastilien-La Mancha (spanisch Castilla-La Mancha)	Toledo	Spanisch	Albacete, Ciudad Real, Cuenca, Guadalajara, Toledo		000000000079463.000000000079.463 km² (15,7 %)	000000001975179.00000000001.975.179 (4,3 %)	25 Iiw./km²	83
Kastilien und León (spanisch Castilla y León)	Valladolid	Spanisch, Leonesisch	Ávila, Burgos, León, Palencia, Salamanca, Segovia, Soria, Valladolid, Zamora		000000000094223.000000000094.223 km² (18,6 %)	000000002525157.00000000002.525.157 (5,7 %)	27 Iiw./km²	100
Katalonie (spanisch Cataluña, katalanisch Catalunya)	Barcelona	Spanisch, Katalanisch, Aranesisch	Barcelona, Girona, Lleida, Tarragona		000000000032114.000000000032.114 km² (6,3 %)	000000007197174.00000000007.197.174 (15,9 %)	224 Iiw./km²	124
La Rioja	Logroño	Spanisch	La Rioja		000000000005045.00000000005.045 km² (1,0 %)	000000000308566.0000000000308.566 (0,7 %)	62 Iiw./km²	111
Madrid (spanisch Comunidad de Madrid)	Madrid	Spanisch	Madrid		000000000008028.00000000008.028 km² (1,6 %)	000000006061680.00000000006.061.680 (13,5 %)	755 Iiw./km²	136
Murcia (spanisch Región de Murcia)	Murcia	Spanisch	Murcia		000000000011313.000000000011.313 km² (2,2 %)	000000001391147.00000000001.391.147 (3,0 %)	123 Iiw./km²	89
Navarra (baskisch Nafarroa)	Pamplona	Spanisch, Baskisch	Navarra		000000000010391.000000000010.391 km² (2,1 %)	000000000605022.0000000000605.022 (1,3 %)	58 Iiw./km²	132
Valencia (spanisch Comunidad Valenciana, valencianisch Comunitat Valenciana)	Valencia	Spanisch, Valencianisch (Katalanisch)	Alicante, Castellón, Valencia		000000000023255.000000000023.255 km² (4,6 %)	000000004874811.00000000004.874.811 (10,6 %)	210 Iiw./km²	96
Ceuta		Spanisch			000000000000018.500000000018,5 km²	000000000076343.000000000076.343 (0,2 %)	4.127 Iiw./km²	97
Melilla		Spanisch			000000000000020.000000000020 km²	000000000068795.000000000068.795 (0,1 %)	3.440 Iiw./km²	95

Kultuur

De Miguel Cervantes Saavedra

D Alhambra vu Granada

Las Ventas

Religiösi Fest

Di katholischi Religion hät im Verlauf vu de spanische Gschicht allewiil e wichtigi Rolle gspilt un isch d'Religion mit de witeste Verbreitig. Eso chunnt's, dass in Stedt viilmol wichtigi religiösi Brüüch usgiebt were. Am meiste Uffmerchsamkeit verdiene do sälli Fest, wu an de Jesus erinnere, z. B. d'Semanas Santas z Granada, Málaga, Sevilla odder Valladolid, Ostere, Pfingste un Fronliichnam.

Chunscht un Literatuur

Di verschidene Völcher, wu z Spanie gläbbt hänn, di geografischi Lag zwüsche zwei Kontinänt mit sehr verschidene Draditione un Kultuure wie au d'Eroberig vu Deil vu Südamerika hänn dezüe biidrage, dass di spanischi Kultuur hütt als eini vu de riichtste un viilsitigste vu de westlige Wält bezeichnet wird. Viili verschideni Chünschtler sin z Spanie uff d'Wält chuu, unter'ne Chünschtler wie de Velázquez, de Goya odder de Picasso, abber au Schriftsteller wie de Cervantes, wu als Nationaldichter gältet, de Quevedo, de Galdós odder de Lorca. Au d'Architektuur isch viilfeltig, eso gitt's z Spanie übber 40 Bäu, wu zum UNESCO-Weltkultuurerbe ghöre.

Stierchampf

An viile Volchsfest wird de Stierchampf odder de Stierlauf usgiebt. Di beriehmteste Arene sin Las Ventas z Madrid, Monumental z Pamplona, La Maestranza z Sevilla un d’Plaza de toros z Valencia. De Stierchampf isch für sini Aahänger e Chunscht, wu viil mit Eleganz un Ästethik z düe hät, während Kriitiker en als brutal aalüege.

Weblink

 Commons: Spanie – Sammlig vo Multimediadateie

•  Wikimedia-Atlas: Spanien – geographischi un historischi Charte

Amtligi Site vu Spanie

• El Senado de España
• Congreso de los Diputados
• Ministerio de Asuntos Exteriores y de Cooperación de España („Usseministerium“)
• Spanischi Botschaft z Dütschland
• Deutsche Handelschammere für Spanie

Übber Spanie

• Länderprofil (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www.destatis.de vum Statistische Bundesamt
• Länder- un Reisinformatione vum Uswärtige Amt
• Neusti Nochrichte vu Spanie (Dütsch)
• Spanie-Lexikon un aktuälli Kulturtipps (Dütsch)
• Spaniens Allgemeini Zitig (Dütsch)
• Spanie Bilder un Neuigkeite (Dütsch)
• Cibera - Virtuälli Fachbibliothek Ibero-Amerika / Spanie / Portugal
• Informatione übber alli spanische Gmeinde (Spanisch)
• Dütschi Botschaft Madrid
• Neusti Schlagziile Spanie