Armenia

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Armenia (en armenio Հայաստան, Hayastan, o Հայք Hayq), oficialment Republica d'Armenia, ye un país sin de salita a o mar situato en Eurasia entre a mar Negra y a mar Caspia, en o Caucaso meridional. Muga con Turquía a l'ueste, Cheorchia a lo norte, Azerbaichán a l'este, y Irán. Actualment fa parti d'a Comunidat d'Estatos Independients.

Republica d'Armenia Հայաստանի Հանրապետություն Hayastani Hanrapetut’yun
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: Մեկ Ազգ, Մեկ Մշակույթ (Armenio) Mek Azg, Mek Mshakuyt’ Transcripción: "Una nación, una cultura"
Himno nacional: Mer Hayrenik
Situación d'Armenia
Capital  • Población  • Coordenatas	Erevan 1.103.488 40°16'N, 44°34'E
Mayor ciudat	Erevan
Idiomas oficials	Armenio
Forma de gubierno President d'Armenia Primer ministro	Republica presidencialista Vahagn Khachaturyan Nikol Pashinyan
Independencia	d'a URSS 23 de setiembre de 1991
Superficie  • Total  • % augua Mugas	Posición 138º 29.800 km² 4,7% 5.529 km
Población  • Total (2021)  • Densidat	Posición 137º 2,963,900 101,5 hab/km²
PIB (PPA)  • Total (2021)  • PIB per capita	Posición 127º US$ 13.612 millons US$ 4.595
Moneda	Dram (AMD) = 100 Iouma
Chentilicio	Armenio/a
Zona horaria  • en Verano	UTC+4 UTC+5
Dominio d'Internet	.am
Codigo telefonico	++374
Prefixo radiofonico	EKA-EKZ
Codigo ISO	AM / ARM / 051
Miembro de: ONU, OSCE, COE.

Historia

Reino d'Armenia la Chica.

Armenia estió anexionada per la Rusia bolchevique y de conchunta con Cheorchia y Azerbaichán, estió incorporada a la Unión Sovietica como parte d'a RSFS de Transcaucasia (RSFST) lo 4 de marzo de 1922, dica 1936, cuan se dividió en tres entidaz separadas (RSS d'Armenia, RSS d'Azerbaichán y RSS de Cheorchia).

O 23 de setiembre de 1991 Armenia proclamó a suya independencia d'a URSS, estando a sola republica socialista sovietica que siguió o cauz legal, con un referendum. A lo mes vinient Ter Petrossian fue esleito president d'a Republica.

En ixos primers anyos d'independencia y de descomposición d'a URSS i habió tropas sovieticas que colaboraban en a muga d'Armenia y Azerbaichán en a deportación d'armenios, mientres os armenios de Karabakh yeran en rebelión ubierta y encomenzoron a vencer a los chenocidas azerins a servicio d'a republica d'Azerbaichán, y dimpués a forachitar a los azerins de l'Alto Karabakh, (y a los meskhetas asentatos por os azerins). Os armenios de Karabakh y os armenios d'Azerbaichán refuchiatos en Karabakh consiguioron controlar o 10 % d'Azerbaichán, y creyar un corredor con Armenia. Plegoron a controlar dica a ribera ezquierda de l'Araxes, en a muga con Irán, dica que l'exercito iraní intervinió creyando una zona de seguridat de 10 km.

Organización territorial

Armenia ye dividita en 11 provincias. Istas se claman marzer (մարզէր) u en a forma singular marz (մարզ) en armenio.

Mapa d'as provincias d'Armenia

1. Aragatsotn (Արագածոտնի).
2. Ararat (Արարատի).
3. Armavir (Արմավիրի).
4. Geghark'unik' (Գեղարքունիքի).
5. Kotayk' (Կոտայքի).
6. Lorri (Լոռու).
7. Shirak (Շիրակի).
8. Syunik (Սյունիքի).
9. Tavush (Տավուշի).
10. Vayots' Dzor (Վայոց Ձորի).
11. Erevan (Երևան).

Esporte

Ta más detalles, veyer l'articlo Esporte d'Armeniaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Tigran Petrosian gran mayestro, y campeón d'o mundo d'aixedrez.

Armenia principia a competir como país independient dimpués d'a disolución d'a Unión Sovietica en 1991, los deportistas armenios compitieron de 1952 a 1990 con a bandera d'a Unión Sovietica, y dinantes entre 1900 y 1912 como parte de l'Imperio Ruso.

En Armenia se practican una gran variedat d'esportes, entre los mas populars son los esportes de luita y contacto como boxeyo, halterofilia, judo y tamién los esportes mas populars en o mundo como u futbol, baloncesto, voleibol y hockey. Per herencio d'a suya encorporación en a URSS ha quedau tambien una gran cantidat d'esportistas que practican atletismo, chimnasia y natación.

Lo terreno montanyoso d'Armenia ofreix tamién grans oportunidaz pa la practica d'esportes d'hibierno y atros como montanyismo u escalada. Per contra en estar un país sin litoral, la practica d'os esportes acuaticos estábastante limitada y soloes posible practicar-los en lagos, especialment en o lago Sevan u en instalacions acondicionadas pa éls como piscinas.

Anque l'esporte nacional ye l'aixedrez, practicau de forma masiva, ye tamien en o cual en o cual s'han aconseguiu los mayors exitos esportivos internacionalment. Destacar que Tigran Petrosian estió campión d'o mundo dende 1963 dica 1969, l'equipe d'Armenia tamién estió campión en a Olimpiada d'Aixedrez en as edicions de 2006, 2008 y 2012.

Chuegos Olimpicos

• Armenia en os Chuegos Olimpicos.

Armenia en os Chuegos Olimpicos ye representada per lo Comité Olimpico Nacional d'Armenia, miembro d'o Comité Olimpico Internacional dende l'anyo 1993.​ Inicialment os esportistas armenios participoron fen-do parte de l'equipo d'o Imperio Ruso mientres os anyos 1900 y 1912. Anyos dimpues, y antes d'a disolución d'a Unión Sovietica en 1991, compitioron dende 1952 dica 1988 baixo a bandera d'a Unión Sovietica y en 1992 como integraus en l'Equipo Unificau.

Ha participau en 8 edicions d'os Chuegos Olimpicos de Verano, a suya primera presencia estió en Atlanta 1996. O país ha obteniu un total de 22 medallas en as edicions de verano: 2 d'oro, 11 d'archent y 9 de bronce.

Se veiga tamién

• Historia d'Armenia.
• Republica Socialista Sovietica d'Armenia.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Armenia.
• Ministerio d'Esporte y Chuventud.
• Ministerio de Relacions Exteriors d'Armenia.
• Servicio Nacional d'Estadistica d'Armenia.
• Ministerio d'a Protección d'a Naturaleza d'Armenia
• Asamblea Nacional d'Armenia

• Datos: Q399
• Multimedia: Armenia / Q399