Roine

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Iste articlo trata sobre o río Roine. Ta o departamento francés se veiga Roine (departamento)

Roine Ròse - Rôno - Rhône - Rotten
O Roine en Droma
Administración
Estaus	Suiza Francia
Territorios	{{{territorios}}}
Cheografía
Longaria	812 km
Altaria d'o naixedero	1.753 m
Naixedero	Glaciar d'o Roine
Desembocadura	Mar Mediterrania
Hidrolochía
Superficie d'a cuenca	95.500 km²
Cabal meyano	1.820 m³/s
Mapa
Curso d'o Roine

O Roine (Ròse [ˈrrɔze/ˈʀɔze] en occitán, Rôno en francoprovenzal, Rhône en francés, Rhone en alemán estándard, Rotten en alamanico superior de Valais) ye un d'os ríos mas grans d' Europa, que naixe en o cantón de Valais (u Wallis), en Suiza, y muere en a costa mediterrania francesa.

O puesto exacto d'o suyo naixedero se troba en o glaciar d'o Roine (Suiza), a 1.753 metros d'altaria sobre o livel d'a mar, tenendo un curso d'una longaria de 812 km dica desauguar en a mar Mediterrania en un delta fluvial en a costa de Francia, con un cabal meyano de 1.820 m³/s (o segundo cabal mes alto d'os ríos que desauguan en a Mediterrania dezaga d'o río Nilo). A superficie d'a suya cuenca hidrolochica ye de 95.500 km². Amás de cuantos afluents, en o suyo curso por territorio suizo se troba o laco Léman.

Hidronimia

O nombre d'o Roine, escrito Royne en grafía aragonesa medieval, procede d'o latín Rhodanus, devez preso a o griego antigo Pοδανός (Rhodanós), versión helena d'o nombre galo (celta) d'o río, tal cual yera sentito per os griegos foceus que habitaban a colonia de Massalia, l'actual Marsiella.

O nombre celta d'o río, que debeba d'estar Rodo u Roto ("o que redola", "o que corre"), yera una denominación frecuent ta os ríos en l'antiga luenga celta. Asinas clamaban tamién o baixo Sena y d'altros ríos d'a Europa occidental. O nombre celta procede d'una radiz protoindoeuropea *ret- ("redolar, correr"), que daría rota en latín (d'an "rueda" y os suyos derivatos en aragonés).

Manimenos, bel lingüista opina que a radiz rot- u rod- d'o nombre "Roine" y d'altros muitos ríos europeus ye en verdat preindoeuropea; en ixe caso, que se pareixese a o verbo protocelta reto ("correr") sería una coincidencia.

Curso d'o río

Naxe amán d'o chelero d'o Roine (Valais, Suiza) en o macizo de Saint-Gotthard, a una altaria de 1.753 metros.

O Roine ye una garona dica que plega ta Martigny; d'allá entadebant se torna un gran río de montanya que esnabesa, enta o sudueste, una val glacial. Dimpués chira enta o nordueste ta salir d'os Alpes y fluye ta l'ueste per o Laco Leman (u Laco de Chinevra) antis d'entrar en Francia.

En León del Roine, s'achunta con o Saona.

En plegando ta Arles, o Roine se trestalla en dos, formando lo delta de Camarga. Os dos estallos rematan en a Mar Mediterrania; un ye o Grand Rhône u Roine Gran y l'altro lo Petit Rhône u Roine Chico.

Afluents prencipals

l'Aigas u Aigues
l'Ain
l'Ardescha u Ardèche
l'Arve
a Droma u Drôme

a Durença u Durance
o río Gardon u Gard
o Isèra u Isère
l'Ovesa u Ouvèze
a Saona

Prencipals ciudaz amanatas

O Roine en pasando per Bèucaire.

Suiza

Francia

León d'el Roine u Lyon
Tornon u Tournon-sur-Rhône
Valença u Valence
Montelaimar u Montélimar
Aurenja u Orange
Avinyón
Bèucaire u Beaucaire
Tarascon
Arlet u Arles

Hidrolochía

Tien una longaria de 812 km y un cabal meyano en a desembocadura de 1.710 m³/s; considerando-ne l'aria, de 95.000 km², ye pues un d'os ríos con un cabal relativo mas gran d'Europa: 17,9 l/s/ km².

Delta d'o Roine.

Tiene tres mecanismos d'alimentación prencipals:

Os mayencos en os Alpes, on bi ha muita nieu.
Os frents oceanicos (que afectan sobretot o nord-este d'a cuenca)
As tronadas mediterranias (que en afectan o sud).

Ixo causa un rechimen irregular, con un minimo ta verano marcato y maximos ta primavera y agüerro. As creixitas alcanzan anyalment valuras maximas de 4.000 m³/s, mientres que en riadas excepcionals s'ha plegato ta cabals de 13.000 m³/s. O suyo cabal se ye achiquito prou en os zaguers sieglos. 3 posibles razons:

Desminución cheneral d'as precipitacions dende a Chiqueta Edat de Chelo.
Reforestación d'a suya cuenca, per culpa d'o cambio d'emplegos d'o suelo, cheneral en Europa, causando l'albandono de l'agricultura.
Entibadura de muitos d'os suyos afluents.

Os dos zaguers factors no solo n'han achiquito lo cabal, tamién n'han escabonato as puntas y esmermato l'alportación de sedimentos (o incremento d'a superficie boscosa gracias a una menor erosión, a entibadura per culpa de l'acumulación en as infrastructuras).

Historia

O Roine ye estata una vía de comercio dende os tiempos prehistoricos, unindo lo Norte d'Europa con o Mediterranio.

O delta d'o Roine s'emprencipió a formar fa uns 7.000 anyos, con un creiximiento centrato en o suyo costato occidental (o que corresponde huei a o Roine Chico) que dimpués fue remplazato per a formación d'a punta oriental en a boca d'o Roine Gran. Actualment o delta ocupa una superficie de 1.710 km², con una longaria de litoral de 90 km.

En o zaguer sieglo, o delta ha visto recular o suyo comportamiento expansivo. En cheneral, tota la costa d'o delta ye en regresión.

Vinclos externos

Datos: Q602
Multimedia: Rhône River / Q602