Alfabetu manual

L'alfabetu manual o dactilológico ye un sistema de representación, oral simbólica, yá icónica, de les lletres de los alfabetos de les llingües orales-escrites per mediu de les manes.

Polo xeneral, ye error común oldear l'alfabetu manual a les llingües de señes cuando, en realidá, ye la notación quinésica (espaciu-xesto-visual), per mediu de les manes, de les lletres de les llingües orales, o meyor dichu de los sos gramma (calteres) escritos.

Tipoloxía formal

Alfabetu bimanual inglés, por Neil Evans.

Pola so conformanza, clasificar en dos tipos:

Bimanual, onde se representen convencionalmente los calteres nes distintes falanxes y coxuntures de la mano pasiva (xeneralmente la izquierda, la derecha los maniegos), usándose l'índiz de la otra mano (dominante) como piqueru señalador. Anque'l so orixe ye bien antiguu, pos yá yera utilizáu polos monxos d'Irlanda nel sieglu VII pa enseñar los calteres de los alfabetos ogámico y llatín, los sordos del Reinu Xuníu y de dellos otros países del Commonwealth -Australia, África del Sur, Nueva Zelanda, delles zones de Canadá...- usar inda anguaño.

Unimanual, nel que la mano dominante (xeneralmente la derecha) representa gráficamente les lletres impreses en minúscules del alfabetu llatín. Tien el so orixe n'España, probablemente nes comunidaes de xudíos conversos y nos entamos del sieglu XVI (Gascón y Storch de Gracia, 2004), polo que foi conocíu internacionalmente como alfabetu manual español y, más modernamente, como alfabetu manual internacional.

Alfabetu manual español, grabáu de Francisco de Paula Martí Mora, [Madrid, 1815], (Biblioteca de Cataluña, Seición de Grabaos)

Na mayoría de los países que les sos llingües oficiales escribir col alfabetu llatín -y, inclusive, nos países árabes, como Exiptu o Marruecos, magar qu'afechu a la grafía árabe- usen los sordos, pa representar dichos calteres, un mesmu alfabetu unimanual, basáu nel alfabetu manual español. Anque hai delles leves diferencies ente ellos, la mayoría de configuraciones manuales adoptaes pa representar les lletres del alfabetu llatín son les mesmes.

Historia

Esti alfabetu manual común tien el so orixe n'España, pos la fonte más antigua conocida, la obra d'un monxu franciscanu español llamáu fray Melchor Sánchez de Yebra (1526-1586), foi publicada póstumamente en Madrid, l'añu 1593. Ésti afirma nel so llibru que la fonte orixinal d'esi alfabetu manual ye San Bonaventura (fray Juan de Fidanza, 1221-1274).

Otru monxu español, contemporaneu de Sánchez de Yebra, fray Pedro Ponce de León (circa 1508-1584), tamién fixera usu d'un alfabetu manual pa educar a dellos neños sordos. L'espardimientu alcanzáu pol alfabetu manual de Sánchez de Yebra, sicasí, nun se debe a Ponce de León, quien nun llegó a faer públicos los sos métodos de trabayu, sinón a un llibru publicáu en 1620 por otru español, Juan de Pablo Bonet, que'l so títulu yera Reduction de les lletres y Arte pa enseñar á ablar los Mudos (editáu en Madrid, 1620). Pablo Bonet yera secretariu de la familia Fernández de Velasco (Condestables de Castiella), na que nacieron munchos renuevos sordos -por causa de la endogamia provocada polos frecuentes matrimonios ente parientes, realizaos pa caltener los mayoralgos (patrimonios) venceyaos a la familia- y pa dalgunos de los cualos había yá trabayáu Ponce de León, mediu sieglu antes, como maestru.

Amenorgamientu de les lletres y arte pa enseñar a falar a los mudos (1620), de Juan Pablo Bonet.

Les fontes de Pablo Bonet, según los sos métodos de trabayu o inclusive la so mesma condición de maestru constitúin una tema bien revesosa. Según fontes antigües de dellos compatriotes sos (Nicolás Antonio, frai Benito Jerónimo Feijoo, etc.), Pablo Bonet plaxara tolos sos saberes (ente ellos l'alfabetu manual) de Ponce de León, de cuenta que munchos autores recién fáense ecu d'esta especie, y acusen a Pablo Bonet de plagiario (ver Pérez de Urbel 1973, Günther 1996, ente otros).

Nuna investigación recién, los historiadores españoles Gascón y Storch de Gracia (2004 y 2006) denuncien esta imputación como falsa: de primeres, afirmen que l'alfabetu de Ponce de León nun yera'l mesmu publicáu por Sánchez de Yebra o Pablo Bonet, sinón que yera un sistema de base bimanual, similar al usáu güei polos sordos n'Inglaterra; de segundes, esponen que Pablo Bonet, na so obra, anque nun revela les sos fontes, tampoco s'atribúi l'autoría del alfabetu, sinón que se llindó a esponelo y utilizalo.

Una razonable hipótesis d'esti autores (Gascón y Storch de Gracia, 2004 y 2006) apunta al bien probable orixe del alfabetu manual na comunidá judeoconversa de Toledo -pa caltener el sigilo de les sos conversaciones ante oyíu indiscretos que pudieren causa-yos problemes frente al acoso de la Inquisición-, d'onde foi recoyíu por Sánchez de Yebra (monxu franciscanu en Toledo), sopelexáu por Pablo Bonet (de probada ascendencia xudía, tantu per parte de padre como de madre) en 1620, por Juan Bautista Morales en 1623, anque atribúi la so paternidá a Manuel Ramírez de Carrión y por esti postreru (de probable ascendencia xudía, razón pola que los sos padres, residentes en Toledo, tuvieren qu'emigrar a Hellín -Albacete-) en 1629, y usáu por Rodríguez Pereira (de probada ascendencia y relixón xudíes, polo que tuvo qu'emigrar primero a Portugal y depués a Francia) nel sieglu XVIII.

Pablo Bonet tuvo'l méritu d'haber documentáu y sopelexáu pa la Historia esta aportación comunicativa, nel so llibru editáu en 1620 y que foi bien popular, conocíu na so versión orixinal por dellos famosos maestros de sordos de los sieglos XVII -como Juan Bulwer y Juan Wallis n'Inglaterra, o Juan Conrado Ammann n'Holanda y Alemaña-, XVIII -tales como Jacobo Rodriguez Pereira y Carlos Miguel de l´Epée en Francia-, o XIX, como Lorenzo Clerc, quien lo llevó de Francia a los Estaos Xuníos de Norteamérica. Foi traducíu, nel Sieglu XIX, a delles llingües europees, lo qu'aumentó la so fama universal. A partir d'esa fonte común, foi adoptáu l'alfabetu manual español en cuasi tol mundu, con pequeñes variaciones de configuración en delles de les lletres. D'equí la forma común de los alfabetos manuales nos países qu'usen l'alfabetu llatín, onde entá se-y designa como alfabetu manual español o alfabetu manual internacional.

Un puntu al que ye necesariu referise equí ye la creencia, común ente les xentes del Sieglu XVI, alrodiu de una rellación ente les formes de les lletres y les posiciones adoptaes pol tracto vocal p'articular los soníos correspondientes. Esta especie, incomprensible pa la nuesa dómina, basar na tradición cabalística xudía, según la cual les lletres del alfabetu hebréu son d'orixe divín, y tienen en sí mesmes un valor que tesciende'l so calter de meros preseos pa trescribir soníos. Esto foi adoptáu por escritores europeos y aplicáu tamién a la descripción del alfabetu llatín. Pablo Bonet, atendiendo a los sos antecedentes xudíos (los mesmos que Rodríguez Pereira y, probablemente, Ramírez de Carrión) faise ecu d'esta creencia, y dedica dellos fragmentos del so llibru a esplicar la correspondencia qu'esiste ente les formes de les lletres y les posiciones de la boca al articular los soníos correspondientes. Asina'l soníu vocal /a/, por casu, que la so producción implica abrir y relaxar dafechu la boca, rellacionar cola forma de la lletra “A”, vista como una suerte de trompeta que nel llau del ángulu representaba'l gargüelu, y na so parte abierta la canal de la boca abierta, per onde salía l'aire.

Llámines del Abecedariu demonstrativo». Ocho grabaos calcográficos de Diego de Astor insertos ente les páxines 130 y 131 de la obra de Juan de Pablo Bonet, Amenorgamientu de les lletres y Arte pa enseñar á ablar los Mudos, publicáu en Madrid en 1620:

A.
B, C, D.
E, F, G.
H, I, L.
M, N.
O, P, Q.
R, S, T.
V, X, Y, Z.

Ver tamién

Referencies

Eriksson, P. (1996) Facets of Deaf History. En: Fischer, R. y T. Vollhaber (eds.) Colax. Works on International Deaf History. Hamburgu: Signum, páxs. 95-106.

Gascón Ricao, A. y J.G. Storch de Gracia y Asensio (2004) Historia de la educación de los sordos n'España y la so influyencia n'Europa y América Madrid : Editorial universitaria Ramón Areces, Coleición "Por más señes".Ver reseña

Gascón Ricao, A. y J.G. Storch de Gracia y Asensio (2006) Fray Pedro Ponce de León, el mitu mediáticu. Los mitos antiguos sobre la educación de los sordos Madrid : Editorial universitaria Ramón Areces, Coleición "Por más señes".

Günther, K.B. (1996) The Role of the Manual Alphabet in Deaf Education in the 16th/17th Centuries. En: Fischer, R. y T. Vollhaber (eds.) Colax. Works on International Deaf History. Hamburgu: Signum, páxs. 107-116

Pablo Bonet, J. de (1620) Reduction de les lletres y Arte pa enseñar á ablar los Mudos. Ed. Abarca de Angulo, Madrid, exemplar facsímil accesible na Biblioteca Histórica de la Universidá de Sevilla

Referencies

Enllaces esternos

Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Alfabetu manual.