Armenios
Los armenios (armeniu: Հայեր, Hayer) son un pueblu orixinariu d'Oriente Próximu que fala l'idioma armeniu, perteneciente a la familia de les llingües indoeuropees. En realidá l'idioma armeniu forma una rama independiente y única n'Eurasia.
 | |
 | |
| Tipu | etnia, pueblu y población |
|---|---|
| Llingua | Idioma armeniu occidental y Idioma armeniu oriental |
| Relixón |
Iglesia apostólica armenia (es)  , Ilesia católica armenia, Iglesia evangélica armenia (es) y Hetanism (en) |
| Parte de | indoeuropéu |
| Xeografía | |
| Estáu | Armenia |
 | |
El pueblu armeniu naz y desenvuélvese a lo llargo de los sieglos n'El Cáucasu y la Meseta Armenia, allugada ente'l Cáucasu, el Meseta d'Irán y la península d'Anatolia. Una gran concentración d'armenios permaneció na rexón, especialmente na Armenia actual, pero munchos d'ellos tán espatriaos per tol mundu. Los armenios tuvieron una presencia significativa en países como Rusia, Xeorxa ya Irán, por cuenta de la so proximidá xeográfica.
Dempués del xenocidiu armeniu, el territoriu habitáu históricamente polos armenios na Meseta Armenia amenórgase a una pequeña parte de la so estensión orixinal, al oriente del pandu, onde s'asitien anguaño les repúbliques d'Armenia, Altu Karabakh y parte de Xeorxa y d'Azerbaixán. Los sobrevivientes del xenocidiu armeniu que fuxeron a Oriente Próximu, Europa Oriental, Francia, los Estaos Xuníos, Arxentina, Brasil, y otros países dieron llugar a la numberosa diáspora armenia. Envalórase qu'hai ente 10 y 12 millones d'armenios en tol mundu.
Nel añu 301, Armenia conviértese nel primer país del mundu n'adoptar el cristianismu como la relixón oficial del Estáu, anque, según la tradición, el cristianismu yá empezara a arrobinase n'Armenia poco dempués de la muerte de Cristu, por cuenta de los esfuercios de dos de los sos apóstoles, San Xudes Tadéu y San Bartolomé[1][2] consideraos como los fundadores de la Ilesia apostólica armenia, a la cual xúntense la mayoría de los armenios.
L'idioma armeniu tien dos dialeutos principales que son mutuamente intelixibles: Idioma armeniu oriental, faláu esencialmente n'Armenia, Irán y les ex-repúbliques soviétiques, y Idioma armeniu occidental, faláu esencialmente na diáspora armenia. Tamién ye consideráu como dialeutu del armeniu l'Homshetsi , llingua de los hamshenis orientales, que viven na rexón d'Hopa Hamshen (Provincia d'İzmir) cerca de la costa de Turquía.[3]
Los armenios desenvolvieron una cultura moderna singular al traviés de contautos con Europa y Asia. La danza y música tradicional armenia alcuéntrense ente les más antigües, riques y orixinales nel Cercanu Oriente, y son inda aprendíes y prauticaes güei. La cocina armenia, tan antigua como'l mesmu pueblu, ye una combinación de distintos sabores y variedaes natives de les tierres altes del país. Col pasu del tiempu, estendióse a les naciones vecines y al Nuevu Mundu pola diáspora armenia.
Etimoloxía
editarHistóricamente, el nome d'Armenia, que llegó a designar a nivel internacional a esti grupu étnicu, foi usáu per primer vegada polos países vecinos de l'antigua Armenia. Sicasí, los armenios llámense a sigo mesmos Hai (Հայ; En plural: Հայեր, Hayer). La pallabra dio tradicionalmente honor al nome del llexendariu fundador de la nación armenia, Haik, que tamién ye un popular nome armeniu.[4][5] N'otres fontes lliteraries como son les griegues, romanes, xudíes, asiries, babilóniques, perses y otres traduzse y tresllitera'l nome Togarma (nel idioma asiriu ye Ti-garimmu) padre de los armenios de trés prefixos raíces, estes son; Bet (casa)- To (‘'tell y ‘'tur n'árabe equival a monte y en llingües hermanes ‘'til, ‘'te, ‘'to, ‘'ta equivalen a llomba, cuetu y figuradamente a reinu)- Garma (que significa los fíos de Gomer o Cimerios que viven nos montes) quedando perbién traducida na Biblia como; Bet Togarma, escita criador de mules, pollinos y caballos, Ezequiel:38.
Oríxenes
editar
Armenia tuvo habitada dende tiempos prehistóricos. El so territoriu ta allugáu nos altos montes qu'arrodien el bíblicu monte Ararat, nel que, según les Escritures xudeocristianes, acabó l'Arca de Noé dempués del Diluviu y nel sieglu VII e.C. foi pobláu polos descendientes de Togarma biznietu de Noé y criador de mules y caballos.
Los arqueólogos toparon pruebes de qu'Armenia foi unu de los primeros llugares de la civilización humana y ye considerada como'l trubiecu de l'agricultura y de la civilización nes sos primeres etapes. Dende'l 6000 e.C. hasta'l 1000 e.C., prodúcense ferramientes como llances y hachoss y preseos de cobre, bronce y fierro y comercialícense en tierres vecines, onde los metales son menos abondosos.[6] El territoriu d'Armenia ye tamién el candidatu más destacáu p'allugar a la llexendaria Aratta, que se menta nos rexistros sumerios.
Los arqueólogos refiérense a la cultura Shulaveri-Shomu de la rexón de trescaucasia central, incluyendo lo que ye anguaño Armenia, como la cultura prehistórica más primitiva na zona, con fecha datada en carbonu alredor del 6000 e.C. - 4000 e.C. Sicasí, apocayá afayóse la tumba datada d'aproximao'l 9000 e.C. Otra cultura bien antigua foi llamada Kura-Araxes -asignada al periodu (4000 e.C. - 2200 e.C.), y más tarde desenvuelta na cultura Trialeti (2200 e.C. - 1500 e.C.). Asina, considérase que los armenios pudieron ser unu de los más antiguos grupos indoeuropeos.
En 1984 Thomas Gamkrelidze y Vyacheslav V. Ivanov formularon la hipótesis según la cual l'urheimat o territoriu d'orixe de los proto-indoeuropeos taba allugáu na Meseta Armenia.[7] Un estudiu recién de Gray y Atkinson, qu'aplicó ferramientes estadístiques p'analizar la evolución xenética del léxicu de les llingües indoeuropees, atopó que la llocalización más probable del so llugar d'orixe común foi Asia Menor, y l'idioma armeniu (a partir d'un grupu bien definíu falándolu) dixebráse escontra'l 5300 e.C.[8]
Dende la Edá del Bronce, dellos estaos floriaron na zona de la Gran Armenia, incluyíu l'Imperiu hitita (nel cumal del so poder), Mitani (al suroccidente de l'Armenia histórica) y Hayasa-Azzi (1600 e.C.-1200 e.C.). Darréu Nairi (1400 e.C.-1000 e.C.) y en plena Edá del Fierro, el reinu d'Urartu (1000 e.C.-585 e.C.), socesivamente establecieron la so soberanía sobro l'Altiplanu Armeniu. Caúna d'eses naciones participaron na etnoxénesis del pueblu armeniu.[9] Yereván, la moderna capital d'Armenia, foi fundada en 782 e.C. pol rei d'Urartu Argishti I.
Historia
editar
La dinastía gobernante d'Urartu foi sustituyida pola Dinastía Oróntida, que s'estableció escontra la dómina de la invasión escita y media nel sieglu VI e.C. Trátase del primer Estáu que ye llamáu "Armenia" polos pueblos vecinos (lo que nun ye'l nome de los mesmos armenios) (Hecatéu de Miletu y Inscripción de Behistún). Heródotu refierse a Armenia nel sieglu V e.C.
Armenia foi gobernada depués socesivamente pola dinastía artáxida (189 e.C.-12) y la dinastía arsácida (54-428. Nel so cénit, dende'l 95 e.C. hasta'l 59 e.C., baxu Tigranes el Grande, Armenia estendió'l so dominiu sobro partes del Cáucasu, el noroeste d'Irán, l'este de l'actual Turquía, Siria y El Líbanu. Mientres dos décades, Armenia foi unu de los estaos más poderosos d'oriente. Darréu Armenia foi de cutiu un focu de conflictu ente Roma y Persia y mientres periodos intermitentes sufrió la conquista transitoria por dalguna de les dos potencies vecines.
Nel 301, Armenia conviértese nel primer estáu qu'adoptó'l cristianismu como relixón oficial, empecipiando una nueva era na historia del pueblu armeniu. Más llueu, col envís de fortalecer la identidá nacional, Mesrop Mashtots creó l'alfabetu armeniu. Esto empecipió la “Edá d'Oru d'Armenia", mientres la cual munchos llibros y manuscritos estranxeros fueron traducíos al armeniu por Mesrop y los sos discípulos. Armenia perdió la so soberanía nel 428 y xebróse ente l'Imperiu bizantín y l'Imperiu sasánida.
L'Armenia oriental foi incorporada como marzpanatu nel Imperiu sasánida, gobernada por un marzpan armeniu, hasta'l 636, cuando la Persia sasánida foi destruyida pol califatu árabe. Armenia remaneció como principáu autónomu dientro del imperiu árabe, xuniéndose a él tamién les tierres tomaes primeramente pol Imperiu bizantín. Yera parte de la división del emiratu alministrativu Arminiyya, que tamién incluyó partes de Xeorxa y d'Albania caucásica, y tenía'l so centru na ciudá armenia de Dvin. El principáu d'Armenia duró hasta 884, cuando recuperó la so independencia del debilitáu imperiu árabe.
En 885 los armenios consiguen restablecese a sigo mesmos como una entidá soberana so la direición d'Ashot I de la dinastía bagrátida. Una parte considerable de la nobleza armenia y llabradores fuxeron de la ocupación bizantina d'Armenia en 1045 y depués de la invasión de la rexón polos turcos selyúcides en 1064 y en 1080, fundaron un Estáu independiente armeniu, el Reinu de Cilicia, que se convirtió nel focu de nacionalismu armeniu y en sofitos más destacaos pa Les Cruzaes.
Nel sieglu XVI, Armenia oriental foi conquistada pol Imperiu persa safávida, mientres qu'Armenia occidental cayó baxo la dominación otomana. Na década de 1820, les partes de l'Armenia histórica baxo control persa, al rodiu de Yereván y el llagu Sevan fueron incorporaes al Imperiu rusu, pero Armenia occidental caltúvose baxo l'Imperiu otomanu.
Xenocidiu
editarLa llimpieza étnica d'armenios mientres los últimos años del Imperiu otomanu ye llargamente considerada como un xenocidiu. El númberu de víctimes envalórase en 1,5 millones, con una fola de persecución ente los años 1894 y 1896 y otra que remató colos acontecimientos del xenocidiu armeniu en 1915 y 1916.
Cola Primer Guerra Mundial en cursu, los turcos acusaron a los armenios (cristianos) d'aliase cola Rusia imperial y utilizóse esa sida pa persiguir a tola población armenia como un enemigu dientro del so imperiu. El númberu exautu de muertes nel últimu periodu ye malo d'establecer. Tolos gobiernos turcos posteriores refugaron les acusaciones de xenocidiu.
Arriendes de la desintegración del Imperiu rusu nel periodu posterior a la Primer Guerra Mundial, por un curtiu periodu, de 1918 a 1920, Armenia foi una república independiente. A finales de 1920, los comunistes llegaron al poder tres una invasión d'Armenia pol Exércitu Colorado, y en 1922 Armenia convirtióse en parte de la Xunión Soviética como integrante de la República Socialista Soviética Federativa Trescaucásica. En 1936 creóse la República Socialista Soviética d'Armenia.
Independencia
editarArmenia declaró la so independencia'l 21 de setiembre de 1991. Darréu enfrentóse nuna guerra con Azerbaixán pol control de la rexón del Altu Karabakh.
Distribución xeográfica
editarArmenia
editar
Los armenios tuvieron una amplia presencia na Meseta Armenia, dende hai más de cuatro mil años, qu'en términos de les tradiciones empecipiaríase desque Haik, el llexendariu patriarca y fundador de la primer nación armenia, venció al Bel de Babilonia. Güei, yá nun constitúin una apolmonante mayoría sólo na República Armenia, sinón tamién na cercana rexón de Nagorno Karabakh. Armenios de la diáspora informal refierse a toos ellos como Hayastantsi (Հայաստանցի), que son d'Armenia, ye dicir qu'ellos o los sos antepasaos nun se vieron forzaos a fuxir en 1915. Ellos, según los armenios d'Irán, Xeorxa (onde los armenios son mayoría na provincia Samtsje-Javajeti), Abkhasia, Ucraína y Rusia, falen el dialeutu oriental de la llingua armenia. L'Estáu ye cristianu, pero la mayoría de los sos ciudadanos declárense cristianos apostólicos armenios.
Diáspora
editar
Pequeñes comunidaes armenies de comerciantes esistieron fuera d'Armenia mientres sieglos. Una comunidá vivió dende va unos 1700 años en Tierra Santa, y el Barriu Armeniu ye unu de los cuatro barrios de la ciudá vieya de Xerusalén.[10] Tamién hai remanentes de les d'antigües populoses comunidaes na India, Birmania, y el sureste asiáticu. Sicasí, la mayoría de los armenios tópense espardíos per tol mundu de resultes direuta del xenocidiu de 1915, que determinó la diáspora armenia.
Dientro de la comunidá de la diáspora esiste una clasificación non oficial de los distintos tipos d'armenios. Por casu, los armenios orixinarios d'Irán denómense Parskahay (Պարսկահայ), ente que los armenios d'El Líbanu de normal faen referencia a los Libananahay (Լիբանանահայ). Los armenios de la diáspora son los principales falantes del dialeutu occidental de la llingua armenia. Esti dialeutu tien considerables diferencies col armeniu oriental, pero los falantes de cualesquier de les dos variantes, pueden polo xeneral entendese mutuamente.
Dende la llegada de Martin l'armeniu a la colonia de Jamestown en 1618,[11] los armenios repartiéronse per tolos Estaos Xuníos: Watertown, Massachusetts; Fresno, California; Detroit, Michigan; Glendale, California; y Los Angeles, California, son centros de población armenio nos Estaos Xuníos; Tamién hai una concentración significativa na ciudá de Nueva York.
Glendale, California sobremanera, ye famosa pola so alta concentración d'armenios; había unos 78.000 armenios, según el censu d'EE.XX. del añu 2000. Armenios residentes de la ciudá son miembros activos nel gobiernu municipal y la cámara de comerciu. En Hollywood, California, una pequeña porción que se conoz como "Pequeña Armenia", estiéndese d'este a oeste de la Wilton Avenue a la Vermont Avenue y de norte a sur de Hollywood Boulevard hasta Santa Mónica Boulevard. Nel Canadá, pue atopase un gran númberu d'armenios en Toronto, Ontario y Montreal, Quebec.
Los armenios tamién tán presentes en dellos países d'América Llatina, coles mayores concentraciones n'Arxentina, Brasil, Uruguái, Méxicu y Colombia[12]
Cultura
editarLlinguaxe y lliteratura
editarL'idioma armeniu ye una rama única de la familia de les llingües indoeuropees, y con unos 8 a 11 millones de falantes ye una de les más pequeñes que sobreviven, comparable en tamañu a l'albanesa o cola del griegu que tien un númberu mayor de falantes y cola que puede tar coneutada.[13]
Cinco millones de falantes del armeniu oriental viven n'El Cáucasu, Rusia ya Irán, y al rodiu de dos a trés millones de persones na diáspora armenia falen l'armeniu occidental. Según cifres del censu, hai 300.000 estauxunidenses que falen armeniu nel llar. Ello ye que ye la ventena llingua más comúnmente falada nos Estaos Xuníos, con malpenes un pocu menos de falantes que'l Criollu haitianu, y un pocu más que'l Navajo, ente que nel condáu de Los Angeles (California) yera'l segundu idioma minoritariu dempués del español, según el Censu del añu 2000.
La lliteratura armenia remóntase al añu 400, cuando Mesrop Mashtots inventó l'alfabetu armeniu. Esti periodu ye de cutiu consideráu como la Edá d'Oru de la lliteratura armenia. La primer obra escrita orixinalmente n'armeniu foi escrita pol “padre de la historia armenia”, Moisés de Corene (Jorén, Jorenatsí), quien foi autor de La Historia d'Armenia. El llibru abarcada dende de la formación del pueblu armeniu nel sieglu V e.C. hasta la época contemporánea.
La lliteratura armenia vese arriquecida cola traducción de numberoses obres del griegu y siriacu, según pola creación d'obres propies. Más p'alantre, establécense decenes de monesterios que coles mesmes yeren centros d'altos estudios, onde s'estudiaben el trivium y el quadrivium, pa rematar n'estudios de teoloxía y filosofía. Estos centros, llamaos vardapetanóts (centros de preparación de doctores eclesiásticos) tienen la so dómina d'oru de magar los sieglos IX y X, rematando nel establecimientu d'universidaes que la so vida estiéndese hasta mediaos del sieglu XV. Bona parte de la lliteratura creada na dómina medieval ye producida por vardapet (doctores eclesiásticos) que tornen d'estos monesterios. Los sos meyores esponentes son San Gregorio de Narek (s. X-XI), el príncipe y militar Gregorio Magistros (990-1058), San Nersés Shnorhalí (1098-1173) y Grigor Tghá (c. 1133-1193).
El sieglu XIX vio un gran movimientu lliterariu que dio llugar a la moderna lliteratura armenia. Esti periodu, mientres el que florió la cultura armenia, conozse como'l Periodu d'Anovamientu (Zartonki shrchan). Los autores “Anovaos" de Constantinopla y Tblisi, cuasi idénticos a los románticos d'Europa, taben interesaos nel fomentu del nacionalismu armeniu. La mayoría d'ellos adoptaron les apocayá consolidaes variedaes lliteraries oriental y occidental de la llingua armenia, en función del públicu oxetivu, y prefierse al armeniu clásicu (grabar). Ente les masacres hamidianes (1895-1896), cuando unos 300.000 armenios fueron asesinaos, y el Xenocidiu de 1915-1923, la lliteratura armenia occidental esperimentó una dómina de gloria, especialmente ente 1908 y 1915, arriendes de la proclamación de llibertaes nel Imperiu otomanu. Autores que crearon nesti periodu, como Misak Medzarénts (1888-1908), Siamantó (1878-1915), Daniel Varuzhán (1884-1915), Vahán Tekeyan (1878-1948), Hagop Oshagán (1883-1948) y otros siguen siendo consideraos como referentes de la lliteratura armenia moderna. Ente ellos, el movimientu lliterariu Meheán (templu paganu) (1914) propunxo idees propies a partir de la influyencia de los románticos de Jena y de Nietzsche, suxiriendo que l'arte y la lliteratura constituyiríen “el centru” sobro'l cual diría alzase otra vegada la nación tremada.
Depués del arrestu y la posterior aniquilación de bona parte de la intelectualidá armenia'l 24 d'abril de 1915 y la dispersión de los sobrevivientes del Xenocidiu, la lliteratura de la diáspora armenia xenera movimientos como'l ‘'Menk (Nós) de París (1931) y ‘'Ahegán (Beirut, finales de los años 60). Los autores más importantes inclúin a Nigoghós Sarafian (1902-1972), Shahán Shahnur (1903-1974), Vahé Oshagán (1922-2000), Zahrad (1924-2007), Zareh Jrajuní (1926-), Vehanush Tekian (1948-) y Krikor Beledian (1948-).
N'Armenia oriental escritores como Eghishé Charénts, Aksel Bagúnts, Paruyr Sevak, Gevork Emin, Silva Kaputikyan y Hovhannes Shiraz, empezaron una nueva era lliteraria.
Relixón
editar
L'adopción del cristianismu como relixón del Estáu en 301, foi un pasu crucial pa la vida del pueblu armeniu.[14] Establecióse una Ilesia qu'inda esiste, con independencia de la ilesia católica y de les ilesies ortodoxes, aportando asina dende l'añu 451, de resultes de la so escomunión pol Conceyu de Calcedonia.
La Ilesia Apostólica Armenia fai parte de la comunión Ortodoxa Oriental. Mientres los sos eclises políticos, Armenia dependió de la ilesia pa caltener y protexer la so identidá única. L'allugamientu orixinal pal Catholicos de la ilesia armenia, ye Echmiadzin. Sicasí, por cuenta del baturiciu continuu que carauteriza l'escenariu políticu d'Armenia, el poder políticu treslladólu a llugares más seguros y la Ilesia aceptó'l treslláu a distintos llugares, xunto cola autoridá política. Poro, finalmente treslladóse a Cilicia na Santa Sede de Cilicia.[15]
Por muncho tiempu Armenia foi una "islla" nuna rexón de mayoría musulmana. El Reinu Armeniu de Cilicia teníen estrechos llazos colos Estaos Europeos de les Cruzaes. Más llueu, el deterioru de la situación na rexón, llevó a los obispos d'Armenia a escoyer un Catholicos d'Echmiadzin, la sede orixinal del Catolicosáu. En 1441, un nuevu Catholicos d'Echmiadzin foi escoyíu na persona de Kirakos Virapetsi, ente que Krikor Moussapegiants caltuvo'l so títulu como Catholicos de Cilicia. Poro, dende 1441, nomáronse dos Catholicos na Ilesia armenia, cola igualdá de derechos y privilexos, y coles sos respeutives xurisdicciones. La primacía d'honor del Catolicosáu d'Echmiadzin, siempres foi reconocida pol Catolicosáu de Cilicia.
Ente que la Ilesia apostólica armenia sigue siendo la más destacada y numberosa del interior de les comunidaes armenies de tol mundu, los armenios (especialmente na diáspora) tamién ingresen a otres denominaciones cristianes. Estes inclúin la Ilesia católica armenia (que sigue'l so propiu ritu, pero ta en comunión cola Ilesia católica), la Ilesia Evanxélica Armenia, qu'empezó como una reforma na ilesia madre y más tarde dixebróse, y la Ilesia de la hermandá armenia, que nació de la Evanxélica, pero más llueu rompió con ella. Hai otres ilesies armenies pertenecientes a diverses denominaciones protestantes.
Música
editarLa mayor representación de la música armenia folclrórica na so forma de cantares y dances, música espiritual y música épica antigua d'Armenia ta concentráu na obra de Komitas que concentra la milenaria música de los armenios d'Armenia Oriental y Occidental, nes cuasi 3000 obres recoyíes de les que se caltienen al rodiu de 1700 pieces. De tala manera, que música armenia y Komitas llegaron a ser sinónimos.
La música armenia ye un mecigayu de música popular indíxena, seique meyor representáu anguaño por Djivan Gasparyan y la conocida música duduk, según música pop y la música cristiana pola condición d'Armenia, la nación cristiana más antigua del mundu. Yá que los armenios son llamaos cristianos-gregorianos por cuenta de San Gregorio l'Illuminador, son mundialmente conocíos los cantares gregorianos, procedentes d'Armenia.
Preseos como'l duduk, el dhol, el zurna y el kanun atópense comúnmente na música folklórica armenia. Artistes como Sayat Nova son famosos pola so influyencia nel desarrollu de la música folclórica armenia. Unu de los tipos más antiguos de música armenia ye'l Cantar Armeniu, que ye'l tipu más común de la música relixosa n'Armenia. Munchos d'estos cantares son d'antiguos oríxenes, previos al cristianismu, ente qu'otros son relativamente modernos, incluyíos dellos compuestos por San Mesrop Mashtots, l'inventor del alfabetu armeniu. Mientres el dominiu soviéticu, la música clásica del compositor armeniu Aram Jachaturián, fíxose internacionalmente conocida, por dellos ballets y el ‘'Sabre Dance de la so composición pal ballet Gayaneh.
El Xenocidiu Armeniu causó la emigración xeneralizada que condució a la lliquidación de los armenios en dellos países del mundu. Los armenios caltienen les sos tradiciones y ciertes diáspores xubieron a la fama cola so música. El llamáu estilu "kef" de música de baille armeniu, emplegando preseos populares d'Oriente Mediu (de cutiu llétricos y amplificaos) y dellos preseos occidentales, foi bien popular n'Estaos Xuníos. Esta estilu caltiénse nos cantares y los bailles d'Armenia occidental, y munchos artistes tamién toquen cantares populares contemporáneos de Turquía y d'otros países del Oriente Mediu a partir de la cual los armenios emigraron. Richard Hagopian ye quiciabes el más famosu artista del tradicional "estilu kef" y la Banda Vosbikian destaca nos años 1940 y 1950 por desenvolver el so propiu estilu de "música kef", fuertemente influyíu pol popular American Big Band Jazz de la dómina.
Darréu, deriva na diáspora armenia del Mediu Oriente y so la influyencia de la música pop d'Europa continental (especialmente francesa), la música pop armenia, xéneru que consiguió la fama nos 1960 y 1970, con artistes como Adiss Harmandian y Harout Pamboukjian. Otros armenios de la diáspores qu'algamaron la fama internacional na música clásica o círculos son sonadía mundial dende Francia fueron los cantantes y compositores franco-armenios Charles Aznavour, Hasmik Papian y más apocayá, Isabel Bayrakdarian. Dellos artistes armenios dedíquense a cantar cantares non armenios, como la banda de heavy metal System of a Down (que, sicasí, incorpora preseos y estilos tradicionales armenios nos sos cantares) o la estrella del pop Cher. Na diáspora armenia, cantares revolucionarios armenies son bien populares ente los mozos. Estos cantares armenios fomenten el patriotismu y, polo xeneral traten sobro la historia armenia y los héroes nacionales.
Cocina
editar
Los armenios esfruten de distintos alimentos nativos y estranxeros. El Lavash ye un pan planu nidiu, delgáu, de farina, agua, sal y ye un regalu especial. Otros alimentos famosos inclúin los kebab (carne a la parriella marinao), t'pov dolma (carne de corderu picao y arroz envuelto en fueyes de vide), kaghambi dolma (carne picao y arroz envuelto en repollu), amarayin dolma (nucleu de tomates, berenxenes y pimientos verdes rellenes con carne picao y arroz entemecío), y Plav, un sabrosu platu d'arroz. Les frutes desempeñen una parte importante na dieta d'Armenia. Albaricoques (tamién conocíos como duraznos armenios) vienen d'esta zona y tienen un sabor únicu, los piescos, les uves y les granaes son nativos y tamién son bien populares. Tamién son comunes los figos, sandíes y melones.
Deportes
editar
Prautíquense munchos tipos de deportes n'Armenia, ente los que destaquen el fútbol, l'axedrez, el boxéu, el baloncestu, el ḥoquei y voleibol.[16]
Los armenios tuvieron gran ésitu nel axedrez, que ye'l deporte más popular n'Armenia. Dalgunos de los más destacaos xugadores d'axedrez nel mundu son armenios: Tigran Petrosian, Levon Aronian y Rafael Vaganian.
Mientres la era soviética, los atletes d'Armenia pasaron a ganar prominencia y munches medayes y a ayudar a la XRSS a ganar la medaya de la clasificación nes Olimpiaes en numberoses ocasiones. La primer medaya ganada por un armeniu modernu na historia olímpica foi por Hrant Shahinian, que ganó dos d'oru y dos de plata en ximnasia nos Xuegos Olímpicos de Ḥélsinki 1952. Nel fútbol]], el más esitosu del so equipu foi'l FC Ararat Yerevan, que llevó la mayoría de los campeonatos de la Xunión Soviética nos años 1970 y tamién llogró vencer a clubes como'l Bayern Múnich na Eurocopa. Los armenios tamién tuvieron ésitos na halterofilia y llucha llibre, na que ganaron medayes en cada deporte nes Olimpiaes.
Dende la independencia, el Gobiernu armeniu foi viviegamente la reconstrucción del so programa deportivu nel país.
Instituciones
editarLa República, l'Estáu Nacional Armeniu, ye la principal institución armenia güei. Otres instituciones importantes son:
- La Ilesia apostólica armenia
- La Ilesia católica armenia
- La Ilesia Evanxélica Armenia: La comunidá foi reconocida oficialmente en 1846 pol Imperiu otomanu.
- L'Armenian General Benevolent Union (AGBU) fundada en 1906 y la más grande de les organizaciones armenies ensin fines d'arriquecimientu nel mundu, con instituciones educatives, culturales y proyeutos humanitarios en seis continentes.
- La Federación Revolucionaria Armenia foi fundada en 1890. Suel denomase la Dashnak, que significa Federación n'armeniu. El Foru ye la mayor organización política armenia de tol mundu y la única organización de la diáspora con una importante presencia política na República d'Armenia.
- L'Armenian Relief Society (Sociedá del Socorru Armeniu), fundada en 1910.
- Hamazgayin, una sociedá cultural y educativa armenia fundada n'El Cairu en 1928, y responsable de la fundación d'escueles secundaries ya instituciones d'enseñanza superior de dellos países.
- Homenetmen, una organización armenia deportiva y d'escultismu, fundada en 1910 con una membresía d'alredor de 25.000 persones.
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Adrian Hastings (2000). A World History of Christianity. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 0-8028-4875-3.
- ↑ «Armenia first nation to adopt Christianity as a state religion.». Archiváu dende l'orixinal, el 2011-01-06. Consultáu'l 27 de febreru de 2007.
- ↑ Bert Vaux, Hemshinli: The Forgotten Black Sea Armenians, Harvard University, 2001.
- ↑ «Haik and Hayastan». Consultáu'l 4 de marzu de 2007.
- ↑ «Armenia Provinces». Consultáu'l 4 de marzu de 2007.
- ↑ David M. Lang, Armenia: Cradle of Civilization (London: George Allen & Unwin, 1970) 50-1, 58-59.; Hovick Nersessian, "Highlands of Armenia", Los Angeles, 1998, Mr. Nersessian is in the New York Academy of Sciences
- ↑ The Early History of Indo-European Languages, Thomas V. Gamkrelidze and V. V. Ivanov Scientific American, March 1990, P.110
- ↑ «Language-tree divergence times support the Anatolian theory of Indo-European origin Russell D. Gray and Quentin D. Atkinson, Nature 426, 435-439». Archiváu dende l'orixinal, el 2 d'abril de 2007. Consultáu'l 27 de febreru de 2007.
- ↑ Vahan Kurkjian, "History of Armenia", Michigan, 1968, [1]; Armenian Soviet Encyclopedia, v. 12, Yerevan 1987; Artak Movsisyan, "Sacred Highland: Armenia in the spiritual conception of the Near East", Yerevan, 2000; Martiros Kavoukjian, "The Genesis of Armenian People", Montreal, 1982
- ↑ «Los armenios de Xerusalén salen del olvido en el centenario de las matanzas». El País (24 d'abril de 2015). Consultáu'l 17 de xunu de 2015.
- ↑ «Armenians in the Unites States». Archiváu dende l'orixinal, el 17 de xunetu de 2009. Consultáu'l 27 de febreru de 2007.
- ↑ Armenios en Brasil
- ↑ James Clackson (1994) The Linguistic Relationship between Armenian and Greek, Publications of the Philological Society, 30, Blackwell. ISBN 0-631-19197-6
- ↑ Nina Garsoïan (1997) Armenian People from Ancient to Modern Times b1:81, ed. R.G. Hovannisian, Palgrave Macmillan.
- ↑ «A Migrating Catholicosate». Archiváu dende l'orixinal, el 23 d'agostu de 2007. Consultáu'l 27 de febreru de 2007.
- ↑ «Sport in Armenia». Consultáu'l 27 de febreru de 2007.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Armenios.- Historia d'Armenia
- Historia armenia
- Proyeutu - población armenia de tol mundu
