Arxel

Arxel
	y
Alministración
País	Arxelia
Provincia	provincia d'Algiers
Tipu d'entidá	asentamientu humanu
Nome oficial	الجزائر (ar)
Nome llocal	الجزائر (ar); Lezzayer (kab); Alger (fr)
Códigu postal	16000–16132
Xeografía
Coordenaes	36°46′35″N 3°03′31″E / 36.7764°N 3.0586°E
	Arxel Arxel (Arxelia)
Superficie	363 km²
Altitú	0 m
Demografía
Población	2 364 230 hab. (14 abril 2008)
Porcentaxe	100% de provincia d'Algiers
Densidá	6513,03 hab/km²
Más información
Fundación	944
Prefixu telefónicu	213
Estaya horaria	UTC+01:00
Llocalidaes hermaniaes	Caraques, Montreal, Túnez, Tiro, Ámsterdam, Trípoli, Surakarta, Beixín, Berlín, El Cairu, Casablanca, Londres, Moscú, Nueva York, Barcelona, Dakar, Asunción, Bosaso (es) , Sofía, Amán, L'Aaiún, Pyong Yang, Tshwane (es) , Rexón de Bruxeles-Capital, Abu Dhabi, Colombes y Daejeon (es)

Arxel^[1] (n'árabe: الجزائر Al-Ŷazā'dir, "les islles"; en francés: Alger; en tamazight: , Ledzayer) ye la capital y la mayor ciudá d'Arxelia. Envalórase qu'en 2010 la población de la ciudá ye de 2.239.613 persones,^[2] y que tol área metropolitana ta habitáu por 4.375.000 persones.^[3] Arxel ta asitiada na costa mediterránea y ye'l principal puertu del noroeste d'África en dichu mar.

Conocida como "Arxel la blanca" pol blancu rellumante de los sos edificios vistos dende'l mar, nel so día foi considerada como una de les ciudaes árabes más romántiques. Anguaño ye una ciudá moderna, que los sos edificios y aveníes d'estilu colonial francés entamaren a ser construyíos nel sieglu XIX; na coral de la ciudá, l'alcazaba (casbah), coles sos caleyes llaberíntiques, correspuende a la ciudá vieya y foi declarada Patrimoniu de la Humanidá pola Unesco nel añu 1992.^[4]

Etimoloxía

El nome d'Arxel, Alger en francés, ye una deformación francesa del catalán Aldjer, de la mesma deformación del nome árabe dau por Buluggin ibn Ziri, fundador de la dinastía de los Ziríes, cuando edificó la ciudá en 960 nes ruines de l'antigua ciudá romana de Icosium, y la denomara Djezaïr Beni Mezghanna. Delles esplicaciones, sicasí, foren daes en cuanto al significáu del nome dau por Buluggin ben Ziri.

Una primer esplicación sería que'l nome árabe Al-Djaza'dir (الجزائر), "los castros", fore dau en referencia a los castros que s'atopaben entós frente al puertu d'Arxel, y que fueron xuníos pa llevantar el muelle actual. La referencia a la islla podría, según xeógrafos musulmanes de la Edá Media, tamién designar la mariña fértil d'Arxelia, arrequexada ente'l vastu Sáḥara y el Mediterraneu, surdiendo entós como una islla de vida, Al-Jaza'dir.

Historia

Arxel nel sieglu XVI.

Según la lleenda, Arxel foi fundada pol héroe mitolóxicu Hércules. Según los restos arqueolóxicos atopaos na ciudá en 1940, calcúlase que la so fundación sería anterior al sieglu IV e.C. Nel so orixe, foi un puertu feniciu llamáu Ikosim, y pertenecía a los antiguos reinos bereberes de Mauretania y de Numidia. El so nome que foi llatinizáu como Icosium cuando a dende'l añu 146 e.C. foi integrada n'área d'influyencia del Imperiu romanu, arriendes d'una alianza ente'l rei bereber Masinisa y el xeneral romanu Escipión l'Africanu, mientres les guerres púniques.

A la muerte del rei Ptolomeo de Mauritania en 40 e.C., la rexón d'Arxel foi anexonada al imperiu romanu ya incluyida na provincia romana de Mauritania Cesariense.

Nel sieglu V foi conquistada polos vándalos que la gobernaron mientres un sieglu hasta la so derrota frente al exércitu bizantín en 533. Foi entós integrada nel Imperiu bizantín.

Nel sieglu VIII, los árabes conquisten el norte d'África ya introducen l'Islam. La rexón d'Arxel taba habitada entós polos Maghrawes, una tribu bereber Zenata. A la fin d'una llarga guerra, el xefe bereber Sanhaja Ziri ben Esquitái vence y espulsa por cuenta de los Fatimíes a entamos del sieglu X. Autorizó al so fíu, Buluggin ibn Ziri, a fundar, o a reconstruyir y ampliar, trés ciudaes: Medea, Miliana y Djazaïr Beni Mezghanna, "les islles de los fíos de los Mezghannas", l'actual Arxel.^[5]

En redol al añu 1068 (un sieglu enantes de la llegada de los almohades), el xeógrafu ya historiador Abu Abdullah al-Bakri describe la ciudá na so Descripción del África septentrional como una ciudá importante y monumental que fuera la capital d'un vastu imperiu".

A partir del sieglu X conviértese nun importante puertu pol que pasaba gran parte del comerciu del Mediterraneu, pero nun adquier verdadera importancia hasta'l sieglu XV cola llegada de numberosos moriscos granadinos, espulsaos polos Reis Católicos. Seríen esos granadinos los qu'ocuparen y fortificaren en 1510 el peñón asitiáu frente al puertu, pero forenn desagospiaos por Barbarroja en 1530, que, cola proteición del Imperiu otomanu convirtió la ciudá nuna base pa la piratería qu'acosaba tanto a barcos mercaderes como militares españoles y británicos. Una espedición contra la ciudá per parte del Emperador Carlos I fracasó en 1541.

El rei francés Carlos X mandó unviar una espedición militar a Arxel utilizando como sida un incidente ente'l cónsul francés y el bey d'Arxel. El 14 de xunu de 1830 la ciudá foi conquistada polos franceses. Primeramente una ocupación temporal, la colonia arxelina duró más de 132 años hasta la so independencia en 1962.

Mientres la segunda guerra mundial, y tres el desembarcu aliáu nel norte d'África en payares de 1942, Arxel tuvo un papel principal al ser el cuartel xeneral del xeneral Charles de Gaulle hasta'l final de la guerra. Darréu'l socialismu revolucionario tuvo un fuerte impautu n'Arxelia. Mientres la llucha pola independencia contra Francia (1954-1962) foi escenariu d'importante enfrentamientos. En 1962 proclamar capital de l'Arxelia independiente.

Mientres la guerra de la independencia'l Comandante Azzedine miembru del FLN foi nomáu pol Gobiernu provisional de la República d'Arxelia (GPRA) como responsable de la Zona Autónoma d'Arxel. Na guerra d'independencia Arxel foi escenariu d'atentaos y combates ente les distintes faiciones nes que se destacar los partidarios de la independencia. FLN, GPRA, los guerrilleros llamaos fedayín y los partidarios de la permanencia en Francia. Los llamaos Piednoirs y otros grupos como'l OAS y los sos comandos Delta.

La ciudá esperimentó un espeutacular aumentu de población doblándose la so población en poco tiempu (en 1983 malpenes vivíen un millón y mediu de persones). Anguaño más del 10% de la población del país concentrar na capital.

El 11 d'avientu de 2007, dos bombes españaren en zones de clase alta de la ciudá. Más de 67 persones morrieron nesti atentáu que foi atribuyíu al grupu Al Qaeda del Magreb Islámicu.

Xeografía

Vista satélite d'Arxel tomada pola Nasa.

Arxel foi edificada nes estribaciones de les llombes del Sahel arxelín. Los 230 km² de la metrópolis estiéndense sobre una trentena de quilómetros. La ciudá ye bordiada nel norte y al este pol mar Mediterraneu, y apoderada por una serie de llombes.

L'Arxel precolonial, l'Alcazaba o Kasbah, tien siete puertes: Bab El-Oued, Bab Azzoun, Bab Dzira, Bab El Bhar, Bab Ezzouar, Bab Jedid y Bab Sidi Abd Rahmane. Cubre'l lladral d'una llomba nel centru de la ciudá, y baxa hasta'l puertu.

Clima

El clima d'Arxel ye mediterraneu marín, con unes temperatures moderaes pola influyencia marítima, dende qu'en xineru bazcuyen ente los 16 °C como media de les máximes y los 6 °C como media de les mínimes. Pel branu y a pesar de la so situación meridional gracies a los orales la media de les máximes nun tiende a superar los 30 °C y les mínimes ronden los 19 °C, esto nun quier dicir qu'en momentos puntuales les máximes nun se disparen, especialmente cuando soplen los vientos del Sur, provenientes d'El Sáḥara que son bien templaos, nos caberos años la máxima aportare hasta los 35 °C. En cuanto al réxime pluviométricu, les agües danse especialmente pel iviernu y son práuticamente inesistentes pel branu.

Parámetros climáticos permediu d'Alger
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima media (°C)	16	16	18	20	22	26	30	31	28	25	20	17	22
Temperatura mínima media (°C)	6	6	7	9	12	16	19	20	17	13	10	7	12
Precipitación total (mm)	100	80	70										Error d'espresión: Operador < inesperáu
Fonte: Weatherbase^[6] 14 d'abril de 2008

Distritos

La Casba^[7](tamién denomada Casbah o Kasbah del árabe Al Qasbah, "la Ciudadela"), Primer Distritu d'Arxel: llamáu n'árabe Al-Djazaïr Al Mahroussa ("Arxel Bien Protexíu" n'asturianu), foi fundáu sobre les ruines d'un antiguu Icosium. Ye una pequeña ciudá que, construyida sobre una llomba, enfusando'l mar estremo en dos: l'Alta ciudá y la Baxa. Pueden atopase mezquites y edificaciones del sieglu XVII y, especialmente les trés grandes mezquites de la ciudá d'Arxel:^[8] la mezquita Kechaua (que la so edificación data de 1794) flanqueada por dos minaretes, la mezquita de Djemmá el Djedid (llevantada en 1660 mientres la rexencia otomana) y la de Djemmá el Kebir, la más antigua d'Arxel yá que foi construyida a finales del sieglu XI. Nes Casbah tamién esisten les típiques cais-llaberintu.

Bab El Oued: barriu popular que s'estiende dende la Casbah alluendi de "la puerta del ríu". Ye'l distritu más chouchouté y más deseyáu de tolos distritos de la capital. Famosu'l llugar de "los trés relós" y pol so mercáu Tríada", ye tamién un barriu de talleres y manufautures.

Cantu de mar: dende 1840, los arquiteutos Pierre-August Guiauchain y Frederic Chassériau diseñaren los nuevos edificios, amás de la Casbah, el conceyu, los tribunales de drechu, el teatru, el palaciu del Gobernador, el casinu ... pa formar un elegante paséu bordiáu por arcaes que ye güei el bulevar Che Guevara (ex-boulevard de la República).

Kouba: ye un antiguu pueblu que foi absorbíu pola medría de la ciudá d'Arxel. El pueblu de Kouba desenvolvióse rápido mientres la dómina colonial francesa, y siguió creciendo por cuenta del tremendu crecimientu demográficu dempués de la independencia d'Arxelia en 1962. Ye güei un barriu d'Arxel, que ta en gran parte compuestu de cases, villes y edificios que nun entepasen los cinco altores.

Demografía

Arxel tien una población de 2.072.993 (estimao en 2007).^[9]

El 59% de la población ye d'orixe árabe, el 38% bereber y el 3% nacíos proceden del estranxeru, principalmente de China, Vietnam y Malí.

Añu	Población
1977 (Censu)	1.353.826
1987 (Censu)	1.507.241
1998 (Censu)	1.519.570
2007 (Envaloráu)	2.072.993

Arquiteutura

Esisten n'Arxel múltiples edificios d'interés arquiteutónicu, como'l barriu de Casbah, la plaza de los Mártires (Sahat ech-Chouhada ساحة الشهداء), los edificios gubernamentales (d'antiguo el consuláu británicu), la mezquita Kechaua, la ilesia católica Notre Dame d'Afrique, el Muséu nacional del Bardu (que'l so edificiu yera una casona turca), l'antigua Biblioteca Nacional d'Arxelia (palaciu turcu edificáu rematáu ente 1799-1800) y la Nueva Biblioteca Nacional, construyida nun estilu reminiscente de la British Library.

L'edificiu principal de la Casbah construyir en 1516 nel llugar d'un edificiu antiguu y sirvió como palaciu hasta la conquista francesa. Una carretera traviesa'l centru del edificiu, la mezquita convertir en cuarteles, y de la sala d'audiencies namái queden ruines. Esiste entá un minarete y delles columnes y árcos de mármol.

Oficina principal de correos d'Arxel, d'estilu neo-musulmán.

El Muséu de Belles Artes vistu dende'l Jardin d'Essai

La Gran Mezquita (Jamaa-el-Kebir الجامع الكبير) ye la mezquita más antigua d'Arxel. Foi construyida orixinalmente por Yusuf ibn Tasufin, pero reconstruyida en múltiples ocasiones. El púlpitu (minbar منبر) contién la inscripción del añu en que l'edificiu foi llevantáu, 1097. El minarete foi llevantáu pol sultán de Tremecén, en 1324. L'interior de la mezquita ye cuadráu y estremáu en pasiellos por columnes y arcos carauterísticos del arte musulmano.

La Nueva Mezquita (Jamaa-el-Jedid الجامع الجديد) data del sieglu XVII y la so planta ye de cruz griega. Na parte cimera alcuéntrase'l so gran cúpula, con cuatro pequeñes más nes esquines. El minarete mide 27 metros d'altu y l'interior guarda cierta semeyanza al de la Gran Mezquita.

La ilesia de la Santa Trinidá (edificada en 1870) alcuéntrase a la fin de la cai d'Isly, cerca del sitiu del baltáu Fort Bab Azoun باب عزون. L'interior ta bien decoráu con dellos mármoles coloriaos. Munchos d'esos mármoles contienen inscripciones memoriales sobre residentes ingleses (voluntarios y non voluntarios) d'Arxel dende los tiempos de John Tripton, cónsul británicu en 1580.

La mezquita Jamaa el Jedid, o "Nueva Mezquita", construyida en 1660.

La mezquita Kechaua (Djamaa Ketchaoua جامع كتشاوة), a los pies de la Casbah, foi enantes de la independencia de 1962 la catedral de San Felipe, llevantada en 1845 a partir d'otra mezquita del añu 1612. La entrada principal, qu'algama 23 pasos, ta bien afatada con un pórticu sosteníu por cuatro columnes de mármol. Delles d'eses columnes vienen de la mezquita orixinal. Nuna de les capiyes reposen los restos de San Gerónimo. La construcción del templu recibe influyencies del arte musulmano y bizantín.

Arxel tien una universidá con facultaes de derechu, medicina, ciencia y lletres. El Muséu nacional del Bardu contién delles escultures antigües y mosaicos descubiertos n'Arxelia, xuntos con medayes y dineru arxelino. El puertu d'Arxel ye salvaguardáu de tolos vientos. Hai dos puertos, dambos artificiales: el puertu vieyu o del norte y el del sur o puertu de Agha. El puertu del norte cubre una área de 95 heutárees. Una apertura nel cai del sur dexa una entrada nel puertu de Agha, construyíu na mesma Badea Agha. Dichu puertu tien tamién una entrada independiente sobre'l so llau sur. El puertu interior foi construyíu en 1518 por Khair-ad-Din Barbarossa. El faru qu'asitiáu nel Fuerte de Penon foi construyíu en 1544.

Arxel foi una ciudá cercada dende l'empiezu de la so historia hasta'l final del sieglu XIX. Los franceses, dempués de la so ocupación na ciudá (1830), construyeron una muralla, un parapetu y una cabiana, con dos fortaleces terminales, Bab Azoun al sur y Bab-el-Oued al norte. Les fortaleces y la parte de les muralles fueron baltaes a empiezos del sieglu XX.

La ilesia de Notre Dame d'Afrique, construyida ente 1858-1872 nun amiestu de los estilos romanu y bizantín, ta asitiada sobre'l nivel del mar, nes llombes de Bouzareah, 2 milles al norte de la ciudá. Enriba del altar ta la estatua de la Virxe representada como una muyer negra. La ilesia tamién contién una estatua sólida de plata del Arcánxel Miguel, perteneciente a la cofradería de pescadores napolitanos.

Tresporte

Tresportes urbanos d'Arxel.

Autobuses y teleféricos

La empresa de tresportes urbanos y suburbanos d'Arxelia (ETUSA) lleva'l serviciu d'autobuses n'Arxel y les zones perifériques. Tán en funcionamientu 54 llinies, qu'operen dende les 5:30 h hasta les 00:45 h.

ETUSA xestiona tamién los cuatro teleféricos de la ciudá d'Arxel: el teleféricu del Mémorial, el teleféricu d'El Madania, el del Palais de la Culture y el de Notre Dame d'Afrique.

Ferrocarril, metro y tranvía

Los servicio ferroviarios tán xestionaos pola empresa estatal SNTF (Société Nationale des Transports Ferroviaires en francés o Sociedá Nacional de los Tresportes Ferroviarios) coneutando'l centru de la capital cola so periferia y con delles ciudaes. Tien 3.572 km de víes a lo llargo del país.

Ta construyéndose una llinia de tranvía pa coneutar el centru col este de la ciudá, diendo pola mariña, con un llargor previstu de 23 km y un total de 38 estaciones. En mayu de 2011 el primer tramu, de 7,2 km de llargu y 13 estaciones, entró en serviciu. Xune los barrios de Bab Ezzouar y Bordj El Kiffan.^[10]

La primer llinia del Metro d'Arxel foi inaugurada'l 31 d'ochobre de 2011, convirtiéndo asina a Arxelia nel segundu país africanu con un sistema de metro. La llinia xune'l barriu de Haï el Badr cola plaza de la oficina central de correos (Grande Poste), nel corazón de la ciudá. Tien 10 km de llargu y 10 estaciones.^[11]

Aereu

L'Aeropuertu Internacional Houari Boumedienne ta alcontráu en Dar el Beïda (d'antiguo Maison Blanche), a 20 km de la ciudá. Un autobús coneuta'l centru de la ciudá col aeropuertu cada trenta minutos. La terminal ta operada pola empresa arxelina EGSA (Entreprise de gestion des services aéroportuaires en francés, Empresa de xestión de los servicios aeroportuarios n'asturianu). Dende'l 5 de xunetu de 2006, una nueva terminal xestionada pola empresa francesa Aéroports de Paris (ADP) (Aeropuertos de París n'asturianu) amplió la capacidá de tráficu internacional del aeropuertu. Ufierta vuelos a munches ciudaes europees, África occidental, Oriente Mediu y a América del Norte.

Datos d'interés

Ye bien recomendable visitar l'alcazaba (casbah), la redolada de l'avenida Didouche Mourad y el xardín botánicu d'Hamma.

Los sucesos de la guerra de la independencia son narraos, nun estilu semidocumental y ensin concesiones, na película La batalla d'Arxel (1965) de Gillo Pontecorvo, que llogró'l Lleón d'Oru del Festival de Venecia en 1966.

L'escritor arxelín Yasmina Khadra, un clásicu de la novela prieto, describe ensin piedá nes sos obres, especialmente na Triloxía d'Arxel y Lo que suañen los llobos, la hestoria convulsa de los últimos años del país, denunciando tanto'l advenimiento del integrismu islámicu y los sos métodos terroristes como la represión gobernamental, la probeza y el caos frutu de la corrupción del poder, les diferencies sociales, l'ausencia de llibertaes y l'ausencia de perspeutives.

Tamién esiste un barriu llamáu Arxel (Algiers) na ciudá de Nueva Orleans, la más poblada del estáu de Louisiana nos EE. XX.

Deporte

Arxel ye'l mayor polu deportivu d'Arxelia. En distintes disciplines, los clubes d'Arxel consiguieron munchos títulos nacionales ya internacionales, amás cunta con un enorme complexu deportivu (Complexu OCO - Mohammed Boudiaf). Ente los estadios más importantes de la ciudá cabo destacar el Stade 5-juillet-1962 (Estadiu 5 de xunetu de 1962), con capacidá pa 70.000 espeutadores, y el Stade 20 Août 1955 (Estadiu 20 d'agostu de 1955), con capacidá pa 15.000 espeutadores. Nel primeru suel apostar los sos partíos como llocal la seleición arxelina de fútbol.

Arxel foi la sede de los siguientes eventos deportivos: