Azerbaixán

Azerbaixán; Azərbaycan Respublikası; República d'Azerbaixán
	estáu soberanu
Bandera d'Azerbaixán	escudu d'Azerbaixán
Lema nacional	Nun tien
Himnu nacional	Azərbaycan marşı;
Alministración
Nome oficial	Azərbaycan Respublikası (az)
Capital	Bakú
Forma de gobiernu	República ; estáu unitariu ; Sistema semipresidencialista
Presidente d'Azerbaixán	Ilham Alíyev (es) (dende 31 ochobre 2003)
Primer Ministru d'Azerbaixán	Ali Asadov (es) (dende 8 ochobre 2018)
Llingües oficiales	azerbaixanu
División	ver Abşeron (es) , Ağcabədi (es) , Ağdam (es) , Ağdaş (es) , Ağstafa (es) , Ağsu (es) , Shirvan (es) , Astara (es) , Bakú, Balakən (es) , Bərdə (es) , Beyləqan (es) , Biləsuvar (es) , Cəbrayıl (es) , Cəlilabad (es) , Daşkəsən (es) , Şabran (raión) (es) , Füzuli (es) , Gədəbəy (es) , Gəncə (es) , Goranboy (es) , Göyçay (es) , Hacıqabul (es) , İmişli (raión) (es) , İsmayıllı (raión) (es) , Kəlbəcər (es) , Kürdəmir (es) , Laçın (es) , Lənkəran (es) , Lankaran (es) , Lerik (es) , Masallı (es) , Mingachevir, Naftalan (es) , Neftçala (es) , Oğuz (es) , Qəbələ (es) , Qax (es) , Qazax (es) , Qobustan (es) , Quba (es) , Raión de Gubadli (es) , Qusar (es) , Saatlı (es) , Sabirabad (es) , Şəki (es) , Shaki (es) , Salyan (es) , Şamaxı (es) , Şəmkir (es) , Samux (es) , Siyəzən (es) , Sumqayit, Şuşa (es) , Shusha, Tərtər (es) , Tovuz (es) , Ucar (es) , Xaçmaz (es) , Сhankendi, Göygöl (es) , Xızı (es) , Xocalı (es) , Xocavənd (es) , Yardımlı (es) , Yevlax (es) , Yevlax (es) , Zəngilan (raión) (es) , Zaqatala (raión) (es) y Zərdab (raión) (es) ;
Rellaciones diplomátiques	ver Xapón ; Italia ; Alemaña (20 febreru 1992); Rusia ; Bielorrusia ; Ucraína (6 febreru 1992); Irán ; Israel ; Serbia ; Estaos Xuníos ; Grecia ; República Popular China ; Turquía ; Xunión Europea ; Malasia ; Paquistán ; Taiwán ; Méxicu ; Reinu Xuníu ; Suiza ; Rumanía ; Polonia ; Kazakstán ; Xeorxa (18 payares 1992); Estonia ; Dinamarca ; Canadá ; Bangladex ; Francia ; Hungría ; Corea del Norte (30 xineru 1992); República Turca de Xipre del Norte ; ;
Miembru de	ver Conseyu d'Europa (25 febreru 2001); Cooperación Económica del Mar Negru ; Organización de les Naciones Xuníes (2 marzu 1992); Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa (30 xineru 1992); Organización pa la Cooperación Islámica (1991); Bancu Internacional de Reconstrucción y Fomentu (18 setiembre 1992); Asociación Internacional de Fomentu (31 marzu 1995); Corporación Financiera Internacional (11 ochobre 1995); Organismu Multillateral de Garantía d'Inversiones (23 setiembre 1992); Centru Internacional d'Arreglu de Diferencies Relatives a Inversiones (18 ochobre 1992); Bancu Asiáticu de Desarrollu (1999); Interpol (4 payares 1992); Organización pa la Prohibición d'Armes Químiques (30 marzu 2000); UNESCO (3 xunu 1992); Xunión Postal Universal (1 abril 1993); Xunión Internacional de Telecomunicaciones (10 abril 1992); Organización Internacional de Proteición Civil (3 payares 1993); Organización Meteorolóxica Mundial (27 avientu 1993); Organización Mundial de la Salú ; Comunidá d'Estaos Independientes ; Organización del Tratáu de la Seguridá Colectiva (1994); GUAM (1997); Organización de Estados Turcos (es) (2009); Organización Mundial d'Aduanes (17 xunu 1992); ;
Xeografía
Coordenaes	40°18′N 47°42′E / 40.3°N 47.7°E
Superficie	86600 km²
% agua	Cuasi inexistente
Costes	Nun tien
Llenda con	2.013 km
Puntu más altu	Monte Bazardüzü (es)
Puntu más baxu	Mar Caspiu
Demografía
Población	10 145 212 hab. (2021)
Densidá	117,15 hab/km²
Xentiliciu	azerbaixanu (masculín singular); azerbaixana (femenín singular)
Esperanza de vida	72,026 años
IDH	0,745 (2021)
Tasa de fertilidá	2 (2014)
Economía
Moneda	Manat azerbaixanu
PIB nominal	54 825 411 765 $ (2021)
Bancu central	Bancu Central d'Azerbaixán
Más información
Dominiu d'Internet	.az
Códigu telefónicu	+994
Códigu ISO	031 / AZE / AZ
Estaya horaria	UTC+04:00 y Asia/Baku (en)
	mfa.gov.az…

L'Azerbaixán^[9] (n'azerbaixanu: Azərbaycan o Азәрбајҹан y en rusu: Азербайджа́н), oficialmente República d'Azerbaixán, ye un país trescontinental asitiáu n'El Cáucasu, na llende ente la Europa oriental y l'Asia occidental^[10]. Llenda col mar Caspiu al este, con Rusia (República de Daguestán) al norte, con Xeorxa al noroeste, con Turquía y Armenia aloeste ya con Irán pel sur. La so capital, y mayor ciudá, ye Bakú.

La República Democrática d'Azerbaixán proclamó la so independencia de la República Democrática Federal de Trescaucasia en 1918, convirtiéndose nel primer estáu democráticu secular con población mayoritariamente islámica^[11]^[12]. En 1920 foi incorporáu na Xunión Soviética, col nome de República Socialista Soviética d'Azerbaixán. L'actual república declaró la so independencia de la Xunión Soviética'l 30 d'agostu de 1991^[13]^[14], perpoco anantes de la disolución de la Xunión. En setiembre de 1991 la mayoría armenia de la rexón del Altu Karabakh autoproclamó la República d'Artsakh^[15]. Magar que la rexón y los siete distritos que la arrodien son reconocíos internacionalmente como parte d'Azerbaixán, ye una entidá política independiente de facto de magar del final de la primer guerra del Altu Karabakh (1994). Tres de la segunda guerra, desarrollada en 2020, los siete distritos citaos y partes del territoriu del Altu Karabakh volvieron a ser controlaos pol gobiernu azerbaixanu^[16].

Políticamente, Azerbaixán organízase como una república xunitaria semipresidencialista. Ye uno de los seis estaos turcos, miembru activu de la Organización d'Estaos Turcos y la Organización Internacional de la Cultura Turca. El país tien rellaciones diplomátiques con 182 países, y pertenez a 38 organizaciones internacionales^[17]; ente más otres, les Naciones Xuníes, el Conseyu d'Europa, el Movimientu de Países Ensin Alliniar, la Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa y el programa Asociación pa la Paz de la OTAN. Ye, amás, miembru fundador de l'asociación GUAM, la Comunidá d'Estaos Independientes^[18] y la Organización pa la Prohibición de les Armes Químiques, y tien l'estatus d'observador na Organización Mundial del Comerciu.

La gran mayoría de la so población (97%) ye musulmana^[19], pero la so constitución nun establez una relixón oficial del estáu, y tolos principales partíos políticos del país son non relixosos. Azerbaixán ye un país en víes de desarrollu; ocupa'l puestu 88 nel Índiz de Desarrollu Humanu, y tien un bon nivel de desarrollu económicu^[20] y alfabetización^[21] y pocu desempléu^[22]. Sicasí, el partíu Nuevu Azerbaixán, nel poder dende 1993, tien sío acusáu d'autoritarismu, y el gobiernu socesivu de Heydar Aliyev y so fíu Ilham Aliyev va deteriorando la situación de los derechos humanos nel país, especialmente no que cinca a les llibertaes polítiques y de prensa^[23].

Historia

Perteneciente a Irán (entós Persia), Azerbaixán foi ocupada por Rusia nel sieglu XVIII, tando dividíu'l territoriu hasta entós en tres provincies: Arran, Shervan y Nakhjavan.

L'alministración rusa entamó a fines del sieglu XIX la esplotación de los campos petrolíferos de Bakú. Tres la revolución de 1917, toa la transcaucasia algamó la independencia, pero terminada la guerra civil foi reincorporada a la nueva Xunión Soviética, col estatus de República.

Algamó definitivamente la independencia en 1991.

Con anterioridá a esa fecha, comenzó el conflictu bélicu pol control de Nagorno Karabakh, un enclave autónomu dientro d'Azerbaixán pero de mayoría armenia. El conflictu causó 750.000 refuxaos y la perda del 14% del territoriu.

Gobiernu y política

Azerbaixán ye una República presidencial. El Presidente ye elixíu per un periodu de 5 años. El poder llexislativu ta en manes de la Asamblea Nacional, un muérganu elixíu democráticamente y que tien 50 miembros.

La mayoría d'edá ta nos 18 años.

Los críticos del sistema políticu considérenlu en realidá una cleptocracia. La corrupción ta instalada en tolos niveles.

Organización político-alministrativa

Mapa de la organización alministrativa d'Azerbaixán.

Azerbaixán ta dividida en:

59 rayones (rayonlar; rayon - singular),
11 ciudaes* (saharlar; sahar - singular),
1 república autónoma** (muxtar respublika);

Rayones

Ciudaes

Bakú (Bakı)
Ganja (Gəncə)
Lankaran (Lənkəran)
Mingachevir (Mingəçevir)
Naftalan (Naftalan)
Shaki (Şəki)
Shirvan (Şirvan)
Shusha (Şuşa)
Sumqayit (Sumqayıt)
Khankendi (Xankəndi)
Yevlax (Yevlax)

República autónoma de Naxçıvan

La República Autónoma de Naxçıvan divídiese en siete rayones y una ciudá.

Rayones

Babek Rayonu (Babək)
Julfa Rayonu (Culfa)
Kangarli Rayonu (Kəngərli)
Ordubad Rayonu (Ordubad)
Sadarak Rayonu (Sədərək)
Shahbuz Rayonu (Şahbuz)
Sharur Rayonu (Şərur)

Ciudaes

Naxçıvan Sahari (Naxçıvan)

Xeografía

El relieve d'Azerbaixán ta condicionáu pola cordillera d'El Cáucasu, qu'algama una altitú de 4.480 metros nel monte Bazar Djuzi. Sólo la fastera sur (atravesada pel ríu Kura) permite l'agricultura.

Perteneciente a Azerbaixán pero separtada físicamente d'él, alcuéntrase la república autónoma de Naxçıvan, que llenda con Irán y Armenia.

L'enclave de Nagorno Karabakh paez definitivamente perdíu.

Economía

Pese a los abondantes recursos petrolíferos, el país nun pudo hasta agora salir del marasmu económicu que siguió al esborru de la Xunión Soviética.

La economía ta basada na industria, incluyendo construcción de maquinaria, refináu de petroleu (del que'l país ye un productor mui importante), industria testil y química.

L'agricultura respresenta un terciu del PIB. Los regadíos tan perestendios. Nes tierres baxes, al llau del Mar Caspiu'l clima permite'l cultivu d'algodón, frutes, té, tabacu y otros cultivos típicos de los climes subtropicales. El guxán de seda cultívase pal so aprovechamientu na industria testil. Nes zones monteses del norte y del oeste prautícase la ganadería: vaques, oveyes y cabres. Nel Mar Caspiu praútícase la pesca, ente la qu'hai que citar la del esturión.

Demografía

Alredor del 93% de la población ye étnicamente azerbaixana. Esti pueblu ta presente n'Irán, u esisten dos provincies del mesmu nome.

El restu de la población ye rusa y d'otres etnies.

Referencies

↑ URL de la referencia: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editorial: Interpol. Data de consulta: 7 avientu 2017.
↑ URL de la referencia: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editorial: Organización pa la Prohibición d'Armes Químiques. Data de consulta: 7 avientu 2017.
↑ URL de la referencia: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
↑ URL de la referencia: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consulta: 4 mayu 2019.
↑ URL de la referencia: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consulta: 4 mayu 2019.
↑ URL de la referencia: https://public.wmo.int/en/members/azerbaijan. Data de consulta: 26 mayu 2020.
↑ URL de la referencia: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consulta: 21 xunetu 2020.
↑ URL de la referencia: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consulta: 16 marzu 2024. Páxina: 4. Supports qualifier: data de principiu.
↑ (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.
↑ Magar qu'aveza a tar políticamente aliniáu con Europa, Azerbaixán ye un país que, xeográficamente, tien bona parte del so territoriu nel suroeste asiáticu. Poro, la clasificación de rexones del mundu de Naciones Xuníes inclúilu nel Asia occidental; el CIA World Factbook asítialu nel Asia suroccidental; el diccionariu Merriam-Websters asitialu en dambes sodivisiones d'Asia, y la Enciclopedia Británica considéralu parte d'Asia. Sicasí, hai otres fontes que lu asitien n'Europa, como l'Atlas Mundial.
↑ Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes Swietochowski Borderland
↑ Pipes, Richard (1997). Harvard University Press: The Formation of the Soviet Union: Communism and Nationalism 1917–1923. ISBN 978-0-674-30951-7.
↑ «Азербайджан. Восстановлена государственная независимость» (rusu). Archiváu dende l'orixinal, el 2021-09-24. Consultáu'l 2021-09-24.
↑ King, David C.. Marshall Cavendish: Azerbaijan. ISBN 978-0-7614-2011-8.
↑ Zürcher, Christoph (2007). New York University Press: The Post-Soviet Wars: Rebellion, Ethnic Conflict, and Nationhood in the Caucasus ([Online-Ausg.. ed.)]. ISBN 978-0-8147-9709-9.
↑ Facing Military Debacle, Armenia Accepts a Deal in Nagorno-Karabakh War. 10 November 2020. https://www.nytimes.com/2020/11/09/world/middleeast/armenia-settlement-nagorno-karabakh-azerbaijan.html.
↑ «Azerbaijan: Membership of international groupings/organisations». British Foreign & Commonwealth Office. Consultáu'l 26 May 2007.
↑ (1998) Routledge: Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States. ISBN 978-1-85743-058-5.
↑ Cornell, Svante E. (2010). M.E. Sharpe: Azerbaijan Since Independence.
↑ «Interactive Infographic of the World's Best Countries». Newsweek. 15 August 2010. Archivado del original el 2016-05-27. https://web.archive.org/web/20160527063541/http://www.newsweek.com/2010/08/15/interactive-infographic-of-the-worlds-best-countries.html. Consultáu'l 24 July 2011.
↑ «Literacy rate among schoolchildren in Azerbaijan is 100% – UN report» (28 October 2011). Consultáu'l 3 November 2011.
↑ «Employment statistics in Azerbaijan». The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. Consultáu'l 26 May 2007.
↑ «Human Rights Watch: Azerbaijan». Human Rights Watch. Consultáu'l 6 March 2014.

	Países d'Asia
Afganistán \| Arabia Saudita \| Armenia \| Azerbaixán \| Baḥréin \| Bangladex \| Brunéi \| Bután \| Camboya \| China \| Corea del Norte \| Corea del Sur \| Emiratos Árabes Xuníos \| Filipines \| India \| Indonesia \| Iraq \| Irán \| Israel \| Kazakstán \| Kirguistán \| Kuwait \| Laos \| El Líbanu \| Malasia \| Maldives \| Mongolia \| Myanmar \| Nepal \| Omán \| Paquistán \| Qatar \| Rusia \| Singapur \| Siria \| Sri Lanka \| Tailandia \| Taxiquistán \| Timor Oriental \| Turkmenistán \| Uzbequistán \| Vietnam \| Xapón \| Xeorxa \| Xordania \| Yeme

	Organización pa la Cooperación Islámica
Afganistán \| Albania \| Arabia Saudita \| Arxelia \| Azerbaixán \| Baḥréin \| Bangladex \| Benín \| Brunéi \| Burkina Fasu \| Camerún \| Chad \| Comores \| Costa de Marfil \| El Líbanu \| Emiratos Árabes Xuníos \| Exiptu \| Gabón \| Gambia \| Guinea \| Guinea-Bisáu \| Guyana \| Indonesia \| Irán \| Iraq \| Kazakstán \| Kirguistán \| Kuwait \| Libia \| Malasia \| Maldives \| Malí \| Marruecos \| Mauritania \| Mozambique \| Níxer \| Nixeria \| Omán \| Paquistán \| Palestina \| Qatar \| Senegal \| Sierra Lleona \| Siria \| Somalia \| Sudán \| Surinam \| Taxiquistán \| Togu \| Tunicia \| Turkmenistán \| Turquía \| Uganda \| Uzbequistán \| Xibuti \| Xordania \| Yeme Países observadores: Bosnia y Herzegovina \| República Centroafricana \| Rusia \| Tailandia \| República Turca de Xipre del Norte

[46ba7d1117c23e8275a37395fe60659c108f478b-1] URL de la referencia: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editorial: Interpol. Data de consulta: 7 avientu 2017.

[df7cc65ec8bb3586eb4b81929074565218319925-2] URL de la referencia: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editorial: Organización pa la Prohibición d'Armes Químiques. Data de consulta: 7 avientu 2017.

[f5c12680fb5264add4b1989cb365be3c1db8d84f-3] URL de la referencia: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.

[dee05142a2950774e210ccb1406c69cae3986cbf-4] URL de la referencia: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consulta: 4 mayu 2019.

[6b35d061861a13b53082ba67daec3063fb3ba141-5] URL de la referencia: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consulta: 4 mayu 2019.

[25623d63873726c7bf4a84eb9f470773d4a51048-6] URL de la referencia: https://public.wmo.int/en/members/azerbaijan. Data de consulta: 26 mayu 2020.

[5d0bc4103af0b81a88f15973dc528ce7c0c9f876-7] URL de la referencia: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consulta: 21 xunetu 2020.

[4f0ac1522ccc0d1b0ed32a4aef78fbd0a2ccd368-8] URL de la referencia: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consulta: 16 marzu 2024. Páxina: 4. Supports qualifier: data de principiu.

[Cartafueyu_países-9] (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.

[10] Magar qu'aveza a tar políticamente aliniáu con Europa, Azerbaixán ye un país que, xeográficamente, tien bona parte del so territoriu nel suroeste asiáticu. Poro, la clasificación de rexones del mundu de Naciones Xuníes inclúilu nel Asia occidental; el CIA World Factbook asítialu nel Asia suroccidental; el diccionariu Merriam-Websters asitialu en dambes sodivisiones d'Asia, y la Enciclopedia Británica considéralu parte d'Asia. Sicasí, hai otres fontes que lu asitien n'Europa, como l'Atlas Mundial.

[Swietochowski_Borderland-11] Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes Swietochowski Borderland

[12] Pipes, Richard (1997). Harvard University Press: The Formation of the Soviet Union: Communism and Nationalism 1917–1923. ISBN 978-0-674-30951-7.

[13] «Азербайджан. Восстановлена государственная независимость» (rusu). Archiváu dende l'orixinal, el 2021-09-24. Consultáu'l 2021-09-24.

[14] King, David C.. Marshall Cavendish: Azerbaijan. ISBN 978-0-7614-2011-8.

[15] Zürcher, Christoph (2007). New York University Press: The Post-Soviet Wars: Rebellion, Ethnic Conflict, and Nationhood in the Caucasus ([Online-Ausg.. ed.)]. ISBN 978-0-8147-9709-9.

[16] Facing Military Debacle, Armenia Accepts a Deal in Nagorno-Karabakh War. 10 November 2020. https://www.nytimes.com/2020/11/09/world/middleeast/armenia-settlement-nagorno-karabakh-azerbaijan.html.

[FCO-17] «Azerbaijan: Membership of international groupings/organisations». British Foreign & Commonwealth Office. Consultáu'l 26 May 2007.

[18] (1998) Routledge: Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States. ISBN 978-1-85743-058-5.

[19] Cornell, Svante E. (2010). M.E. Sharpe: Azerbaijan Since Independence.

[20] «Interactive Infographic of the World's Best Countries». Newsweek. 15 August 2010. Archivado del original el 2016-05-27. https://web.archive.org/web/20160527063541/http://www.newsweek.com/2010/08/15/interactive-infographic-of-the-worlds-best-countries.html. Consultáu'l 24 July 2011.

[21] «Literacy rate among schoolchildren in Azerbaijan is 100% – UN report» (28 October 2011). Consultáu'l 3 November 2011.

[22] «Employment statistics in Azerbaijan». The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. Consultáu'l 26 May 2007.

[23] «Human Rights Watch: Azerbaijan». Human Rights Watch. Consultáu'l 6 March 2014.

[9]

[10]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]