Llingües xudíes

Les llingües xudíes son un conxuntu d'idiomes que se desenvolvieron en delles comunidaes xudíes, n'Europa, Asia del oeste, y África del norte. Xeneralmente'l cursu del desenvolvimientu d'estos idiomes foi al traviés de la adición de pallabres y frases hebrees , qu'espresaben conceutos y esmoliciones namái xudíos, al idioma llocal vernáculu. Por cuenta de la naturaleza insular de munches comunidaes xudíes, munches llingües xudíes caltuvieron el vocabulariu y les estructures llingüístiques dempués de que s'hubieren perdíu o camudáu les formes primitives de la llingua de la cual baxen.

Historia

Los llibros más vieyos y atesoraos de la xente xudío fueron la Torá (El Pentateucu), que forma parte del Tanak (ye dicir la biblia hebrea, estremada en trés: El Pentateucu, Los Profetes-Nebiim y Los escritos-Ketubim) escritos casi dafechu n'hebréu y llargamente utilizaos polos xudíos mientres la so hestoria. Los xudíos estudiaron de forma entusiasta estos testos hebreos detallaos, repararon los mandamientos formulaos nellos, basando los sos rezos nellos. Los xudíos caltuvieron la creencia de que l'hebréu yera la llingua” de Dios.

La inscripción hebrea más temprana, el Calendariu de Gézer, fecháu a partir del décimu sieglu antes de Cristu; foi escritu nel alfabetu Paleo-Hebréu supuestu, que siguió siendo utilizáu na dómina del templu de Solomon hasta ser camudáu pol nuevu “solletráu asiriu” (ktav ashurit) por Esdras la escriba que tornó del exiliu babilónicu. Mientres esti tiempu había tamién cambeos na llingua, cuando ella convirtióse nel hebréu de Mishná. Hasta entós, la mayoría de los xudíos falaren hebréu n'Israel y Xudea, sicasí, tres la destrucción del Segundu templu, camudara yá al araméu coloquial, y l'usu d'un númberu significativu de términos en griegu coloquial na gran diáspora.

Asina ye que los xudíos emigraron a distintos países y camudaron el so idioma corriente polos idiomes llocales, llegando asina a falar una gran variedá de los mesmos. Mientres les edaes medies tempranes, l'araméu yera la llingua xudía principal. El Tárgum y la mayor parte del Talmud escribir en idioma araméu; más palantre nes edaes medies, la mayoría de l'actividá lliteraria xudía foi realizada en xudeoárabe: árabe escritu nel Alfabetu hebréu.

Estos dialeutos xudíos aportaron a de cutiu tan distintos de les llingües del país onde vivíen que llegaron a constituyir nuevos idiomes, típicamente con una influencia pasada del hebréu y araméu y d'otres innovaciones dientro de la llingua. Asina fueron formaes una variedá d'idiomes específiques de la comunidá xudía; quiciabes la más notable d'éstes sía'l yiddish n'Europa y el xudeoespañol, orixinariu de Sefarad pero que s'espublizó alredor del Maditerráneo por cuenta de la espulsión de los xudíos en 1492.

Los xudíos na diáspora tendieron a formar comunidaes segregaes, en parte debíu al ostracismu y a la persecución de les comunidaes circundantes, y tamién a un deséu de caltener la so propia cultura. Esti factor sociolóxicu contribuyó a la formación de los dialeutos que se convirtieron y diverxeron de cutiu pa formar idiomes separaos.

Llingües

De primeres del sieglu XIX, el yiddish yera la llingua principal de los xudíos n'Europa Oriental (faciéndose asina la llingua falada pola mayoría de xudíos nel mundu), ente que xudeoespañol taba estendíu pel Magreb, Grecia y Turquía y grupos más pequeños falaben xudeoitalianu, xudeogriego o karaim. Los xudíos del mundu árabe falaron distintes variedaes de xudeoárabe, ente que n'Irán falóse'l xudeopersa.

El Sidur (llibru de rezos) foi completáu darréu a la destrucción del segundu Templu, y na so mayoría ta escritu n'hebréu y n'araméu. Polo xeneral la mayoría de la oración xudía sigue siendo n'hebréu anque mientres les distintes dómines xuntáronse delles oraciones en distintos idiomes según les rexones onde habitaben los xudíos.