Mar Adriáticu
El mar Adriáticu[2][3] (del llatín, Mare Hadriaticum) ye un cuerpu d'agua alcontráu al sur d'Europa que dixebra a la península Itálica (al oeste) de la península de los Balcanes (al este), y al sistema de los montes Apeninos del de los Alpes Dináricos y les sos sierres colindantes. Forma parte del mar Mediterraneu. Ye un golfu estrechu y allargáu que mide a lo más 200 km d'anchu d'este a oeste, y 800 km de norte a sur. Nel so estremu meridional llenda col mar Xónicu, del que lo dixebra la canal d'Otranto. El so superficie total ye d'aproximao 160.000 km².
| Mar Adriáticu | |
|---|---|
|
Mare Adriatico (it) Mare Adriaticum (la) | |
 | |
| Situación | |
 | |
| Tipu | mar |
| Parte de |
Mediterráneo oriental (es)  |
| Coordenaes | 42°46′33″N 15°25′34″E / 42.77583°N 15.42611°E |
  Mar Adriáticu Mar Adriáticu (Italia) | |
| Datos | |
| Altitú media | 0 m |
| Superficie | 138 595 km²[1] y 132 000 km² |
| Noamáu por |
Adria (es) |
| Conca hidrográfica |
cuenca del Adriático (es) |
| Fondura | 1233 m |
 | |
La mariña occidental ye italiana, ente que la oriental ye na so mayor parte croata, anque delles seiciones pertenecen a Eslovenia, Bosnia y Herzegovina, Montenegru y Albania. Dellos ríos importantes que desagüen nel Adriáticu son el Reno, Po, Adigio, Brenta, Piave y Neretva.
La mariña del Adriáticu ye pol 60% italiana y concentra un gran númberu de centros turísticos, como Venecia (que recibe'l nome de «Perlla del Adriáticu»[4]) nel norte. Tres la división de Yugoslavia, tamién la mariña croata convirtióse nun destín bien popular turísticamente.
Esisten bancos pesqueros y llévense a cabo prospecciones petrolíferes nesti mar. Mientres los años 1990, delles investigaciones revelaron que los sos niveles de contaminación yeren bien altos.
Nes últimes décades el gobiernu d'Italia intentó crear nél una barrera contra la inmigración illegal, na so mayoría proveniente d'Albania.
Nome y etimoloxía
editarEsti mar recibió distintos nomes dende l'antigüedá; nel llatín de los antiguos romanos (llatín antiguu) llamábase-y Mare Superum; nel llatín medieval yera Mare Hadriaticum o Mare Adriaticum, ente que mientres el Renacimientu venía llamáu Golfu di Venezia porque yera apoderáu pola República de Venecia (Venecia nos sieglos XVI, XVII y XVIII solía ser llamada la "Reina del Adriatico").
Los antiguos romanos acostumaben tresportar bienes (incluyendo animales y esclavos) a Ostia Aterni, Pescara (un puertu romanu) al traviés d'esti mar, ente que los venecianos utilizar como vía de comerciu dend'Europa occidental escontra l'Oriente.
El so nome, deriváu de la colonia etrusca d'Adria (o Hadria), foi designáu orixinalmente namái a la porción cimera del mar,[5] pero foise estendiendo gradualmente al cobrar importancia les colonies de Siracusa.
Pero inclusive entós, l'Adriáticu, nel sentíu más llindáu, nun s'estendía más allá del monte Gargano, y la porción esterior yera llamada mar Xónicu; sicasí, el nome n'ocasiones yera usáu equivocadamente pa incluyir al golfu de Tarentum (güei golfu de Tarento), al mar de Sicilia, al golfu de Corinto ya inclusive al mar alcontráu ente Creta y Malta.[6]
El mar Adriáticu asítiase mayoritariamente ente les mariñes d'Italia y Croacia, siendo dambes zones grandes atraiciones turístiques.
Les distintes formes en qu'esti mar ye llamáu nos países que lu arrodien son les siguientes:
- Italianu: mare Adriatico.
- Albanés: Deti Adriatik.
- Eslovenu: Jadransko morje.
- Croata y Bosniu: Jadransko more (n'usu coloquial tamién Jadran).
- Montenegrín: Jadransko more o nel alfabetu cirílicu Јадранско море.
Estensión y batimetría
editar
L'Adriáticu estender dende'l noroeste de 40° a 45° 45' N, con un llargor estremu d'unos 770 km (415 nmi, 480 mi). Tien un anchor permediu d'alredor de 160 km, anque na canal d'Otranto, al traviés del que coneuta col mar Xónicu, esti anchor ye de tan solo 85-100 km.
Amás, la serie d'islles que s'atopen frente a la mariña de Croacia amenorguen l'anchor estremo del mar abiertu nesa zona a 145 km. La so superficie total ye d'unos 160.000 km².
La parte norte del mar ye bien poco fonda, y ente les penínsules sureñes d'Istria y Rimini la fondura escasamente entepasa los 46 m (25 braces). Ente Šibenik y Ortona esiste una depresión bien marcada, una área considerable qu'entepasa los 180 m (100 braces) de fondura.
Dende un puntu ente Korčula y la mariña norte del Monte Gargano hai una sierra que favorez la esistencia d'agües menos fondes, y una cadena rota d'unos cuantos castros estiéndese al traviés del mar.
La zona más fonda del mar atopar al este del Monte Gargano, al sur de Dubrovnik y al oeste de Durrës, onde una gran fuesa presenta fondures de 900 m (500 braces) d'equí p'arriba, y una pequeña parte nel sur d'esta depresión llega hasta los 1460 m (800 braces). La fondura permediu del mar envalorar en 240 m (132 braces).
Mariñes ya islles
editarLa mariña occidental italiana ye xeneralmente baxa, xuniéndose, al noroeste, colos banzaos y llagunes del sobresaliente delta del ríu Po, que los sos sedimentos causaron que la mariniega meyora delles milles mar adientro — tantu que Adria agora atópase a cierta distancia de la mariña.
Ente les ciudaes más notables na mariña italiana del Adriáticu atópense Venecia, Trieste, Rávena, Rimini, Ancona, Giulianova, Pescara, Ortona, Vasto, Termoli, Trani, Bari, Brindisi, y Otranto.
La parte italiana de la mariña inclúi al norte dos grandes llagunes (la de Venecia y la de Marano-Grau), que tienen dellos centenares de pequeñes y medianes islles.[7]
La mariña oriental balcánica xeneralmente ye serrapatosa y predresa, con munches islles. Al sur de la Península de Istria, que dixebra al Golfu de Venecia y al Golfu de Trieste del Golfu de Kvarner, la cadena insular costera estender hasta Dubrovnik (l'antigua Ragusa de Dalmacia).
Les islles, que suelen ser llargues y estreches (como llargues exes que se caltienen paralelos a la mariña del continente), álcense abruptamente a altores d'unos pocos cientos de pies, cola esceición d'unes cuantes islles mayores como Brač (el so puntu más altu ye'l Vidova gora, con 778 m) o la península Pelješac (la so mayor elevación ye'l St. Ilija, con 961 m). Hai más de mil islles nel Adriáticu, de les cualos 66 tán despoblaes.
Nel continente, especialmente na Badea de Kotor (tamién conocida como Boka Kotorska o Bocche di Cattaro, llamada asina pol pueblu de Kotor-Cattaro), son montes que cayen con frecuencia direutamente sobre'l mar.
El color más común de les roques ye gris claro, qu'oldea fuertemente cola vexetación escura, qu'en delles de les islles ye exuberante. Ello ye que Montenegru recibe'l so nome de los pinos salgareños que cubren la so mariña. Pela so parte, el nome griegu de la islla de Korčula ye Korkyra Melaina, que significa Corfú Negru.
Les principales ciudaes de la mariña oriental (ente paréntesis el nome autóctonu italianu) son Izola (Isola d'Istria), Koper (Capodistria), Piran (Pirano) y Portorož (Portorose) en Eslovenia; Umag (Umago), Poreč (Parenzo), Rovinj (Rovigno), Apolace (Pola), Opatija (Abbazia), Rijeka (Fiume), Senj (Segna), Zadar (Zara), Biograd, Šibenik (Sebenico), Trogir (Trau), Split (Spalato), Makarska, Pločy y Dubrovnik (Ragusa de Dalmacia) en Croacia; Neum en Bosnia y Herzegovina; Herceg Novi, Kotor (Cattaro), Tivat, Bar, Budva y Ulcinj en Montenegru; y Durrës n'Albania.
Datos d'interés
editar- La Bora (vientu del nordés), y la prevalencia de rabaseres bonales que surden dende esta direición o del sureste, son peligroses pa la navegación nel iviernu. Tamién destaquen los sirocos (vientu del sur) que producen agües nel iviernu y los maestrales (vientu del oeste) que favorecen un bon clima nel branu.
- El movimientu de la marea ye sele. El puntu anfidrómico ta xustu na mariña noroccidental, cerca d'Ancona.
Delimitación de la IHO
editarLa máxima autoridá internacional en materia de delimitación de mares, la Organización Hidrográfica Internacional («International Hydrographic Organization, IHO), considera'l mar Ádriático como una subdivisión del mar Mediterraneu. Na so publicación de referencia mundial, «Limits of oceans and seas» (Llendes d'océanos y mares, 3ª edición de 1953), asígna-y el númberu d'identificación 28 (g) y define les sos llendes de la forma siguiente:
Nel sur.
Una llinia que va dende la desaguada del ríu Butrint (39°44'N), n'Albania, hasta'l cabu Karagol, en Corfú, y al traviés d'esta islla hasta'l cabu de Kephali (estos dos cabos tán na llatitú 39º45'N) y al cabu Santa María di Leuca.Limits of oceans and seas, páx. 9.[8]
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Afirmao en: The Maritime Boundaries of the Adriatic Sea. Autor: Gerald Blake. Llingua de la obra o nome: inglés. Data d'espublización: 1996. Númberu d'exemplar: 8.
- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: adriáticu
- ↑ Esti topónimu apaez na traducción al asturianu de los Mapes de l'Associació Bíblica de Catalunya
Esta fonte emplégase como referencia dende'l puntu de vista llingüísticu. - ↑ Venezia: Perlla dell'Adriatico
- ↑ Heródoto, Historia vi. 127, vii. 20, ix. 92; Eurípides: Hipólito, 736
- ↑ Actes xxvii. 27
- ↑ La llaguna de Marano-Grau (n'inglés)
- ↑ «On the South.
A line running from the mouth of the Butrinto River (39°44' N) in Albania to Cape Karagol in Corfu, through this island to Cape Kephali (these two capes are in lat. 39'45' N) and on to Cape Santa María di Leuca.».
La versión orixinal, n'inglés, ta disponible en llinia nel sitiu oficial de la «International Hydrographic Organization» en: http://www.iho.int/publicat/free/files/S23_1953.pdf (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión)..
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Mar Adriáticu.
- C3% A1tico.html Mar Adriáticu - MSN Encarta (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- mar-adriatico-podria-tresformase-en-un banzáu saláu/ Podría Tresformase nun banzáu saláu El Mar Adriáticu
Datos: Q13924- Multimedia: Adriatic Sea