Samarcanda
Samarcanda (uzbecu: Samarqand, rusu: Самарканд), dacuando escritu como Samarkanda, ye la segunda ciudá d'Uzbequistán, dempués de Taxkent, tanto en población, como área ya importancia industrial.[1][2] Ye de la mesma capital de la Provincia de Samarcanda. La Unesco declaró a esta ciudá de 2700 años d'antigüedá como Patrimoniu de la Humanidá nel añu 2001, y foi inscrita como Samarcanda - Encruciyada de cultures.
 Samarcanda | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  Uzbequistán | ||
| Provincia | Provincia de Samarcanda | ||
| Tipu d'entidá | gran ciudá | ||
| Nome oficial | Samarqand/Самарқанд (uz) | ||
| Nome llocal |
Самарқанд (uz) Самарқанд (tg) Самарканд (ru) سمرقند (fa) | ||
| Códigu postal |
140100 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 39°39′17″N 66°58′33″E / 39.6547°N 66.9758°E | ||
  Samarcanda Samarcanda (Uzbequistán) | |||
| Superficie | 108 km² | ||
| Altitú | 702 m | ||
| Demografía | |||
| Población | 546 303 hab. (1r xineru 2020) | ||
| Porcentaxe | 15.86% de Provincia de Samarcanda | ||
| Densidá | 5058,36 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Prefixu telefónicu |
662 | ||
| Estaya horaria | UTC+05:00 | ||
| Llocalidaes hermaniaes | |||
| samshahar.uz | |||
 | |||
Atopáronse evidencies d'actividá humana nel área de la ciudá dende'l Paleolíticu tardíu, anque nun hai evidencia direuta de cuando foi esautamente fundada Samarcanda; delles teoríes señalen que foi fundada ente los sieglos VIII y VII antes de Cristu. Espolletando dende'l so allugamientu na ruta de la seda ente China y el Mediterraneu, Samarcanda foi una de les más grandes ciudaes d'Asia Central.[3]
La ciudá ye conocida por ser un centru islámicu d'estudiu académicu. Nel sieglu XIV convertir na capital del imperiu de Timur (Tamerlán) y ye'l sitiu del so mausoléu (el Gur-y Amir). La Mezquita Bibi-Khanym (un retruque modernu) sigui siendo unu de los monumentos más notables de la ciudá. El Registán foi l'antiguu centru de la ciudá, que caltuvo curioso les tradiciones de los antiguos oficios: bordaos, bordaos d'oru, texíos de seda, grabáu sobre cobre, cerámica, talláu y pintura sobre madera.[4]
Historia
editarSamarcanda ye una de les ciudaes más antigües del mundu entá habitaes. Dada'l so allugamientu, Samarcanda espolletó por cuenta de tar alcontrada na Ruta de la Seda ente China y Europa. Aportó a una de les ciudaes más grandes d'Asia Central.
Cerca de Samarcanda atópase'l sitiu arqueolóxicu d'Afrasiab, ciudá precursora de Samarcanda que foi fundada nel sieglu VII e. C. Samarcanda foi capital de la satrapía de Sogdiana so la dinastía aqueménida de Persia, cuando Alexandru Magnu conquistar escontra'l 329 e. C. L'historiador griegu de la dómina imperial Arrianu de Nicomedia describe que la ocupación d'esta rexón nun foi xera fácil pos s'opunxo aprofiantemente a ser sometida, yá que tenía bonu defensa por cuenta de la so ciudadela como indica l'historiador romanu Quintu Curciu Rufu. Sol Imperiu sasánida, Samarcanda florió hasta volvese una de les ciudaes más importantes del Imperiu persa.
Anque la rexón tenía llingua iranina, nun tuvo políticamente xunida con Persia ente los tiempos d'Alexandru Magnu y de la conquista musulmana de Persia. Los griegos referir a ella como Maracanda. Nel sieglu VI foi parte de los dominios d'un reinu turcu.
Al empiezu del sieglu VIII Samarcanda foi sometida a control árabe. Sol poder de los Abasidas, llógrase'l secretu de la fabricación de papel a partir de la confesión de dos prisioneros chinos prindaos na batalla del Baltes nel añu 751, esto dio llugar a la primer fábrica de papel nel mundu islámicu que se fundó en Samarcanda. La invención depués estendióse al restu del mundu islámicu, y d'ende a Europa.
Del sieglu VI al sieglu XIII la ciudá creció y aportó a controlada por turcos del oeste, árabes, perses samaníes, turcos qarajanides, turcos selyúcides, karakitay, y khorezmidas, hasta ser escalada polos mongoles de Gengis Khan en 1220. Nesa dómina la ciudá averar al mediu millón d'habitantes, que ye la cifra qu'algama na actualidá. Una pequeña parte de la población sobrevivió, pero Samarcanda sufrió una vegada más otru ataque mongol lideráu por Khan Baraq pa llograr ayalgues pa paga-y al so exércitu. Tres delles décades la ciudá recuperar d'estos desastres. En 1365 tuvo llugar una revuelta contra'l dominiu mongol.
El periodu timúrida foi'l más significante pa Samarcanda, ente los sieglos XIV y XV. En 1370, Tamerlán decidió faer de Samarcanda capital del so imperiu, que s'estendía dende India hasta Turquía. Mientres 35 años construyó una nueva ciudá, poblándola con artesanos de toles rexones que prindara. Tamerlán ganóse fama de sabiu y arrogante, y Samarcanda convertir nel centru de la rexón de Transoxiana. Mientres esti tiempu tenía una población d'alredor de 150.000. Un sieglu dempués de los viaxes de Marco Polo na ruta de la seda, l'embaxador del rei castellanu Enrique III, Ruy González de Clavijo llegó a Samarcanda en 1404, col enfotu de crear una alianza con Tamerlán pa engardir contra los turcos, pero la prematura muerte de Tamerlán atayó estes intenciones, aun así toes estes esperiencies fueron anotaes por González de Clavijo nel llibru Embaxada a Tamorlán'. Un barriu de la ciudá recibe'l nome de "Madrid" n'honor a esta espedición.
Nel 1499 los uzbecos facer col control de Samarcanda. Los Shaybánidas surden como los líderes uzbecos de la rexón. Nel sieglu XVI, los Shaybánidas treslladen la so capital a Bujará y Samarcanda entra en cayente.
Dempués d'un asaltu per parte del rei persa, Nadir Sah, la ciudá foi abandonada nel sieglu XVIII, alredor del 1720. Dende 1784 Samarcanda foi gobernáu polos emires de Bujará.
La ciudá pasó a manes ruses dempués de que la ciudadela fuera tomada por una fuercia sol coronel Aleksandr Abrámov en 1868. Poco dempués la pequeña guarnición rusa de 500 homes foi sitiada. L'asaltu foi dirixíu por Abdul Malik Tura, el fíu mayor del Emir de Bujará, pero ésti foi derrotáu sufriendo fuertes perdes. Xubíu a xeneral, Abrámov convertir nel primer gobernador del distritu militar que los rusos establecieron a lo llargo del cursu del ríu Zeravshan, con Samarcanda como centru alministrativu. La parte rusa de la ciudá empezó a construyise a partir d'esta fecha, mayormente al oeste de la ciudá vieya.
La ciudá convirtióse dempués na capital del Óblast de Samarcanda nel Turquestán rusu y creció n'importancia sobremanera cuando'l ferrocarril Trans-Caspio llegó a la ciudá en 1888. En 1925 convertir na capital de la República Socialista Soviética d'Uzbequistán (RSSU), antes de ser sustituyida en 1930 por Taxkent, l'actual capital d'Uzbequistán. En 1939 Samarcanda tenía una población de 134.346 habitantes.
Xeografía
editarSamarcanda alcontrar a una altitú de 702 m sobre'l nivel mediu del mar. La ciudá allúgase 400 km al norte de la Cordal de Pamir, en plenu valle de Zarafshan.
Clima
editarCuenta con un clima mediterraneu (Csa, según la clasificación climática de Köppen) que bordia de cerca nun clima semiárido, con branos calorosos y secos ya iviernos relativamente húmedos variables qu'alternen periodos de clima templáu con periodos de clima fríu. Los meses más calorosos del añu son xunetu y agostu, con temperatures qu'algamen y superen los 40° C. La mayor parte de la escasa precipitación producir dende avientu hasta abril. El mes de xineru de 2008 foi particularmente fríu y les temperatures baxaron a -22° C.[5]
 Parámetros climáticos permediu de Samarcanda 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xin | Feb | Mar | Abr | May | Xun | Xnt | Ago | Set | Och | Pay | Avi | añal |
| Temperatura máxima absoluta (°C) | 22.8 | 26.7 | 31.7 | 36.2 | 39.5 | 41.4 | 42.4 | 41.0 | 38.2 | 35.2 | 29.9 | 26.7 | 42.4 |
| Temperatura máxima media (°C) | 6.8 | 9.1 | 14.2 | 21.1 | 26.4 | 32.2 | 34.1 | 32.9 | 28.3 | 21.6 | 15.3 | 9.1 | 20.9 |
| Temperatura media (°C) | 1.9 | 3.6 | 8.5 | 14.9 | 19.8 | 25.0 | 26.7 | 25.2 | 20.1 | 13.6 | 8.4 | 3.8 | 14.3 |
| Temperatura mínima media (°C) | −1.7 | −0.5 | 4.0 | 9.4 | 13.5 | 17.4 | 18.9 | 17.4 | 12.7 | 7.2 | 3.4 | −0.2 | 8.5 |
| Temperatura mínima absoluta (°C) | −25.4 | −22.0 | −14.9 | −6.8 | −1.3 | 4.8 | 8.6 | 5.9 | 0.0 | −6.4 | −18.1 | −22.8 | −25.4 |
| Precipitación total (mm) | 41 | 46 | 100 | 60 | 36 | 6 | 4 | 1 | 4 | 17 | 34 | 47 | 396 |
| Díes de precipitaciones (≥ ) | 12.4 | 12.4 | 14.6 | 12.6 | 8.4 | 2.8 | 1.7 | 0.7 | 1.8 | 6.4 | 8.5 | 10.7 | 93 |
| Díes de nevaes (≥ 1 mm) | 9 | 7 | 3 | 0.3 | 0.03 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0.3 | 2 | 6 | 28 |
| Hores de sol | 133.3 | 132.8 | 170.5 | 219.0 | 316.2 | 378.0 | 396.8 | 362.7 | 309.0 | 235.6 | 174.0 | 130.2 | 2958.1 |
| Humedá relativa (%) | 76 | 74 | 70 | 63 | 55 | 42 | 42 | 43 | 47 | 59 | 68 | 74 | 60 |
| Fonte nº1: Pogoda.ru.net,[6] World Meteorological Organization (UN) (namái díes con precipitaciones)[7] | |||||||||||||
| Fonte nº2: Hong Kong Observatory (hores de sol)[8] | |||||||||||||
Principales monumentos
editar| Patrimoniu de la Humanidá — UNESCO | |
|---|---|
 Detalle de la fachada d'una mezquita. | |
| Llugar |
 Uzbequistán |
| Criterios | Cultural: i, ii, iv |
| Referencia | 603rev |
| Inscripción | 2001 (XXV Sesión) |
| Área | Asia y Oceanía |
| | |
Registán
editarUnu de los paisaxes más fantásticos nel Asia central, que definieron les regles básiques de l'arquiteutura islámica ente'l mediterraneu y el subcontinente indiu. La pallabra Registán significa «llugar de sable», yá que foi construyíu sobre'l llechu secu d'un ríu. Foi'l centru medieval de Samarcanda.
Componer de trés grandes madrases qu'arrodien una gran plaza.
- La Madrasa Ulugh Beg, asitiada nel oeste terminar en 1420 mientres el gobiernu d'Ulugh Beg y contién mosaicos con temes astronómiques. Contién alredor de 100 estudiantes qu'enseñen les ciencies, l'astronomía y la filosofía, amás de la teoloxía.
- La Madrasa Sherdar, asitiada nel este completar en 1636 pol shaybánida Emir Yalangtush Bahadur como un reflexu exactu de la Madrasa Ulugh Beg, con esceición de la decoración de dos ruxentes lleones (o tigres) que desafían la prohibición del islam de representar seres vivos.
- La Madrasa Tilla-Kari, nel mediu terminar en 1660 y cuenta con decoración dorada y un prestosu patiu. Construyida tamién pol monarca Yalangtush.
Mezquita Bibi Khanum
editar
Dalgunos sostienen qu'esta xigantesca mezquita en ruines foi construyida pola esposa de Tamerlán, Bibi Khanum, mientres ésti taba de campaña fora de la ciudá. Según una de les lleendes, l'arquiteutu cayó namoráu d'ella y negóse a completar el trabayu alcordáu nun siendo que-y diera un besu a él. El besu dexó una marca nella y l'indignación de Tamerlán foi tal que mandó buscalo, pero yá morriera. Nun esiste una fonte fiable que mente a la esposa de Tamerlán, que se conocía pol nome de 'Bibi Khanum' (que lliteralmente significa muyer-muyer o la reina de toles muyeres en persa).
Sía que non, la mezquita, cola so puerta principal de más de 35 metros d'altor, ye unu de los más grandes y grandiosos edificios en Samarcanda, tenía cuatro minaretes, el patiu central taba llosáu con plaques de mármol y de cerámica y arrodiáu per un corredor d'arcaes con 400 columnes de mármol blanco coronaes por cúpules. Na so mayoría derrumbar nun terremotu en 1897, pero agora foi restaurada pol Gobiernu col azulexu orixinal. Anque güei entá impresiona poles sos desatamañaes dimensiones ye tan solo una solombra de lo que foi.
Necrópolis Shah-i-Zinda
editar
El complexu basar na tumba de Qusam ibn Abbas, un primu del Profeta Mahoma que traxo'l Islam a esta zona y foi degolláu polos infieles nel momentu de la oración. Sostuvo Abbas, por un milagru la so cabeza nes sos manes, baxó a un pozu y ellí vivió. El so santuariu ye unu de los edificios más antiguos en Samarcanda. L'enfoque de la tumba ye una gran necrópolis construyida sobre les ruines de l'antigua ciudá sogdiana. Les escavaciones demostraron qu'hasta la primer metá del sieglu XI esta fastera de nidies llombes taba toa ella cubierta de luxoses casones, próximes a la muralla. Na segunda metá del sieglu empieza la población de la ciudá a soterrase equí nes cercaníes de la tumba. Nos años del gobiernu de Tamerlán convertir na necrópolis de la Dinastía Timúrida, con más de venti mausoleos. Unu de los mausoleos llevantaos en -y sieglu XV, supónse que pertenez al compañeru d'Ulugh Beg, el famosu astrónomu Kazy Zadé Roumi, tamién s'atopen los mausoleos de la madre del emir Hussein, unu de los meyores xenerales de Tamerlán, el de la segunda hermana de Tamerlán, con una orixinal cúpula; el mausoléu de Bouroundonk, xeneral de Tamerlán que s'estrema pola so sobriedá y demás persones de primera fila na sociedá de Samarcanda
Munches persones consideren qu'unu de los más bellos monumentos en Samarcanda, poles sos formoses baldoses mayóliques de color azul verdosu.
Mausoléu Gur-y Amir
editar
Gur-y Amir significa en persa "Tumba del Rei", ye onde ta soterráu'l conquistador Tamerlán. Ye unu de los monumentos meyor calteníos de la ciudá, foi restauráu pola XRSS y anguaño atópase na so situación primitiva.
El mausoléu ye un octógonu con un tambor cilíndricu nel interior coronáu con una gran cúpula, l'esterior ta recubiertu de mosaicos en color azul verdosu. Debaxo de la cúpula tán les tumbes, nel centru la de Tamerlán arrodiada d'otros cinco.
Ocupa un importante llugar na hestoria de l'arquiteutura islámica como precursor y modelu de les grandes tumbes de Humayun en Delhi y del Taj Mahal en Agra, construyíes polos descendientes de Timur, qu'apoderaron la dinastía mogol del norte de la India.
Les ruines d'Afrasiab
editarAl nordeste atopa'l llugar arqueolóxicu de l'antigua Samarcanda (Maracanda) o Afrasiab. El Muséu d'Afrasiab tien dellos frescos sogdianos del sieglu VII. Supónse qu'alluga la tumba de Daniel, el profeta del Antiguu Testamentu. L'edificiu ye llargu, so la estructura con cinco cúpules, atópase un inmensu sarcófagu de 18 metros de llargu. Según la lleenda, el cuerpu de Daniel crez una pulgada per añu, d'ende vien la largura de la tumba.
Observatoriu Ulugh Beg
editar
Ulugh Beg nietu de Tamerlán, foi probablemente más famosu como astrónomu que como gobernante. Les sos obres sobre astronomía yeren conocíes inclusive n'Europa. En redol a los años 1420, Ulugh Beg construyó un inmensu sextante astronómicu de 3 pisos d'altor, unu de los más grandes enxamás construyíu, col fin de midir les posiciones de les estrelles con una precisión ensin precedentes. L'observatoriu foi destruyíu deliberadamente en 1449.
Los restos fueron desenterraos en 1908 y el muséu, que foi inauguráu poles autoridaes soviétiques en 1964, ta llenu de documentación de tolos tiempos y países rellacionaos cola astronomía y Ulugh Beg.
Aeropuertu
editarL'Aeropuertu Internacional de Samarcanda ye de xestión pública, esto ye, ta a cargu del gobiernu. Atopar a 678 metros sobre'l nivel del mar.
Les principales aereollinies que lo utilicen son: Domodédovo Airlines, que'l so centro d'operación ta asitiáu en Moscú; Rossiya, l'aereollinia con base en San Petersburgu; y Uzbequistán Airways, la compañía estatal nacida en 1992, sobre la que se ta axustando la privatización con empreses de capitales rusos.
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Geography, Climatic Condition. Samarqand. Consultáu'l 08/02/2008.
- ↑ «Uzbekistan: Provinces, Major Cities & Towns - Statistics & Maps on City Population». Citypopulation.de. Consultáu'l 23 d'agostu de 2014.
- ↑ Guidebook of history of Samarkand", ISBN 978-9943-01-139-7
- ↑ Entsiklopediya turizma Kirilla i Mefodiya. 2008.
- ↑ Samarkand.info. «Weather in Samarkand». Consultáu'l 11 de xunu de 2009.
- ↑ «Weather and Climate-The Climate of Samarkand» (rusu). Weather and Climate (Погода и климат). Consultáu'l 16 de payares de 2012.
- ↑ «World Weather Information Service – Samarkand». World Meteorological Organization. Consultáu'l 16 de payares de 2012.
- ↑ «Climatological Normals of Samarkand, Uzbekistan». Hong Kong Observatory. Consultáu'l 16 de payares de 2012.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Samarcanda.- Monumentos de Samarcanda (n'inglés)
- Semeyes de Samarcanda, Bujará y Jiva (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- Semeyes de Samarcanda y Uzbequistán Archiváu 2008-11-10 en Wayback Machine
- perlla-del mundu-musulman.html Guía y Semeyes de los llugares históricu y turísticu de Samarcanda
