Isidro Llabrador

San Isidro Llabrador (Madrid, c. 4 d'abril de 1082-ibidem, 30 de payares de 1172) nacíu nel Mayrit musulmán foi un llabrador mozárabe que tuvo posiblemente al serviciu de la familia Vargas y d'otros tantos señores terratenientes como Francisco Vera. El so trabayu como xornaleru más mentáu polos biógrafos ye al cargu de Juan de Vargas, y realizóse principalmente nel área de Madrid y contorna. Conócense dellos detalles de la so vida poles allabancies qu'indica un códiz atopáu na Ilesia de San Andrés en 1504 (denomináu como Códiz de San Isidro y escritu a finales del sieglu XII) y onde se denomina Ysidorus Agricola. Nesti documentu méntase que ta casáu, con un fíu y apurre referencia de namái cinco milagro, siendo los demás agregos darréu procedentes de la tradición oral mientres el so procesu de beatificación por dellos haxógrafos. Magar que entá nun tuviera santificáu, los madrilanos rindíen-y un cultu dende'l sieglu XII que diba amontándose rápido en sieglos posteriores. Por ello, les autoridaes eclesiástiques, municipales, l'aristocracia madrilana y la corona real española lideraron el so procesu de canonización nel sieglu XVI.

Isidro Llabrador
Vida
Nacimientu	Madrid, circa 1079
Nacionalidá	Reinu de Castiella
Muerte	Madrid, 15 de mayu de 1130 (50/51 años)
Familia
Casáu con	María de la Cabeza (es)
Fíos/es	San Illán
Estudios
Llingües falaes	castellanu
Oficiu	agricultor
Santoral
15 de mayu

Primer arca mosaica del sieglu XIII colos restos de San Isidro

Ente los estudiosos de la so vida atópense: Alonso de Villegas, Jaume Bleda, Jerónimo de la Quintana, López de Hoyos, Juan de Ferreras y el mesmu poeta madrilanu Lope de Vega nun poema haxográficu tituláu Isidro (Madrid, 1599). La narración de los milagros puede diferir unos d'otros, y atópase influyida pola tradición oral popular. San Isidro ye'l primer llaicu casáu lleváu a los altares tres un procesu de canonización instruyíu pola Congregación de Ritos. Los promotores d'esta canonización fueron dellos personaxes del sieglu XVI, incluyida la familia Vargas y la casa real de los Austrias. El 14 de marzu del añu 1622 foi finalmente canonizáu pol papa Gregorio XV, y en 1960 el papa Juan XXIII decláralu por aciu bulda como santu patrón de los llabradores españoles. El so cuerpu ye emplegáu en procesiones del sieglu XV pa faer rogatives pola agua en Madrid, la so popularidá estiéndese darréu. Isidro llabrador foi un santu zahorí, pocero, taumatúrxicu y facedor d'agües. Home senciellu y bienhechor de los probes empezó a ser veneráu pol pueblu de Madrid unos cuarenta años dempués del so fallecimientu.

La canonización llevó a un llabor d'asientu documental de parte de les duldes esistentes sobre la vida de San Isidro, ya institucionalizó una gran porción de la tradición oral de sieglos anteriores. Fray Domingo de Mendoza, comisariu nomáu por Felipe II pa la canonización, abarrúntase tuvo maxín a la de reconstruyir la biografía del Santu que llegó hasta los nuesos díes. Se meciona nel códiz qu'Isidro Llabrador taba casáu y tenía un fíu. La tradición popular, y dellos autores, afita'l llugar onde conoció a la so esposa na llocalidá de Torrelaguna. Los patronalgos que representa en diverses ciudaes del mundu, según les festividaes que se celebren la so el día 15 de mayu, por ser el día nel que paez ser que'l so cuerpu incorruptu treslladar a la Ilesia de San Andrés. Los restos del santu moren nel altar mayor de la Colexata de San Isidro nuna arca mortuoria.

Biografía

Casa de San Isidro.

Nació Isidro en redol al 1082 cuando'l territoriu de Madrid formaba parte de la taifa de Toledo del área apoderada pol Al-Ándalus. Polo tanto naz nel periodu históricu denomináu: Reconquista. El datu de nacencia puede variar según el cronista. Años dempués de la so nacencia, mientres 1085, Madrid pasa a ser dominiu d'Alfonso VI, monarca cristianu qu'apoderó les tierres d'esa redolada gracies a un alcuerdu realizáu con Al-Qádir sobre un intercambiu territorial. Alfonso VI atopar con una área aproximada que cubre parte de la provincia de Toledo, Madrid y Guadalaxara. Esta espansión territorial tenía de cubrir con poblaciones de colonos llabradores, artesanos, trabayadores diversos d'orixe visigodu y bereber. Son los denominaos mozárabes. Ente los caballeros que lluchaben nos exércitos del monarca Alfonso VI, solíase conceder señoríos y concesiones sobre los terrenes conquistaos. Surden d'esta forma los señores villanos (de plebis milites), una especie de nobleza rural que surde mientres el periodu de la reconquista. Nun hai documentos escritos sobre la pertenencia de la familia Isidro a la familia de los Vargas, la única referencia tener el doctor Forns en propiedá de la Casa de los Vargas en 1913, documentu que se perdió mientres la Guerra Civil Española.

Según el poeta Lope de Vega, los padres de San Isidro llamábense Pedro ya Inés, y asitia la so vida inicial nel arrabalde de San Andrés de la villa de Madrid. San Isidro naz d'una familia de colonos mozárabes que s'encargó de repoblar los terrenes ganaos por Alfonso VI. Ye posible que viniera de una familia humilde de llabradores que trabayen en campos arrendaos. El caballeru guerreru que recibe los terrenes en propiedá ye Juan de Vargas. El so dominios estienden sobre'l nuevu reinu de Toledo, el valle del Jarama, el Manzanares, la ribera del Tajo. Toos ellos son espacios fluviales y de llabor tradicionalmente llabradora. Los sos padres yeren posiblemente d'estraición humilde y quepe que lu llamaren Isidro n'honor de san Isidoro, sabiu y santu Arzobispu de Sevilla na dómina visigoda. Los padres d'Isidro teníen un contratu d'arrendamientu añal, alcuerdu qu'anovaben llibremente dambes partes. El trabayu dirixíase bien pol señor, o polos encargaos. Los xornaleros debíen obediencia y fidelidá al amu. A cambéu recibíen un sueldu en dineru, n'especie o nun amiestu de dambes. La rellación ente la familia d'Isidro y la familia Vargas yera d'esti tipu. Otres families instalar en Madrid como ye'l casu de los Lujanes.

Juventud

San Isidro pasó la so infancia nos arrabaldes de San Andrés, dellos autores afirmen que'l so nome completu yera Isidro de Merlo y Quintana, yera conocíu por llegar tarde al trabayu y ser reprendíu davezu por ello. L'únicu documentu sobre la vida d'Isidro ye'l denomináu códiz de San Isidro (denomináu tamién como del diácono Juan), escritu en llatín medieval. D'autor desconocíu, ye posible que s'escribiera en 1275. La zona na que vivía Isidro yera militarmente inestable, por atopase cercana a la frontera ente los reinos cristianos y musulmanes: la Estremadura castellana. Sábese que l'emir Alí ibn Yúsuf esplega los sos exércitos nel añu 1110 pel centru de la península ibérica faciendo que la familia d'Isidro treslladar a Torrelaguna. Nes cróniques que rellaten la so vida de mocedá detéctase una amiestu de los modelos de santidá islámica y cristiana. Estilos de vida que tuvieron vixentes en Madrid, mientres la doceava centuria. Destaca na execución de los milagros d'esta dómina'l so calter sincréticu y conciliatorio ente los dos relixones presentes: la cristiana (oficial) y la musulmana.

Ye precisamente na villa madrilana de Torrelaguna, llugar d'abellugu mientres les invasiones árabes en Madrid, onde contrái matrimoniu con una moza procedente de la villa guadalajareña d'Uceda, María Toribia (María de la Cabeza santa María de la Cabeza) con quien convivió en Torrelaguna, y ye posible qu'ellí tuvieren al so fíu, al que la tradición dempués conoció col nome de San Illán. Santa María de la Cabeza, presunta muyer d'Isidro foi invención de fray Domingo de Mendoza, dominicu, quien el 13 de marzu de 1596 desenterró de la ermita de Caraquiz (Uceda) los güesos d'una persona y por inspiración divina dio-y nome y axudicó el papel de muyer d'Isidro, inventándose simultáneamente la vida d'Isidro en Torrelaguna y pueblos d'aquella zona. Dichu flaire trató de canonizar a María de la Cabeza pero nun llogró convencer a la curia. Mientres esti periodu de mocedá y maduror d'Isidro la zona tuvo en conflictu bélicu práuticamente dende 1083. Cuando la ciudá de Toledo foi tomada por Alfonso VI, Madrid tuviera sol dominiu cristianu en repitíes ocasiones, nun puede falase de verdadera cristianización del territoriu hasta 1162, al ocupar Fernandu II definitivamente la ciudá de Madrid.

Isidro finó nel añu 1172, el so cadabre soterrar nel campusantu de la Ilesia de San Andrés dientro del arrabalde onde viviera. Conozse esti datu por mentalo'l códiz qu'acompañaba a los restos del cuerpu momificado (incorruptu) d'Isidro. En 1213 el rei Alfonso VIII, como agradecimientu al Santu pola so intervención na victoria de las Navas de Tolosa va llevantar una capiya nel so honor na ilesia de San Andrés y va asitiar el so cuerpu incorruptu na llamada arca «mosaica». A pesar de que nun fuera entá santificáu nel sieglu XIII. Paez ser que'l fervor relixosu popular de los madrilanos pola figura d'Isidro Llabrador yera yá bien alta nesti sieglu.

Post-Mortem: Canonización

La Casa de la Villa de Madrid foi'l llugar onde s'empecipiaron los trámites de la canonización de San Isidro.

La parroquia de San Andrés en Madrid antiguu, amiesta a plaza de la Paya foi'l sitiu onde se diera entierru a Isidro.

De tolos milagros, el rescate del neñu ye unu de los más representaos, equí vese nun casilicio del llateral derechu de la Ponte de Toledo.

Tres la muerte d'Isidro yera creencia popular que foi soterráu nel campusantu de San Andrés, a pesar de que Rellaciones topográfiques de Felipe II nun lo crean asina.^{[ensin referencies]} En 1504 al realizar un inventariu de bienes afayar na parroquia de San Andrés xunto al so cuerpu incorruptu una arca mortuoria xunto a un códiz escritu en llatín que describe la vida d'Isidro según la de dalgunos de los sos milagros. Esti códiz, denomináu de San Isidro, ye conocíu igualmente como Códiz de Juan Diáconu y ye una de les úniques fontes primaries sobre la vida de san Isidro. En pasando venti años nel campusantu, la popularidá del Santu fai que'l párrocu tresllade los restos de San Isidro al interior de la Ilesia. El descubrimientu de la tumba va acompañada d'un códiz qu'estudia en fondura Fidel Fita nel sieglu XX.

L'alcuentru de los restos d'Isidro realizar sol reináu d'Alfonsu X. La traducción d'esti códiz al castellán deber a Jaume de Bleda. Los restos atopaos nel arca mosayca de la parroquia de San Andrés contuvieron los restos d'Isidro dende finales del sieglu XIII hasta 1620. L'arca foi sustuida por otra policromada con cobre y oru. Los escritores que definen la vida d'Isidro estrémense claramente en dos tipos: los anteriores y los posteriores a la so canonización. Ente los anteriores atópense; Alonso de Villegas, que considera a Isidro como un santu estravagante, el rexidor Juan Hurtado de Mendoza, Ambrosio de Morales, Juan López de Hoyos y Basilio Santoro. Lope de Vega, siendo coetaneu de la canonización d'Isidro, foi estudiosu de la so vida. Los autores posteriores solo copien datos de los autores anteriores a la canonización. Un mesmu milagru ye descritu de forma distinta por unos y otros.

A partir de 1234 el papa Alejandro III acútase'l derechu a canonizar, pero los obispos siguen confirmando la elevación a los altares de los nuevos personaxes locales que villes y ciudaes proclamen como los sos patronos ensin qu'esistiera, na práutica, una oposición real de les xerarquíes cimeres hasta 1623 cuando, en plena Contrarreforma, el papáu llogra'l control de los santos, precisamente con Urbanu VIII, que canonizara a San Isidro un añu antes.

El cuerpu atopábase momificado y cubiertu d'un sudariu nel interior d'una arca nimiada, razón pola que se denomina con frecuencia que taba apargamináu, amojamado. L'arca descubierta nel sieglu XVI data del postreru terciu del sieglu XIII, o de la primer metá del sieglu XIV. Ta decorada con pintures que representen a cuatro de los milagros descritos nel códiz de San Isidro. Ye de suponer que'l quintu atópase descritu na tapa deteriorada. La obra más antigua y conocida alrodiu de San Isidro, sobre la que s'enconten toles posteriores haxografíes, ye'l Códiz de Juan Diáconu, escritu nel añu 1275. Atribuyir a Juan Diáconu, quien posiblemente fuera'l franciscanu Juan Gil de Zamora. Esti códiz foi re-escritu ya interpretáu darréu por dellos autores: Alonso de Villegas y por Jaime Bleda.

L'investigador del sieglu XIX, Lleón Pinelo, ye quien defende que foi Felipe II en persona quien reclamó la canonización y que fray Domingo de Mendoza llevó a cabu tolos trámites. El cronista Joseph de la Cruz concede'l protagonismu del procesu a Diego de Salas Barbadillo, quien solicitaría la canonización al rei Felipe II en nome de la Villa madrilana. Verdaderamente hubo un enfotu popular en qu'esistiera canonización. La primer noticia oficial avera del intentu de canonización d'Isidro apaez nos Llibros d'Actes del conceyu madrilanu'l 23 d'avientu de 1562. Según figura na acta, había descendientes de los Vargas naquella xunta. Dichos vecinos plantegaron que, aprovechando que'l Comendador mayor de Castiella viaxaba a Roma pa la canonización de Diego de Alcalá, fixérase ellí mesmu tamién el trámite de canonización d'Isidro. L'escritor Diego de Salas Barbadillo ensin saber qué documentos consulta primeramente, anuncia nel conceyu de Madrid nel añu 1592, obra que según autores se supón que fora del so padre Alonso Jerónimo de Salas Barbadillo. El Ayuntamieno mientres esti periodu intentó buscar y axuntar los documentos sobre la vida y fechos de San Isidro. Fixéronse bandos y publicáronse cartes d'escomunión a apurrir a aquel qu'apurriera documentos. Llueu hubo fraudes que fueron denunciaos por aciu publicaciones de paulinas.

Foi beatificáu pol papa Paulo V el 14 de xunu de 1619, y el 12 de marzu de 1622 canonizáu por Gregorio XV, xunto a san Felipe Neri, santa Teresa de Jesús, san Ignacio de Loyola y san Francisco Javier, anque la bulda de canonización nun foi publicada hasta 1724 por Benedicto XIII reinando yá n'España Felipe IV. La canonización fizo que se celebraren grandes fiestes en Madrid. Determinóse amás que'l so festividá celebraría'l 15 de mayu y aprobóse el so Patronalgu sobre la Villa y Corte de Madrid. Por causa de esti acontecimientu, la Cofradería de San Eloy de los Plateros de Madrid decidió donar una arca de plata pa sustituyir la vieya de madera d'Alfonso VIII. L'arca de los Plateros tenía en plata y bronce. El pueblu de Madrid reclama la edificación d'una nueva capiya, qu'acoyera les reliquies y resultara de mayor valumbu y suntusuosidad. En 1642 yá s'aprobara'l proyeutu del arquiteutu Pedro de la Torre pa la ereición d'una nueva capiya y empezárase la construcción de la mesma, pero les obres fueron languideciendo hasta qu'en 1656 éstes atopábense en completa ruina. El puntu central de la capiya tenía de ser un baldaquino d'estilu barrocu, pal que presentó un diseñu l'artista Sebastián Herrera Barnuevo. Yá Felipe III primero que San Isidro fuera canonizáu, nel momentu de la so muerte, pidía al Santu que fuera'l so interlocutor ante Dios Padre.

El poder curatible del Santu confiar a la reina Doña Mariana de Neoburgo cuando nel branu de 1691 cayó enferma de gravedá por cuenta de los remedios emplegaos polos médicos pa la dómina pa provocar l'embaranzu. Mariana foi la segunda esposa del rei Carlos II, l'últimu monarca de la dinastía de la casa real de los Austrias. Alministráronse-y a Mariana los últimos sacramentos y llevóse en procesión el cuerpu de San Isidro al Alcázar por que ésti intercediera pol sanamientu, en casu de fallecimientu, de la soberana. Mientres nueve díes consecutivos orar nel Monesteriu de les Descalces, y por él pasaron toles órdenes relixoses afincaes en Madrid. A principios d'ochobre de 1691 la enfermedá empezó a unviar y na Corte tuvieron llugar distintos festexos pa celebrar el reestablecimientu de la reina. Al trate curada Mariana encargó una urna de plata p'allugar les reliquies del Santu. En xineru de 1692 la urna foi terminada y los costos fueron cargaos a la nómina real. L'antigua urna pasó a propiedá de Mariana. Mientres el so exiliu en Toledo, de 1701 a 1706, la reina viuda llevara consigo l'antigua urna. Sicasí, na so salida precipitada escontra Bayonne parte de los sos bienes quedaron en Toledo.

Mientres años creyóse que'l so cuerpu incorruptu tenía poderes sanadores y la Familia Real española valir d'esta cualidá milagrosa a lo llargo de la historia. Por casu, cuando Felipe III careció d'unes calentures al tornar de Portugal y viose obligáu a permanecer en Casarrubios del Monte, en Toledo. La villa de Madrid entamó entós una procesión pol sanamientu del monarca y el cuerpu del Santu foi treslladáu a esta llocalidá toledana. Mientres el reináu de Carlos II tamién se confió nel Santu por que intercediera pola so salú, treslladando les sos reliquies al Alcázar Real de Madrid en 1696.

Los Borbones caltuvieron la creencia nos poderes curatibles de la momia del santu y, en 1760, llevóse'l cuerpu al Palaciu Real mientres la enfermedá de la reina María Amalia de Saxonia. El cuerpu tamién sufrió mutilaciones motivaes pol fervor relixosu, como cuando una de les dames de Sabela la Católica arrincó d'un mordigañu un deu del so pie, o cuando'l cerraxeru personal de Carlos II, llamáu Tomás, arrincó un diente al santu y regalar al monarca, que lo guardó hasta la so muerte so l'almada.

Milagros

La iconografía de San Isidro acomuñar al agua, les rogativas populares que se fixeron dende'l sieglu XII arrobinaron la so fama nel mundu rural.

Los milagros atribuyíos a San Isidro tienen tres procedencies documentales: per un sitiu los primitivos cinco milagros descritos nel Códiz de San Isidro (La lleenda de San Isidro) y que se representen gráficamente na arca mosaica que se supón contién los restos de San Isidro; los que dellos autores declaren lleer en dalgún documentu sumíu; y los que ciertu autores describieron como mesmu maxín o procedentes de la tradición oral. Los milagros pueden estremase en tres grupos temáticos: milagros realizaos con oxetu d'afitar el cultu, milagros pluviales, polo xeneral concesión d'agües tres rogativas y a lo último, sanamientos milagrosos.

Pa llograr la mediación del santu ye costume rindi-y cultu allegando a orar ante'l so sepulcru, preferentemente en vixilies nocherniegues que s'enllarguen una, trés o nueve nueches. En casu d'enfermedá l'afectáu tien que dir personalmente, o ser portáu, nun pudiendo ser sustituyíu polos sos familiares. El contautu col sudariu, o col cadabre, suel ser decisivu pa llograr la mediación, al igual que, cuando se demanda agua, pa facilitala optar por abrir el sepulcru y asitiar el cadabre nun pedestal frente al altar de la ilesia de San Andrés con cuenta de nengún oxetu pueda enzancar la comunicación ente'l santu y Dios. Tamién pa faer posible la mediación realícense numberoses procesiones y rogativas, mientres les cualos, al sacar la reliquia del so recintu sagráu y esponela al campu, favorezse la intercesión. Dende la construcción en 1528 de la ermita en Madrid considérase popularmente una solicitú de mediación al Santu'l so pelegrinaxe a la fonte qu'hai xunto al so altar, faise'l 15 de mayu.

Milagros comunes

Los primitivos cinco milagros qu'apaecen gráficamente na arca mosaica son los primeres descritos. Estos milagros, ye de suponer, asoceden en vida d'Isidro Llabrador, esto ye, nel sieglu XII. Gracies a la descripción documental del códiz de San Isidro sábese que son cinco:

• Milagru del molín - Isidro multiplica'l trigu qu'ufierta a los palombos afamiaos.
• Milagru de los gües - Nesti milagru los gües llabren y realicen los llabores mientres Isidro reza. Al ser espiáu pol so amu, tres l'acusación de qu'abandonaba'l trabayu pa rezar, ésti ve cómo los gües llabren solos. Esta escena contién significativos paralelos coles haxografíes islámiques, pero munchos d'estos aspeutos queden agora cristianizados.

Detalle de la talla de San Isidro Llabrador, ánxel y gües, (Ilesia de San Xuan Bautista d'Amaya).

• Milagru del llobu - Unos neños alviértenlu a Isidro qu'hai un llobu que abeya per al so burru, polo qu'empieza a rezar y llogra con esto, salvalo del inminente ataque.
• Milagru de la olla - Ufiertando comida consiguió multiplicar la comida que tenía nuna olla metiendo un pucheru repitíes vegaes.
• Milagru de la Cofradería

Nel códiz nárrase igualmente como mediador pa llograr agües en primavera. Los milagros que popularicen a San Isidro nel sieglu XVII nun paecen ser nengunu d'estos cinco que figuren nel códiz.

Milagros póstumos

Los milagros dientro d'esta categoría cayen dientro del periodu que va dende 1421 y 1426. Los milagros de San Isidro narraos sufrieron cuantiosas alteraciones col intre de la Edá Moderna.

Visitaba de cutiu les escases ilesies que tenía Madrid y de primeres otru llabradores dicíen qu'esto lo faía por holgazanería en llugar de por devoción. Una vegada Vargas salió a comprobar si esto yera ciertu, y atopó a los ánxeles llabrando nel so llugar. Otra forma de cuntar el milagru, qu'apaez nes actes de la canonización, ye que Vargas atopó a Isidro llabrando con ánxeles y esto faía-y llabrar más rápidu. En guardando'l milagru nomó a Isidro alministrador de la so facienda. Otru milagru cunta qu'una vegada se presentó un probe na so casa pidiendo de comer y él foi a da-y de la olla de comida que preparara la so muyer, y l'olla, que taba mediu vacida, enllenar de comida. Tamién se dicía que la providencia faía que la so collecha siempres fuera bien grande, y compartía lo que tenía colos homes, les aves y otros animales.

Ente los sos milagros más famosos ta'l del pozu: el so fíu, que darréu sería llamáu San Illán, cayó al pozu y el padre, gracies a la so oración, fizo que les agües del pozu xubieren y pudo rescatalo. El pozu del milagru atopar en casar muséu de Madrid.

Iconografía de San Isidro

Isidro Llabrador en La Barca de la Fe

La iconografía céntrase, dependiendo de la dómina y del artista, en dalgunos de los milagros d'Isidro. Les primeres imáxenes del Santu amuésen-y vistíu con un traxe de llabrador, portando un azadón na mano derecha. El tipu de ropaje depende de la dómina na que se represente, soliendo portar dalgunu de los instrumentos agrícoles como una pala, azada, focete, guiada, mayal, aráu. Dacuando con gües conducíos por ánxeles faciendo acordanza a unu de los milagros. Ye frecuente igualmente les espresiones plástiques y les manifestaciones artístiques que lu representen realizando milagros. Dende'l sieglu XVII (tres la so canonización en 1697) ye frecuente atopalo representáu en compañía de la so esposa: Santa María de la Cabeza. Ella suel portar un xarrón d'agua, dacuando otru preséu distintu de San Isidro.

Imaxe de San Isidro Llabrador venerada na Parroquia que lleva'l so nome na Ciudá de El Ejido (Almería). A los sos pies venérase una reliquia del Santu.

San Isidro na cultura popular

La primer ermita de San Isidro data del añu 1528, y construyóse por iniciativa de Sabela de Portugal, esposa del emperador Carlos I.

La figura de San Isidro arrobinóse al traviés de la cultura popular en diverses llocalidaes del mundu. Por regla xeneral ye una forma de deséu de la vida senciella de los llabradores y del contautu direutu cola naturaleza. Conócense celebraciones del Santu en Madrid por carta ejecutoria sobre'l financiamientu d'una fiesta dedicada al llabrador nel añu 1344. Sicasí la primer celebración n'honor del santu madrilanu tuvo llugar en mayu de 1620 por cuenta de la so beatificación, el cuerpu d'Isidro foi portáu en procesión peles cais de Madrid nel interior d'una suntuosa urna llabrada polos plateros de la ciudá.

La popularidá de San Isidro viose rellanzada debíu al sofitu de la Monarquía Española a fines del Quinientos y mientres la primer metá del sieglu XVII. El fervor qu'amenaba Isidro fizo que dende Sabela la Católica practicárase'l costume de que cada vez que les reines cayíen enfermes encamentar al Santu pal so sanamientu. Según les cróniques, siendo príncipe, Felipe II recuperar d'una enfermedá n'inxiriendo agua de la milagrosa fonte abierta per San Isidro na pradería de San Isidro (llugar retratáu por Goya nun cuadru tituláu: La pradería de San Isidro). Llugar allugáu na marxe derecha del ríu Manzanares onde s'alzaría darréu una ermita nel so honor.

El poeta madrilanu Lope de Vega ye unu de los primeros en describir la vida de San Isidro nun poema (Madrid, 1599). A. de Villegas escribe una anterior. Poema escritu en quintilles a lo llargo de diez canto son los fragmentos en que'l poeta averar al universu rural en que se mueve'l santu. Nesti poema biográficu tópase sólidamente documentáu: lleó tou lo escrito enantes sobre'l santu y tuvo accesu a los papeles de la causa de beatificación recoyíos pol padre Domingo de Mendoza, comisariu pontificiu pa la beatificación d'Isidro. Rafael Haideer escribe na primer metá del sieglu XX una comedia popular sobre la vida de San Isidro, en prosa, en tres actos. Dedicada según él al pueblu de Madrid. Nel amburo de la Plaza Mayor de Madrid de 1631 rogar al Santu pol so intercesión.

Los pintores del sieglu XIX que retrataron al santu madrilanu, ente ellos atópase Mariano Salvador Maella. Dellos eruditos y cronistes del Madrid Barrocu, como Jerónimo de Quintana y Antonio de Lleón Pinelo, dedicaríen estenses llinies a allabar la so vida y milagros. Ye posterior, yá nel sieglu XVIII, cuando nueves publicaciones añadiríen tamién la biografía y milagros de Santa María de la Cabeza a la vida de San Isidro. Foi declaráu patronu de los llabradores españoles por Juan XXIII en bulda del añu 1960.

Nel cine

• Isidro, el llabrador (1964) de Rafael J. Salvia. Interpretáu por Javier Escrivá.

Espardimientu de la so figura

Nel sieglu XIII rogar a Isidro como mediador pa llograr agües en primavera, los pueblos estremeros de Castiella la Nueva faíen lo mesmo. Estes agües, si producíense, yeren benficiosas pa les actividaes agrícoles. Les rogativas yeren habituales, y arrobinábense al envís de provocar l'agües nun mediu con clima secu onde apeligren frecuentemente les colleches. La perda d'una collecha supónía fame y penuries. Esti deséu provocó la so popularidá nos primeros sieglos, acentuando'l so calter de santu llabrador. Esta mediación fizo que nos primeros sieglos la so lleenda fora arrobinándose a lo llargo de los pueblos al traviés de la xeografía peninsular. N'ochobre de 1492, tres la cayida del reinu nazarí de Granada, produzse'l descubrimientu d'América nel que munchos de los llabradores de les tierres d'Estremadura participen como colonos. Esti llabradores fueron el difusores iniciales del cultu de San Isidro a les tierres americanes del Nuevu Mundu.

Patronazgo

España

San Isidro Llabrador ye'l patronu de Madrid. Tamién ye patronu de La Orotava na isla de Tenerife.

Ver tamién

• Festividaes de San Isidro pel Mundu
• Ermites de San Isidro pel mundu
• Capiya de la Corte de San Isidro/Muséu de San Isidro

Bibliografía

• Carlos Ros Carballar, Vida de san Isidro Llabrador, (1993) Editorial San Pablo.
• Emilio Guerra Chavarino: Historia y Lleenda de San Isidro. ISBN 978-84-686-0369-8 (2012), BUBOK
• Emilio Guerra Chavarino: San Isidro, el códiz, los milagros y l'arca mosaica. Primer Tomu. ISBN 978-84-608-1821-2 (2015). autoedición.
• Emilio Guerra Chavarino: San Isidro antes de la so canonización, al traviés de la so bibliografía. Segundu Tomu. ISBN 978-84-606-8503-6 (2015). autoedición.
• Emilio Guerra Chavarino: San Isidro, Parroquia de San Andrés, Casa d'Iván de Vargas, Capiya del Obispu, y el mio vecín del sestu. Tercer Tomu. ISBN 978-84-608-7918-3 (2016). autoedición.
• Emilio Guerra Chavarino: San Isidro al traviés de 60 escritores. Cuartu Tomu. En prensa.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Isidro Llabrador.
• La Historia de San Isidro Archiváu 2016-08-26 en Wayback Machine

• Datos: Q379685
• Multimedia: Saint Isidore the Laborer