Shtetl
Un shtetl, en yiddish: שטעטל, diminutivu de shtot שטאָט, col significáu de "ciudá pequeña", ye pronunciáo de xeitu paecíu al diminutivu del sur de Alemaña "Städtle", "pequeña ciudá"; comparáo co l'Altu Alemán Mediu les asemeyances fonétiques son mayores: stetelîn, stetlîn, stetel, por cuenta de que'l Yiddish ye consideráo una variedá del Altu Alemán Mediu, al par del Alemán, l'altu Franconiu del Rin, el Franconiu Central, l'Alemán Centru-Oriental, el Franconiu Oriental, el Bávaru, l'Alemánicu, el Lluxemburgués, el Vilamovicianu y l'Alemán Zipser.
Un shtetl, yera una pequeña ciudá con una gran población xudía qu'esistía n'Europa Central y Oriental antes de la Shoah . Los shtetlej (en singular 'shtetl', en plural 'shtetlej') atopáronse principalmente nes árees que constituyeron la Zona d'Asentamientu del sieglu XIX nel Imperiu Rusu, según na Polonia del Congresu (tamién conocida como la Polonia rusa, foi un Estáu creáu nel Congresu de Viena en 1815 tres la cayida de Napoleón Bonaparte, xuníu al Imperiu rusu), na Galicia Austriaca, Rumanía ya Hungría.
La Zona d'Asentamientu, foi n'orixe formáu en 1791 por Catalina II de Rusia, y yera una rexón designada pa xudíos. Por razones polítiques, económiques y relixoses, a bien pocos xudíos dexóse-yos vivir n'otros llugares. L'área atópase principalmente dientro de Polonia, Rusia, Ucrania, Lituania, Bielorrusia y Moldavia. A finales del sieglu XIX, cerca del 95 per cientu de los 5,3 millones de xudíos del Imperiu Rusu vivíen na Zona d'Asentamientu. A principios de 1917, abolióse la Zona d'Asentamientu, lo que dexó a los xudíos vivir onde quixeren nel antiguu Imperiu Rusu. Esta rexón siguió siendo un centru de vida comuñal xudía hasta la Segunda Guerra Mundial.
El yiddish estrema ente un shtetl (un pueblu), un shtetele (un pueblu pequeñu), un shtot (una ciudá), un dorf (pueblu) y un yishev (un pequeñu asentamientu rural).[1]Shtetl ye un diminutivu de shtot col significáu de "pequeña ciudá". Nel llinguaxe oficial, el shtetl foi referíu como un "miasteczko xudíu", un tipu d'asentamientu que s'anició na antigua Commonwealth polacu-lituana.[2] Miasteczko en polaco ye'l diminutivu de miasto, y ye un tipu d'asentamientu históricu similar a un ''pueblu-mercáu", tamién conocíu como "shtetl" cuando ye predominantemente xudíu.
Shtetl ye precisáu en numberoses fontes como un diminutivu de shtot (ciudá). Pero cinxise puramente al tamañu como elementu definitoriu allóñanos del verdaderu significfado qu'hai en llingua yiddish. En yiddish, los diminutivos pueden tener unu o más de los cuatro valores semánticos posibles:
El diminutivu d'un nome pue tener un significáu totalmente distintu al de la so forma base o raiz: asina tenemos finger que significa 'deu', y el so diminutivu fingerl col significáu 'd'aníu'; o hoyz col significáu de 'casa' y el so diminutivu hayzl que pasa a ser 'burdel'.
El diminutivu pue camudar el significáu de la base añadiéndo-y la cualidá de pequeñez o mocedá: shteyn que significa piedra o peñéu, na so forma diminutiva shteyndl sería una piedrina o un regodón; y kats, col significáu de gatu na so forma diminutiva ketsl, sería un gatín, un cachorru de gatu.
El diminutivu pue modificar el significáu del nome base dándo-y el calter de daqué cariñosu: zun que significa 'sol', convertiríase en zindl, col significáu utilizáu por una persona mayor como una forma familiar de dirixise a un neñu, n'asturianu equivalente a 'mio fíu'; o bakn que son les mexelles, na so forma diminutiva bekelej seríen unes mexelles llindes y adorables.
Y a lo último, el diminutivu'pue modificar el nome base, de normal refiriéndose a un ser animáu, dándo-y un calter de poca considerancia o despreciu: shrayber que sería un 'escritor', na forma diminutiva shrayberl , tien la considerancia dun escritor menor, un 'escritorzuelu'; o mentsh que significa 'persona' pero más cercanu al asturianu 'tou un paisanu', en diminutivu ye mentshl que ye un completu inútil, esi que siempres se quexa de too y nunca fai nada pa iguar.
Les dos primeres categoríes de diminutivos aplicaos a shtetl, faen referencia al tamañu y amplitú, lo que s'afai a la noción xeneral de shtetl (pequeña ciudá o puebl) comu diminutivu de shtot (ciudá); y hasta puen faer referencia a un posible calter peyorativu, pos los sos habitantes en cuanto taben n'otros sitios, evitaben referise al so llugar d'orixe como un shtetl, por ser esti daqué de menor categoría y que va en desterciu de la categoría de los sos habitantes, como si fueren habitantes de segunda
Los dos últimes pertenecen al espectru de los valores afeutivos o sentimentales, de la devoción al facer de menos.[3]
Descripción xeneral
editar
Un shtetl ye definíu por Yohanan Petrovsky-Shtern como "una ciudá mercáu d'Europa del Este en posesión privada d'un magnate polacu católicu, habitada mayoritariamente pero non puramente por xudíos" y dende 1790 y hasta 1915 los shtetlej tamién taben "suxetos a la burocracia rusa",[4] una y bones l'Imperiu Rusu habíase anexonado la parte oriental de Polonia y alministraba l'área d'asentamientu xudíu. El conceutu de cultura shtetl describe la forma de vida tradicional de los xudíos d'Europa Central y Oriental. Los shtetlej puén describise como comunidaes piadoses que siguen el xudaísmu ortodoxu, socialmente estables ya inmutables a pesar de la influencia o los ataques esternos. Un shtetl yera lo suficientemente grande como pa sostener la rede básica d'instituciones esenciales pa la vida comuñal xudía: siquier una sinagoga (shul), una casa de baños ritual (mikve), un campusantu y la respetada hermandá funeraria (jevra kadisha), una escuela relixosa primaria (jeyder), otres instituciones educatives (talmud-toyre) y un marcu d'asociaciones voluntaries que realizaben funciones relixoses y comuñales básiques(jevres).[5]
Israel Yehoshua Singer describe'l shtetl al so xeitu: "...El pequeñu shtetl de Lentshin yera minúsculu, más pequeñu qu'una aldega. Les casines nun teníen el teyáu cubiertu con paya, como yera habitual en cualesquier aldega non xudía, sinón con texes apuntiaes, y los páxaros posábense de cutiu nel cantu más eleváu. Namás un edificiu cuntaba con segunda planta y balcones. Les cais, anque ensin pavimentar, nun se cubríen de folla cola agua, yá que, por cuenta de la proximidá del ríu Vístula, el terrén taba formáu por una trupa capa de sable blancu..."[6]
El cayente del shtetl entamó alredor de la década de 1840. Los factores contribuyentes incluyeron la probeza como resultáu de los cambeos nel clima económicu (incluyida la industrialización que perxudicó al artesanu xudíu tradicional y el movimientu del comerciu escontra les ciudaes más grandes), quemes repitíes que destruyeron les cases de madera y la superpoblación.[7] Amás, l'antisemitismu de los alministradores imperiales rusos y los terratenientes polacos, y más tarde, a partir de la década de 1880, los pogromos rusos, enzancaron la vida de los xudíos nel shtetl. Dende la década de 1880 hasta 1915,fasta 2 millones de xudíos abandonaron Europa del Este. Nesi momentu, aproximao los trés cuartes partes de la so población xudía vivíen nun shtetl. La Shoah resultó nel estermín total de los shtetlej.[8] Nun yera raru que tola población xudía d'un shtetl fuera detenida y asesinada nun monte cercanu o llevada a dellos campos d'estermín.[9]Dellos habitantes del shtetl emigraron antes y dempués de la Shoah, principalmente a los Estaos Xuníos, onde llevaron con ellos les sos tradiciones. Pero'l shtetl como fenómenu de los xudíos asquenazíes n'Europa del Este foi erradicado polos nazis.
Historia
editarLa hestoria de los shtetlej remóntase al sieglu XII cuando Boleslao III el Bocatorcida, príncipe de Polonia dexó que los xudíos d'Europa central y occidental que fuxeren de les persecuciones estableciéranse nel Reinu de Polonia .En 1264, el duque Boleslaw emitió l'Estatutu de Kalisz", que garantizaba la protección de los xudíos y otorgaba arrogantes derechos llegales y profesionales, incluyida la capacidá de convertise n'emprestadores y comerciantes. El rei Kasimierz ratificó la carta y ampliñola para incluyir puntos específicos de protección contra los cristianos, incluyíu l'enxuiciamientu garantizáu contra aquellos que "cometen una depredación nun campusantu xudíu" y la prohibición de "acusar a los xudíos de beber sangre humano".[10]
Los aristócrates nel Reinu de Polonia y el Gran Ducáu de Lituania (conocíos col nome coloquial de Szlachta ) intentaron nos sieglos siguientes asitiar xudíos nes sos respectives tierres, en ciudaes privaes, lo cual produció-yos un beneficiu debíu del arrendamientu de ciertos monopolios y privilexos, como los arrendamientos fiscales. Estos llugares son los qu'en yiddish conócense col nome de 'shtetl' y 'miasteczko' en polacu. La motivación de los xudíos pa establecese ellí foi qu'había una mayor llibertá relixosa y llegal y meyores oportunidaes económiques. Les llibertaes otorgaes a los inmigrantes, incluyíos los non xudíos qu'emigraren al país, oldeaben cola falta de llibertá de quien tamién vivíen nes tierres.llabradores siervos .[11] La hestoria de los shtetlej vio llargos periodos de relativa tolerancia y prosperidá, según tiempos d'estrema probeza, dificultaes, incluyíos pogromos nel Imperiu rusu del sieglu XIX.
Un factor que contribuyó al surdimientu del fenómenu urbanu del shtetl foi'l fechu de que los xudíos constituyíen casi la metá de la población urbana de Rzeczpospolita (la República Polacu-Lituana de la Nobleza, un nome qu'equival al actual inglés Commonwealth). Amás, el 70% de la población xudía vivía nos territorios orientales, onde en dellos llugares los xudíos constituyíen más del 50% de la población. Esto debióse en parte a la rápida crecedera demográfica de la población xudía. Sicasí, esto debióse más a una baxa mortalidá qu'a una alta tasa de natalidá. Los otros grupos étnicos vivíen predominantemente nel campu. Ente que en 1500 los xudíos xubíen a unos 30.000, lo que representaba menos del 0,5 per cientu de la población total, en 1672 aumentaren a aproximao'l 3 per cientu, y en 1765 la población xudía algamara alredor de 750.000 y constituyía aproximao'l 5,35 per cientu del total. población.[12]
Los pueblos y ciudaes privaos, fueron orixinalmente una manifestación de la simbiosis emerxente ente la nobleza, los xudíos y los siervos. Anque les relaciones colos residentes cristianos dacuando podíen ser tirantes, xeneralmente como resultáu de la influencia de la ilesia, los pogromos yeren raros. Nel shtetl, esistíen básicamente dos tipos de relaciones ente cristianos y xudíos: la relación del día ente día que por razones pragmátiques rexir poles riegles habituales de civismu y les situaciones de crisis.[13]
A pesar de les tensiones,interconexón de les comunidaes xudíes, l'autoxestión llograda por aciu privilexos, la autoconfianza llograda del ésitu económicu y la relativa aceptación d'estes circunstancies per parte de la población circundante tuvo un enorme efectu psicolóxicu nel desenvolvimientu de la población xudía d'Europa del Este y la so mentalidá y cultura. Los xudíos del shtetl teníen la esperiencia diaria de vivir nun mundu esencialmente xudíu, que tenía pocu interés n'otres cultures.[14]
Les actitúes y vezos de pensamientu característicos de la tradición del aprendizaxe son tan evidentes na cai y nel mercáu como la ieshivá. La imaxe popular del xudíu n'Europa del Este, sostenida por xudíos y xentiles por igual, ye fiel a la tradición talmúdica. La imaxe inclúi l'enclín a esaminar, analizar y volver analizar, buscar significaos detrás de significaos y por implicaciones y consecuencies secundaries. Inclúi tamién una dependencia de la lóxica deductiva como base para conclusiones y acciones práctiques. Na vida, como na Torá, asumir que tou tien significaos más fondos y secundarios, que tienen de ser investigaos. Toles temes tienen implicaciones y ramificaciones. Amás, la persona que fai una declaración tien de tener una razón, y esta tamién tien de ser probada. De cutiu, un comentariu va remembrar una respuesta a la razón supuesta detrás d'él o al significáu que se cree que s'atopa debaxo d'él, o a les consecuencies remotes a les que conduz. El procesu que produz tal respuesta, de cutiu a la velocidá del rayu, ye una reproducción modesta del procesu pilpul.[15]
El principiu del fin de la esistencia de los shtetlej se prodúxose en 1882, cuando les Lleis de Mayu d'Alejandro III (1845-1894) impunxeron anovaes restricciones a la llibertá de circulación de los xudíos. Según estes lleis, nun se-yos dexaba vivir en nengún llugar fora de los shtetlej y los pueblos cercanos. Tamién teníen de siguir dellos costumes cristianes, como cerrar negocios los domingos y feriaos cristianos. Esta nueva llei resultó en probeza y fame ente la comunidá xudía. Viéronse obligaos a treslladase a shtetlej onde podríen constituyir hasta'l 80% de la población local. Un shtetl podría allugar hasta 20.000 residentes. Estes altes concentraciones de xudíos yeren comunes en Podlachia, Mazovia y Bielorrusia. En víspores de la Primer Guerra Mundial, el 94 per cientu de los xudíos rusos vivíen na Zona d'Asentamientu.
Tiempos Modernos
editarNa última parte del sieglu XX, los xudíos jasídicos fundaron nueves comunidaes nos Estaos Xuníos, como Kiryas Joel y New Square, y de cutiu usen el términu "shtetl" para referise a estos enclaves en yiddish, particularmente aquellos con estructures d'aldega.[16] Dambos avérense a encarnar el shtetl míticu de la vívida imaxinación de Sholem Aleijem (anque sabemos que'l shtetl real d'Europa del Este yera bien distintu de la imaxe lliteraria idealizada).
N'Europa, la comunidá ortodoxa y la ultraortodoxa d'Amberes, Bélxica, ye considerada por dalgunos como'l postreru shtetl. L'heriedu xudíu d'Amberes remóntase al sieglu XIII, cola llegada de los xudíos "asquenazíes" d'Europa central. Amás, los xudíos espulsaos de Francia ya Inglaterra tamién llegaron a Bélxica nos sieglos XIII y XIV. La siguiente gran fola d'inmigración producir a finales del sieglu XV, cuando los xudíos fueron espulsaos d'España y Portugal. Anque l'emperador Carlos V intentó que los xudíos de Portugal fueren espulsaos d'Amberes, les autoridaes locales protexéronlos porque d'aquelles convirtiérense n'esenciales para'l desenvolvimientu financieru d'Amberes. Güei ye consideráu unu de los postreros shtetlej que queden nel mundu, onde s'escucha enforma yiddish (aparentemente nun ye raru que los comerciantes de diamantes felicítense ente sí con un 'mazel tov' o’braja'),y onde tamién se fala flamencu, inglés, francés o alemán; hai carniceríes kosher, supermercaos, restoranes y tou tipu de pequeñes tiendes familiares; nun ye raru ver a escolares n'uniforme analayando, o xudíos jasídicos con paxellos tradicionales; nin tampoco atopase con sinagogues.[17]
La cultura Shtetl
editar
La vida xudía n'asentamientos compactos tuvo un enorme impactu psicolóxicu nel desenvolvimientu de los xudíos d'Europa del Este, al igual que l'idioma del shtetl, el yiddish. A pesar de la incorporación de numberoses palabres eslaves, la fala yiddish del shtetl yera marcadamente distintu de les llingües utilizaes polos xudíos vecinos, na so mayoría eslavos. Magar sería un gran error ver el shtetl como un mundu dafechu xudíu, ensin xentiles, sicasí ye ciertu que'l yiddish reforzó un fondu sentíu de diferencia psicolóxica y relixosa colos non xudíos. Apináu d'alusiones a la tradición xudía y a los testos relixosos, el yiddish desenvolvió una rica reserva de modismos y dichos que reflexaben una cultura popular vibrante indixebrable de la relixón xudía.
La vida xudía n'asentamientos compactos tuvo un enorme impactu psicolóxicu nel desenvolvimientu de los xudíos d'Europa del Este, al igual que l'idioma del shtetl, el yiddish. A pesar de la incorporación de numberoses palabres eslaves, la fala yiddish del shtetl yera marcadamente distintu de les llingües utilizaes polos xudíos vecinos, na so mayoría eslavos. Magar sería un gran error ver el shtetl como un mundu dafechu xudíu, ensin xentiles, sicasí ye ciertu que'l yiddish reforzó un fondu sentíu de diferencia psicolóxica y relixosa colos non xudíos. Apináu d'alusiones a la tradición xudía y a los testos relixosos, el yiddish desenvolvió una rica reserva de modismos y dichos que reflexaben una cultura popular vibrante indixebrable de la relixón xudía.
Los xudíos de los shtetlej non solo falaben yiddish, un idioma qu'escasamente falaben los foresteros, sinón que tamién teníen un estilu retóricu únicu, enraigonáu nes tradiciones del aprendizaxe talmúdicu:
Acordies cola so propia concepción de la realidá contradictoria, l'home del shtetl destácase tantu pol so volubilidad como pol so discursu lacónicu y alusivu. Dambes imáxenes son verdaderes, y dambes son característiques de la ieshivá y de los mercaos. Cuando l'eruditu parola colos sos compañeros intelectuales, oraciones incompletes, una indireuta, un xestu, pueden reemplazar un párrafu completu. Espérase que l'oyente entienda'l significáu completu sobro la base d'una palabra o inclusive un soníu ... Tala conversación, enllargada y animada, pue ser tan incomprensible pa los ensin empecipiar como si les comentaristes emocionaos tuvieren falando en llingües. La mesma economía verbal puede atopase nos círculos domésticos o comerciales.[18]
Referencies
editar- ↑ https://yivoencyclopedia.org/article.aspx/Shtetl
- ↑ "Shtetl". www.jewishvirtuallibrary.org. Retrieved 5 April 2019.
- ↑ 'Shtetl: A Vernacular Intelectual History' - Jeffrey Shandler
- ↑ Petrovsky-Shtern, Yohanan (2014). The Golden Age Shtetl. Princeton University Press.
- ↑ https://yivoencyclopedia.org/article.aspx/Shtetl
- ↑ 'The Image of the Shtetl and Other Studies of Modern Jewish Literary Imagination' - Dan Miron
- ↑ Miron, Dan (2000). The Image of the Shtetl and Other Studies of Modern Jewish Literary Imagination. Syracuse University Press. p. 17.
- ↑ "How Shtetls Went From Being Small Towns to Mythic Jewish Idylls". Tablet Magazine. 3 February 2014. Retrieved 5 April 2019.
- ↑ "Forever Changed, A Belarus Shtetl 70 Years After the Nazis". VOA. Retrieved 5 April 2019.
- ↑ 'The Shtetl: New Evaluations' - Steven T. Katz
- ↑ "Jewish Communities (Shtetls) of Ukraine genealogy project". geni_family_tree. Retrieved 5 April 2019.
- ↑ http://ieg-ego.eu/en/threads/crossroads/courts-and-cities/marie-schumacher-brunhes-shtetl#
- ↑ Cała, Alina: Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej, Warsaw 1992
- ↑ Hundert, Gershon David: The Jews in a Polish Private Town, Baltimore et al. 1992.
- ↑ Life is With People: The Culture of the Shtetl by Mark Zborowski and Elizabeth Herzog. 1962 edition.
- ↑ "Kiryas Joel: A Hasidic Shtetl in Suburban New York - Berman Center".
- ↑ 'Life in the Shtetl: Scenes and Recollections' - Holmes & Meier, 1986
- ↑ Life is With People: The Culture of the Shtetl by Mark Zborowski and Elizabeth Herzog. 1962 edition.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Shtetl.
