Turku
Turku (en finés, pronunciación: 
ˈturku (?·i)) o Åbo (en suecu, pronunciación: ˈoːbu (?·i)) ye una ciudá alcontrada na mariña suroeste de Finlandia y anterior capital alministrativa de la provincia de Finlandia Occidental (Länsi-Suomen lääni), hasta l'añu 2009. Asitiada a veres del ríu Aura y fundada nel sieglu XIII, polo que ye la ciudá más antigua de Finlandia, llueu se convirtió na ciudá más importante del país. Dempués de que Finlandia pasara a formar parte del Imperiu Rusu en 1809, Turku siguió siendo la ciudá más poblada del país hasta 1840, y entá güei sigue siendo un importante centru cultural y de negocios.
 Turku | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  Finlandia | ||||
| Axencia alministrativa | South-Western Finland Regional State Administrative Agency (en)  | ||||
| Rexones | Finlandia del Sudoeste | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu de Finlandia | ||||
| Mayor of Turku (en) | Minna Arve | ||||
| Nome oficial |
Turun kaupunki (fi) Åbo stad (sv) | ||||
| Nome llocal |
Turku (fi) Åbo (sv) | ||||
| Códigu postal |
20000–20960 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 60°27′06″N 22°16′01″E / 60.4517°N 22.2669°E | ||||
  Turku Turku (Finlandia)  | |||||
| Superficie | 245.63 km² | ||||
| Altitú | 0 m | ||||
| Llenda con | Pargas, Aura, Pöytyä, Mynämäki, Nousiainen, Rusko, Kaarina, Lieto, Raisio y Naantali | ||||
| Demografía | |||||
| Población | 202 250 hab. (29 febreru 2024) | ||||
| Porcentaxe | 41.99% de Finlandia del Sudoeste | ||||
| Densidá | 823,39 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Fundación | 1229 | ||||
| Estaya horaria |
UTC+02:00 (horariu estándar) UTC+03:00 (horariu de branu) | ||||
| Llocalidaes hermaniaes | |||||
| turku.fi | |||||
 | |||||
Por cuenta de la so llocalización xeográfica, Turku ye un importante puertu comercial y de pasaxeros, pos más de 3 millones de pasaxeros añales embarquen nel Puertu de Turku escontra Estocolmu y Marieḥamn.[1]
Según datos del 31 d'avientu de 2016, cuntaba con una población de 187.564 habitantes,[2] lo que la convierte na sesta ciudá de Finlandia. La rexón de Turku tenía 318.168 habitantes, lo que fai d'ella la tercer área urbana del país tres el Gran Helsinki y l'área metropolitana de Tampere. D'ellos, el 5,2 % fala suecu como primer llingua, polo que la ciudá ye oficialmente billingüe.
Toponimia
editarEl nome finés Turku provién de la pallabra del antiguu eslavu oriental tǔrgǔ, que significa "mercáu".[3] Anguaño, Turku sigue significando "mercáu" en dellos dialeutos del finés.
El nome suecu Åbo paez senciellu d'esplicar, yá que contién les pallabres å ("ríu") y bo ("nial" o "vivienda"), de cuenta que podría traducise como "la casa del ríu". Sicasí, los etimólogos creen qu'esta esplicación ye probablemente errónea, yá que el nome ye antiguu y nun esisten otros similares.[3] Esiste amás l'antiguu términu llegal åborätt (daqué según "derechu a vivir equí"), que daba a los ciudadanos ("åbo") el derechu a vivir nes tierres de la corona.[4]
Suxirióse que'l nome Turku fai referencia al mercáu y Åbo al castiellu.
En finés, el xenitivu de Turku ye Turun, que significa "de Turku". Los nomes d'organizaciones ya institutos d'esta ciudá suelen empezar con esta pallabra, por casu Turun yliopisto pa la Universidá de Turku.
Historia
editarTurku/Åbo ye la ciudá más antigua de Finlandia. Nun se sabe con exactitú cuando foi fundada, pero la so hestoria documentada empieza en 1229, cuando l'Obispáu foi treslladáu al actual términu municipal. Poro, la ciudá celebró la so 780 aniversariu en 2009. Entá anguaño, l'Arzobispáu de la Ilesia Evanxélicu-Luterana de Finlandia tien la so sede na ciudá y la catedral de Turku ye considerada santuariu nacional. Sicasí, créese que la ciudá nacería yá hacia l'añu 1150, como puntu d'alcuentru onde los habitantes del interior del país y los navegantes intercambiaben les sos mercancíes. El nome en finés, Turku, significa xustamente mercáu. El nome en suecu, Åbo, vendría significar "asentamientu riberanu." L'obispu d'esta ciudá Mikael Agricola foi, en 1554, el primeru n'utilizar el finés como llingua escrita pa traducir la Biblia a la so llingua nativa.
Mientres el reináu de Suecia, esto ye, hasta l'añu 1809, Turku foi la capital de Finlandia[5] y caltuvo la so preponderancia como ciudá cultural, eclesiástica y universitaria. Yá en 1640 convirtiérase na primer ciudá universitaria de Finlandia, cuando la reina Cristina de Suecia fixo fundar l'Academia de Åbo, una especie de colexu universitariu, sucursal de l'Academia Real (Kungliga Akademien). Sicasí, mientres la llamada Guerra de Finlandia (1808-1809), Finlandia pasó a formar parte del Imperiu rusu. Cuando'l zar Alexandru I ordenó, por motivos políticos (consideraba que Turku taba demasiáu venceyada a Suecia), que Ḥélsinki fora instaurada como nueva capital del Gran Ducáu de Finlandia, Turku perdió la capitalidad y les dependencies alministratives. Amás, en 1827, una gran quema afaró la mayor parte de la ciudá, dempués de lo que decidió treslladase tamién l'Academia a Helsinki, onde empezó a funcionar en 1828 (vease Universidá de Ḥélsinki).
Xeografía
editarAsitiada na desaguada del ríu Aura, na mariña suroccidental de Finlandia, Turku cubre una superficie de 245 km² de tierra a lo llargo de dambes veres. La parte este, onde s'atopa la catedral de Turku, conozse comúnmente como täl pual jokke ("esti llau del ríu"), ente que a orellar oeste conocer como tois pual jokke ("l'otru llau del ríu"). El centru de la ciudá atópase cerca de la desaguada del ríu y a entrambos llaos del mesmu, anque'l recién desenvolvimientu urbanu foi más importante escontra l'oeste.
Hai 10 pontes sobre'l ríu Aura en Turku. El más antiguu de los actuales, Auransilta, foi construyíu en 1904. El más modernu ye la ponte piatonal Kirjastosilta ("ponte de la biblioteca"), inauguráu en 2013.[6] Esiste amás un serviciu de ferries gratuitu pa tresportar persones y bicicletes.
Cultura
editarEl centru cultural de la ciudá entama eventos regularmente, como un Mercáu Medieval tolos años nel mes de xunetu. Tamién ye la ciudá oficial de la Navidá en Finlandia. El Festival de Música de Turku y el festival de rock Ruisrock (que tien llugar na islla de Ruissalo) son de los más antiguos d'Escandinavia.
Tamién hai dellos museos como Muséu d'Arte de Turku o'l Muséu d'Arte Wäinö Aaltonen. El Muséu Sibelius ye l'únicu de Finlandia dedicáu a la música. Amás, esisten otros museos sobre'l periodu medieval de la ciudá, como'l Castiellu de Turku y el muséu Aboa Vetus & Ars Nova
Turku foi, xunto con Tallin, Capital Europea de la Cultura en 2011.
Educación
editarNa actualidá, Turku ye una ciudá que cunta con tres universidaes: la Universidá de Turku (en finés, Turun yliopisto), fundada en 1920; la Universidá Åbo Akademi,de llingua sueca, fundada en 1918; y la Escuela Cimera de Ciencies Económiques y Empresariales de Turku (en finés, Turun kauppakorkeakoulu), fundada en 1950. Amás, tien un Centru d'Investigación y Desenvolvimientu Teunolóxicu (en finés Turun Teknologiakeskus), en que'l so senu collaboren —especialmente nel campu de les biotecnoloxíes— les universidaes, otres instituciones d'enseñanza, según centros d'investigación y empreses. La ciudá cunta tamién con una llamada Universidá de Ciencies Aplicaes (Turun Ammattikorkeakoulu), que, según el sistema d'enseñanza finlandés, nun ye una universidá como tal.
Economía
editarA nivel nacional, Turku ye una ciudá importante, non yá pol so patrimoniu históricu y actividá cultural, sinón tamién pol so puertu, pola so actividá comercial y por ser centru de feries nacionales ya internacionales. A nivel européu, Turku forma un puntu d'unión ente Estocolmu y San Petersburgu, yá que cunta con conexones regulares de tresbordadores, que, na so trayeutoria marítima a la capital sueca (unes 10 hores en barcu), traviesen unu de los archipiélagos más bellos del mundu y faen escala en Marieḥamn, capital de les Islles Åland, que tienen un altu grau d'autonomía.
Clima
editarAsitiáu nel mar Bálticu y abellugáu poles islla del mar del Archipiélagu, Turku tien un clima continental. Al igual qu'en gran parte del sur de Finlandia, los branos son calorosos, con temperatures que lleguen hasta los 30 °C ya iviernos relativamente fríos con abondosos nevaes. El branu xeneralmente empieza a finales de marzu y l'iviernu a finales d'avientu. Dende 1955 esiste una estación meteorolóxica nel aeropuertu de Turku, a 47 metros d'altitú.
 Parámetros climáticos permediu de Turku (1981-2010) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xin | Feb | Mar | Abr | May | Xun | Xnt | Ago | Set | Och | Pay | Avi | añal |
| Temperatura máxima absoluta (°C) | 8.5 | 10.2 | 15.8 | 24.5 | 30.0 | 32.0 | 35.9 | 32.6 | 27.8 | 18.9 | 11.2 | 10.0 | 35.9 |
| Temperatura máxima media (°C) | -1.7 | -2.1 | 2.0 | 8.8 | 15.5 | 19.5 | 22.3 | 20.5 | 14.9 | 8.8 | 3.0 | -0.1 | 9.3 |
| Temperatura media (°C) | -4.4 | -5.2 | -1.6 | 4.0 | 10.2 | 14.4 | 17.5 | 16.0 | 11.0 | 5.9 | 0.8 | -2.6 | 5.5 |
| Temperatura mínima media (°C) | -7.3 | -8.3 | -4.9 | -0.2 | 4.8 | 9.3 | 12.6 | 11.6 | 7.2 | 3.2 | -1.6 | -5.6 | 1.7 |
| Temperatura mínima absoluta (°C) | -35.5 | -35.2 | -32.8 | -21.0 | -6.6 | -2.2 | 1.8 | 0.2 | -6.9 | -15.0 | -22.3 | -33.8 | -35.5 |
| Precipitación total (mm) | 61 | 42 | 43 | 32 | 39 | 59 | 79 | 80 | 64 | 78 | 76 | 70 | 723 |
| Díes de precipitaciones (≥ 1 mm) | 11 | 8 | 9 | 7 | 7 | 8 | 9 | 11 | 9 | 12 | 13 | 12 | 116 |
| Hores de sol | 39 | 72 | 136 | 182 | 268 | 287 | 262 | 222 | 137 | 90 | 42 | 29 | 0 |
| Humedá relativa (%) | 89 | 87 | 81 | 73 | 68 | 68 | 74 | 77 | 82 | 85 | 90 | 90 | 0 |
| Fonte nº1: Finish Meteorological Institute - Climatological statistics for the normal period 1981–2010[7] | |||||||||||||
| Fonte nº2: Climatedata.eu (hores de sol)[8] | |||||||||||||
Llugares d'interés
editar
El centru históricu de la ciudá atopar xunto a la catedral, que la so construcción empezó nel sieglu XIII (magar la forma actual data del sieglu XV), y l'antigua plaza mayor, na que s'atopen l'antigua Casa Consistorial y les cases de Brinkkala, Juselius y Hjelt, qu'alluguen el Centru Cultural municipal. L'antiguu edificiu de l'Academia (1815), frente a la catedral, ye anguaño Tribunal d'Apelación. El Rectoráu de la Universidá Åbo Akademi (1833), según otros edificios del sieglu XIX, tamién pertenecen al patrimoniu arquiteutónicu de la ciudá. El castiellu de Turku, que la so parte más antigua remontar a finales del sieglu XIII, ta allugáu cerca del puertu de pasaxeros. De l'antigua ciudá queden tamién el conxuntu de cases de madera na llomba de Vartiovuori (monte de guardia), que se salvó de la quema de 1827, según la llamada Casa Qwensel, a veres del ríu. En Vartiovuori atópase'l Muséu d'Artesanía Luostarinmäki y na Casa Qwensel el Muséu de la Farmacia. Tocantes a l'arquiteutura del sieglu XX, cabo mentar, por casu, los edificios que dende mediaos del sieglu XX alluguen distintes facultaes ya instituciones de los trés universidaes y que conformen un campus dientro de la ciudá. Tamién ye dignu de visitar el Xardín Botánicu de Turku, dependencia de la universidá.
Personaxes célebres
editarDelles persones famoses orixinaries de Turku son:
- Paavo Nurmi, el Finlandés volador, 9 vegaes campeón olímpicu en distintes modalidaes d'atletismu.
- Mauno Koivisto, novenu presidente de Finlandia.
- Matti Salminen, cantante finlandés con voz de baxu.
- Johan Gadolin, químicu, físicu y mineralogista finlandés.
- Herman Spöring, esplorador y botánicu finlandés.
- Miikka Kiprusoff, ex-xugador profesional de ḥoquei sobre xelu que xugó como porteru en Calgary Flames y San Jose Sharks mientres la so carrera na NHL.
- Los hermanos Saku y Mikko Koivu, xugadores profesionales de ḥoquei sobre xelu xugando en Anaheim Ducks y Minnesota Wild, respeutivamente.
De la rexón de Turku tamién son orixinarios otres personalidaes como'l mariscal Carl Gustaf Emil Mannerheim.
Ciudaes hermaniaes
editar
San Petersburgu, Rusia, dende 1953
Szeged, Hungría, dende 1971
Gdansk, Polonia, dende 1958
Florencia, Italia, dende 1992
Gotemburgu, Suecia, dende 1946
Aarhus, Dinamarca, dende 1946
Rostock, Alemaña, dende 1963
Bergen, Noruega, dende 1946- Colonia, Alemaña, dende 1967
Varna, Bulgaria, dende 1963
Bratislava, Eslovaquia, dende 1976
Constanța, Rumanía, dende 1963
Tianjin, China, dende 2000
Tartu, Estonia, alcuerdu de cooperación- Tallin, Estonia, alcuerdu de cooperación
- Kuressaare, Estonia, alcuerdu de cooperación
Predecesor: Essen Istambul Pécs
|
 Capital Europea de la Cultura xunto con Tallin2011 |
Socesor: Maribor Guimaraes
|
Referencies
editar- ↑ «Statistical data about Turku 2014» (n'Inglés y alemán). Statistical data about Turku 2014. 14 de mayu de 2014. Archivado del original el 2007-09-27. https://web.archive.org/web/20070927175319/https://www.turku.fi/Public/default.aspx?nodeid=3981&culture=en-US&contentlan=2. Consultáu'l 5 d'avientu de 2014.
- ↑ «Väestötietojärjestelmä» (finés) (30 de setiembre de 2014). Archiváu dende l'orixinal, el 29 d'ochobre de 2014. Consultáu'l 5 d'avientu de 2014.
- ↑ 3,0 3,1 «Suomen kaupungit keskiajalla» (finés). Consultáu'l 5 d'avientu de 2014.
- ↑ «Åborätt» (suecu). Consultáu'l 5 d'avientu de 2014.
- ↑ «Turku, l'antigua capital de Finlandia». Consultáu'l 6 de febreru de 2015.
- ↑ «Kirjastosilta avattiin tulen ja valon juhlassa» (finés) (12 d'abril de 2013). Archiváu dende l'orixinal, el 14 de xineru de 2014. Consultáu'l 5 d'avientu de 2014.
- ↑ Finish Meteorological Institute (ed.): «Climatological statistics for the normal period 1981–2010». Consultáu'l 5 d'avientu de 2014.
- ↑ «Clima Turku - Finlandia». Archiváu dende l'orixinal, el 2021-01-19. Consultáu'l 5 d'avientu de 2014.
- Sitiu oficial http://www.turku.fi/.
- The website of the tourist organisation Turku TouRing at http://www.turkutouring.fi/.
- Turku Art. en finés de Wikipedia. Vistu 11 d'agostu 2005.
- Kuntaliitto. 2005. Aluetietopankki. Vistu 13 de xineru 2006.
- Turun kaupungin viestintäkeskus (2005). Kunnalliskertomus 2004 (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).. Vistu 11 d'agostu 2005
- Turun kaupunki. 2005. Turun kaupungin tilastollinen vuosikirja. Vistu 11 d'agostu 2005
- Turun kaupunginvaltuusto. 2004. Talousarvio 2005 (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).. Vistu 21 d'agostu 2005
- Turun Sanomat. 2004. Tutkimus: lehtien lukijapeitot. Vistu 21 d'agostu 2005
- Anttonen, Martti (ed) 1992. Täällä Suomen synnyinmuistot. Jyväskylä: Varsinais-Suomen maakuntaliitto
- Knuuti, Heikki et al. 1986. Kotikaupunkini Suomen Turku. Keuruu: Otava Publishing.
- Virmavirta, Jarmo. 2004. Finland's City of Turku. Keuruu: Otava Publishing.
- Turku en EuroWeather.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Turku.- Turku - Páxina oficial
- Turku - Ciudá oficial de Navidá de Finlandia *
Turku TouRing - Una organización turística de la rexón de Turku.
- Turku Archipelago Archiváu 2020-04-26 en Wayback Machine - "L'archipiélagu más bellu del mundu"
- Tiempu llocal en Turku del Institutu Meteorolóxicu Finés.
- Turun Sanomat - El periódicu más lleíu de la ciudá *
- Unikankare Un webzine cultural de Turku
- Turun Yliopisto - Universidá de Turku
