Vayots' Dzor
Vayots' Dzor ye una de les provincies d'Armenia. Alcuéntrase nel sureste del país, llendando con Azerbaixán. La so capital ye Yeghegnadzor. Con una población de 49 000 hab. (2019)[1] y un área de 2.308 km², ye la provincia armenia cola población más dispersa.[2]
| Vayots' Dzor | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Alministración | |||
| País |  Armenia | ||
| ISO 3166-2 | AM-VD | ||
| Tipu d'entidá | rexón d'Armenia | ||
| Capital | Yeghegnadzor | ||
| Nome llocal | Վայոց Ձորի մարզ (hy) | ||
| División |
ver
| ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 39°45′N 45°30′E / 39.75°N 45.5°E | ||
 | |||
| Superficie | 2308 km² | ||
| Demografía | |||
| Población | 49 000 hab. (2019) | ||
| Densidá | 21,23 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Fundación | 7 payares 1995 | ||
| vdzor.gov.am | |||
 | |||
Xeografía
editar
Allugada al sureste d'Armenia, Vayots’ Dzor ye una de les árees menos poblaes del país. Ta llendante al oeste cola República Autónoma de Naxçıvan, que pertenez a Azerbaixán, y pel este cola rexón en disputa de Shahumyan, controlada por Azerbaixán. N'Armenia, Vayots’ llenda al norte con Gegharkunik, al noreste con Ararat, y al sureste con Syunik.
La provincia ye esencialmente montascosa. El norte y noroeste ta apoderáu pol cordal de Vardenis, na que destaca'l volcán Vardenis, de 3.522 m d'altitú. El valle del ríu Yeghegis xebra los montes Arpa nel centru, y el valle del ríu Arpa dixebra estes de los montes Vayk, nel sur. El puntu más baxu ye la salida del ríu Arpa, afluente del ríu Ares, pel suroeste, al altor d'Areni, con una altitú de 850 m.
El ríu más importante ye l'Arpa, que traviesa la rexón de noreste a suroeste formando un arcu. Naz nel Santuariu Hidrolóxicu de Jermuk (Jermuk Hydrological Sanctuary), ente montes de más de tres mil metros, na península de Syunik, nel estremu oriental del cordal de Vardenis. Poco dempués de Yeghegnadzor, recibe al ríu Yeghegis, que baxa del monte Vardenis y na so cuenca media da llugar a la zona protexida del Santuariu Estatal de Yeghegis (Yeghegis State Sanctuary), de la vida selvaxe.
Otru ríu destacable ye l'Herher, que naz ente los montes Tek (2.898 m) y Vayots’ (2.624 m) y diríxese escontra'l sur en busca del ríu Ara. Na so zona alta alcuéntrase'l Santuariu Estatal de Herher (Herher State Sanctuary), cola cascada Herher.
Historia
editar
Vayots’ Dzor apaez mentáu per primer vegada por Moisés de Corene, l'autor de la historia medieval armenia más significativa, del sieglu V. Sicasí, mientres les escavaciones arqueolóxiques na rexón atopáronse munchos llugares y oxetos del Paleolíticu y la Edá del Bronce. Nes paredes de los escobios hai grabaes escenes de caza y animales qu'amuesen que la rexón tuvo habitada dende la prehistoria.
El complexu d'Areni-1, esploráu ente los años 2007 y 2011 amuesa un asentamientu del V mileniu e.C., del Calcolíticu. Na xacea hai una bodega con una cuba de fermentadura y una prensa de vinu, xarres d'almacenamientu y potes de cerámica. Probablemente ye la bodega más antigua conocida. Amás, nella atopóse un zapatu con una antigüedá de 5.500 años.
Per equí pasaron los imperios hitita, de Mitani y d'Azzi-Hayasa, de la Edá del Bronce. Escontra'l II mileniu e.C., otru grupu indoeuropéu, cercanu a los tracios y los frixos y llamáu armeniu polos griegos, emigró a les tierres altes d'Armenia dende'l norte de los Balcanes. Acordies col mitu griegu, unu de los antepasaos del pueblu armeniu, llamáu Armenios, foi unu de los argonautes qu'acompañaben a Xasón na so busca del vellocín d'oru.[3]
La mestura de los armenios colos indíxenes hayasa dio llugar al pueblu armeniu actual. Nel sieglu VIII e.C., Vayots’ Dzor formaba parte del reinu d'Urartu, con capital en Tshpa, actual Van. Esti reinu duró hasta'l sieglu VI e.C. Nel 782, el rei d'Urartu Argishti I fundó la ciudá fortificada d'Erebuni, convertida más tarde en Yereván, capital d'Armenia.
Ente los sieglos VI e.C. y II e.C., la rexón tuvo gobernada pola dinastía Oróntida, heredera del reinu d'Urartu. Dempués, baxo la dinastía artáxida créase'l Reinu d'Armenia, que dura ente'l 190 e.C. y el 165 d.C. Mientres un tiempu foi un imperiu ente'l mar Caspiu y el Mediterraneu y ente'l Cáucasu y Palestina. Ente'l 165 y el 428 foi protectoráu romanu. Nel 301, Armenia foi'l primer país del mundu n'adoptar el cristianismu como relixón oficial, con Gregoriu I l'Illuminador y el rei Tiridates III, dolce años primero que Constantín tolerara'l cristianismu y ochenta años primero que Roma la adoptara como relixón oficial.
Nel 428, el país incopórase al Imperiu sasánida, pero la rebelión de 451 déxa-yos caltener el cristianismu y gobernase de forma autónoma. En 640, caen en manes del Califatu árabe. A mediaos del sieglu IX créase'l principáu d'Armenia, que dura hasta'l 884, cuando'l país s'independiza y se crea de nuevo'l reinu d'Armenia gobernáu pola dinastía Bagrátida.
Ente'l 1045 y el 1071 caen en manes del Imperiu bizantín, siguíu pol Imperiu selyúcida, que nun duró demasiao y compartió poder con otros reinos autónomos.
Vayots’ Dzor pasó a formar parte del reinu de Syunik, qu'englobaba parte del centru y el sur de l'Armenia actual, gobernáu pola dinastía siunia o sisákida. Nesta dómina, ente los sieglos X y XIII constrúyense equí numberosos monesterios, pontes y caravanserais.
Mientres la Edá Media pasa per Vayots’ la ruta de la Seda enllazando les llocalidaes de Martuni y Yeghegnadzor.[4] Nesta última llocalidá constrúyese la Universidá de Gladzor (1280-1340),[5] que xunto a la Universidá de Tatev, nel monesteriu de Tatev, que la siguió (1340-1425) foi unu de los centros d'aprendizaxe más importante de la dómina.
El periodu ente los sieglos XV y XVII considérase la dómina más escura de la historia de la provincia, invadida por exércitos turcos ya iraninos, l'Imperiu otomanu y l'Imperiu safávida pártense'l país. El resultáu foi la destrucción de numberosos monumentos y poblaciones ya importantes desplazamientos de la población.
Mientres la primer metá del sieglu XIX, tres la Guerra ruso-persa (1826-1828) y el resultante Tratáu de Turkmenchay (1828) Vayots’ Dzor pasó del Imperiu persa de la Dinastía Kayar al Imperiu rusu, incorporándose al nuevu óblast d'Armenia, y dellos años más tarde al distritu (uyedz) de Sharur-Daralagezsky, de la Gubernia de Yereván, del virreinatu del Cáucasu, del Imperiu rusu.
Ente'l 1918 y el 1929 foi incluyíu na poco duradera República Democrática d'Armenia. Dempués de la sovietización d'Armenia, Vayots’ Dzor conviértese nuna de les rexones qu'aguantó contra'l gobiernu rusu y formó una República de l'Armenia Montascosa (primero República de Syunik), que nun foi reconocida, baxo'l gobiernu de Garegin Njdeh. Dempués de la cayida de los bolxeviques nel 1921, Vayots’ Dzor pasó a formar parte de la República Socialista Soviética d'Armenia.
Mientres el periodu soviéticu, Vayots’ Dzor foi dividia nos raiones o provincies de Yeghegnadzor y Azizbekov. Tres la independencia d'Armenia nel 1991, los dos raiones fueron unificaos na provincia de Vayots’ Dzor mientres la reforma alministrativa de 1995.
Población
editarLa densidá de población ye la más baxa d'Armenia, con namái 49 000 hab. (2019)[1], alredor d'un 1,7% de la población del país. La población urbana yera de 18.449 hab. partíos en 3 ciudaes, Yeghegnadzor (7.944 hab.), Vayk (5.877 hab.) y Jermuk (4.628 hab.), y 33,875 hab. partíos en 41 comunidaes rurales, de les que la más grande yera Malishka, con 4.460 hab. Acordies col censu del añu 2011.
La mayor parte de la población ye armenia étnica que pertenez a la Ilesia apostólica armenia. La diócesis de Vayots’ Dzor ta encabezada pol arzobispu Abraham Mkrtchyan y tien el so llar na catedral de la Santa Madre de Dios en Yeghegnadzor.
Una pequeña parte de la población tien antepasaos emigrantes de los pueblos iraninos de Salmas y Khoy.
Economía
editarAgricultura
editar
Vayats’ Dzor tien l'agricultura más probe de toa Armenia, con namái un 2,2% de la producción, debida a la so escasa población. Unos 1.900 km² son cultivables, el 82,5% del territoriu, pero namái se cultiven 162 km², el 8,5% del territoriu.
Inda asina, l'agricultura ye la principal ocupación de la provincia, incluyendo la cría de ganáu (ganáu llanar, cabres, pollos y abeyes) y cultivos (albaricoques, zreces, peres, mazanes, marmiellu, cirueles, nueces, uves y bayes).
Industria
editar
La industria contribúi nun 1% al total del país, principalmente agua embotellao, una de les principales riqueces d'Armenia, qu'en Vayots concéntrase nel Grupu Jermuk,[6] y bébores alcohóliques, principalmente vinu. Dende'l 2009 celébrase'l Festival del vinu d'Areni, teniendo en cuenta qu'Areni-1 ye probablemente la bodega más antigua del mundu.
En Yeghegnadzor hai delles fábriques de quesu y productos llácteos. La ciudá ye famosa pol quesu de cabra, anque tamién produz productos llétricos, barriles de madera pa vinu y conserves.
Cultura
editar
En Vayorts’ Dzor celébrense fiestes relixoses como'l Trndez y el Varvadar. La primera ye una fiesta de purificación que se celebra 40 díes dempués de la nacencia de Xesucristu, la segunda celebra la Tresfiguración de Cristu, cola diosa Astghik,[7] deidá armenia de la fertilidá, l'amor y l'agua, y celébrase 98 díes dempués de Pascua. En Yeghegnadzor celébrase'l segundu domingu d'ochobre'l festival de la collecha. N'Areni celébrase'l mes d'ochobre'l festival del vinu.
Yeghegnadzor ye'l centru cultural de la provincia. Tien un palaciu de la cultura, una biblioteca pública y un muséu arqueolóxicu. El parque públicu tien un vishap (dragón de piedra) del II mileniu e.C.
Fortaleces y xacimientos arqueolóxicos
editar
- Complexu de cueves Areni-1 y bodega del Calcolíticu
- Fortaleza de Smbataberd, del sieglu X.
- Fortaleza de Proshaberd, del sieglu XIII.
- Fuerte Ertij, del sieglu XIII.
- Ponte d'Agarakadzor, del sieglu XIII
- Caravanserai d'Orbelian de 1332.
Ilesies y monesterios
editar
- Monesteriu de Tanahat, del 735, cerca de Vernashen.
- Monesteriu de Saint Sion, del sieglu VIII, cerca de Herher.
- Monesteriu de Shativank,[8] del sieglu X.
- Monesteriu de Khotakerats, del sieglu X, cerca de Khachik.
- Monesteriu de Tsakhats Kar, de los sieglos X-XI, ente les ciudaes de Yeghegis y Horbategh.
- Monesteriu de Gndevank, de los sieglos X-XIII, na carretera de Vayk-Jermuk, cerca del ríu Arpo.
- Catedral de la Santa Madre de Dios de Yeghegnadzor, del sieglu XII.
- Monesteriu de Noravank, del 1205, nun cañón cerca de Yeghegnadzor.
- Monesteriu de Spitakavor, del 1321, cerca de Vernashen.
- Ilesia d'Areni, del 1321.
Referencies
editar- ↑ 1,0 1,1 URL de la referencia: https://armstat.am/file/Map/MARZ_10.pdf.
- ↑ «Statistical yearbook of Armenia. General Description». Consultáu'l 1 de mayu de 2014.
- ↑ «Armenian Stonehenge Confounds Scholars». Barnes review. org. Consultáu'l 26 de xunu de 2017.
- ↑ «Armenia, One of the Oldest Countries on the Silk Road». Surprising engineering. Consultáu'l 26 de xunu de 2017.
- ↑ «“Gladzor University” Historical-Cultural Museum-Reservation». Ministry of Culture of the Republic of Armenia. Archiváu dende l'orixinal, el 2017-04-24. Consultáu'l 26 de xunu de 2017.
- ↑ «Jermuk Group». Consultáu'l 26 de xunu de 2017.
- ↑ «The Armenian Gods». Home of Tour Armenia. Consultáu'l 21 de xunu de 2017.
- ↑ «Shativank Monastery». Armeniapedia. Consultáu'l 22 de xunu de 2017.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Vayots' Dzor.- Vayots Dzor Marz Tourist Guide (n'inglés)
Datos: Q200124- Multimedia: Vayots Dzor Province