Carduelis atrata

Les especies d'aves con nome común en llingua asturiana márquense como ^NOA. En casu contrariu, conséñase'l nome científicu.

Carduelis atrata
Estáu de caltenimientu
Esmolición menor (IUCN)
Clasificación científica
Reinu:	Animalia
Filu:	Chordata
Clas:	Aves
Orde:	Passeriformes
Familia:	Fringillidae
Subfamilia:	Carduelinae
Xéneru:	Carduelis
Especie:	C. atrata (Lafresnaye y d'Orbigny, 1837)
Distribución
Sinonimia
Chrysomitris atrata (Bonaparte, 1860) Spinus atratus (Berlepsch y Stolzmann, 1896)
Consultes
[editar datos en Wikidata]

Carduelis atrata, tamién llamáu chayñita o ch'ayñita (Bolivia), negrucu (Arxentina), xilgueru negru (Chile) y xilguerín (Perú); ye una ave que vive na Puna (altiplanu andín), un sitiu carauterizáu por ser desértico y tar a gran altitú.

Sinonimia

• Chrysomitris atrata (Bonaparte, 1860)
  
• Spinus atratus (Berlepsch y Stolzmann, 1896)

Descripción

Semeya familiar: el machu a la izquierda, la fema nel centru y el xuvenil a la derecha.

El machu adultu estremase por el color negru bien escuru y el mariellu bien intenso, ente que la fema ye más clara y el color mariellu alcuéntrase más estendíu pel banduyu.

En casu de tener dulda del sexu, puede tomase al páxaru cola mano y estender una de les sos ales; na fema la franxa alar mariella ten de ser estrecha y nel machu ancha. Adicionalmente, ayuda da-y una vuelta pa velo per debaxo; na fema pueden vese unes plumes marielles esvalixaes, dende'l banduyu escontra'l pechu y nel machu, el color negru escuru ye continuu. Amás, los machos suelen alzar les plumes de la cabeza, como una cresta.

El sexu puede pescudase coyer cola mano y soplándo-y la cloaca; el machu tener un pocu escontra fuera, del tamañu d'un granu d'arroz, más o menos, y la fema tener arrondada. La importancia d'estremar ente machos y femes anicia nel momentu de la compra porque s'acostuma soltar les femes cuando son prindaes, yá que al nun cantar nun tienen nengún valor na xaula.

Los xuveniles son de color negru ceniza y la so picu, la franxa alar y el baxu banduyu de color mariellu anaranxáu.

Estrémense fácilmente de los adultos porque tienen una doble llinia de plumitas motudes de color mariellu anaranxáu nos costazos.

Machu en detalle. Alta definición

• 
  Machu vistu de frente.
• 
  Xuvenil independizáu, amuesa llinia ventral mariella ascendente dende'l banduyu.
• 
  Detalle del costazu nun xuvenil, tien doble llinia de motitas: una xusto nel costazu y la otra más embaxo, xusto enriba de la franxa alar.

Filoxenia

La filoxenia xenética molecular (y el so parentescu y apaición na Tierra) foi yá establecida xunto coles consecuencies evolutives por Antonio Arnaiz-Villena et al. Tamién s'estableció que la especie parental ye'l Carduelis notata, una ave norteamericano y perteneciente a una de les trés radiaciones de Carduelis norteamericanes.

Conducta y comportamientu

Fora de la dómina de reproducción vive en grupos familiares que s'arrexunten en bandaes mayores. Ye fácil reparar un grupu de trés o cuatro que se posen nun llugar visible como un cable d'electricidá y depués coles sos llamaes y cantares atraer a otros aportando a más numberosos. Asina permanecen un ratu xuntos y de sópitu alcen el vuelu escontra otru llugar.

Busca ambientes soleyeros y secos, l'agua persistente oblíga-y a abandonar los llugares de nidificación.

Hábitat y adautación

Zona desértica con bosquecito d'álamos siberianos y casa abandonada.

El so hábitat natural en Perú y Bolivia son los altos pandos y pandoriales andinos ("la Puna"), ente 3.500 y 4.500 msnm, carauterizada por pendientes, con roques y yerba, chiscaes d'arbustos.

N'Arequipa (Perú) pueden atopase xilguerinos a partir de los 2.600 msnm.

N'Arxentina, onde vive a una altitú entendida ente 2.000 y 3.000 msnm, ye llocalmente abondosa. En Chile alcuéntrase-y nel altu cordal de la zona norte, zones de puna, cerca de regueros, en fondalaes arbustives y con árboles, dende 3.500 a 4.800 msnm.

P'afaese a la relativa escasez d'osíxenu del aire del Altiplanu, la so sangre contién mayor númberu de glóbulos coloraos qu'otros páxaros que viven en tierres baxes, lo que garantiza la oxixenación de les sos texíos.

Viven nun ambiente con muncho vientu, con temperatures máximes de + 20 y - 22 °C. Por ello, el so organismu ta afechu a grandes fluctuaciones día-noche de 20 °C de temperatura. El problema de la temperatura nun-y resulta un inconveniente; el problema básicu constitúyelu la escasez del alimentu y los llugares fayadizos pa nidificar.

Fora de la dómina de cría y en determinaes dómines del añu alcuéntrase-y a menor altitú: en Perú a 2.335 msnm y n'Arxentina dende 750 msnm a 1.390 msnm.

Distribución xeográfica

Centru de Perú

nes rexones andines de L´Ancash, hasta Puno y Arequipa (Yarabamba).

Norte de Chile

nel valle de Colchagua y Santiago de Chile, tamién dende'l desiertu d'Atacama, hasta l'aguada occidental de los Andes, nes rexones de Tarapacá y Antofagasta. Ye común en Lauca y dacuando, na zona central dende Arica hasta Antofagasta.

Oeste d'Arxentina

nes rexones de Salta, Jujuy hasta la ciudá de Mendoza.

Oeste de Bolivia

en La Paz, Cochabamba, Potosí, Oruro, Noroeste de Sucre; Llocalmente abondosu nel Valle de Sorata, la Islla Sol (llagu Titicaca), el Cráter Maragua y en Achura (cume del Coroico).

Hai dos factores principales que determinen la so distribución xeográfica: la orografía accidentada del Cordal de Los Andes, qu'actúa como barrera natural, y la climatoloxía, que vien determinada pola corriente de "El Neñu".

Calter nómada

De resultes de la gran diversidá d'altitúes esistentes na so hábitat y la variadísima climatoloxía a que se ve sometíu, puede afirmase que ye un páxaru nómada pero que caltién poblaciones sedentaries en determinaos llugares.

En Arequipa emigren pel iviernu, porque nesa dómina'l clima tórnase de lo más fríu, con temperatures per debaxo de los cero graos centígraos. Pola Corriente d'El Neñu, hai grandes cambeos de temperatura, díes calorosos y nueches fríes, de 14 °C como temperatura mínimo, a 8 °C, y con agua. En Puno, nel mes de xunetu, cuando se soporten unes fuertes nevaes y una baxada na temperatura d'hasta - 17 °C, ye cuando los xilguerinos sumen. Lo más probable ye que se camuden a zones menos fríes, por Bolivia, parte d'Arxentina y Chile, porque nesta dómina, que l'iviernu ye más reciu y tou cubrir de nieve, nun se-yos ve polos sos llugares habituales; nunos díes, al empezar a ameyorar la temperatura, ellos vuelven apaecer. Na dómina de la collecha de la quínua, lleguen a Bolivia en gran cantidá, tantu del llau peruanu, como del chilenu y del norte arxentín, a mediaos d'agostu y entrando na primavera, qu'empieza'l 21 de setiembre. El so migración en tou esti territoriu ye esporádica, dende'l norte d'Arxentina hasta Bolivia, por cuntar con un terrén llanu-altiplánico. Les bandaes mover d'un sector a otru, a la busca de comida abondosa y llugares apropiaos pa criar, por ello podría consideráse-yos nómades. La esplicación ta en qu'en Perú, Chile, Bolivia y Arxentina los climes y les estaciones son distintes pero non demasiáu porque hai hores adelantraes; ye por eso qu'emigren en tou esti territoriu. Per otru llau, en Bolivia, hai páxaros autóctonos que nun emigren porque disponen de los trés zones onde viven: el valle, el altiplanu y el trópicu. Na rexón más austral del so hábitat (ciudá de Mendoza y na provincia de San Juan), nun son sedentarios. Lleguen nel mes de payares a añerar y migren al norte en bandaes, nel mes de marzu. Nes ciudaes de Salta y Jujuy asitiaes nel norte arxentín, sí son sedentarios.

Posible esistencia de delles races

Según datos llograos por diverses fontes, abarruntase de la esistencia de delles races, estremaes por traces morfolóxiques:

En C. atrata en llibertá, esisten diferencies, dalgunos son de mayor tamañu y hai unos con colores más tenues qu'otros y tamién se ven negros tintos.

El xilguerín peruanu ye poconín grande que la chayñita boliviana y tien la cabeza llixeramente más arrondada. La chayñita tien la cabeza esplanada y unes pequeñes pintes marielles nes comisuras del picu (non les de too pichón, sinón, l'adultu) pa veles hai que coyer cola mano.

En Copacabana, zona del llagu Titicaca asitiada nel llau bolivianu, príndense los xilguerinos de mayor tamañu.

L'arxentín tien un llargor de pates llixeramente cimera a los otros negrinos.

El chilenu, con un llargor de 15 cm, ye'l de mayor tamañu, según indícase na páxina web Aves chilenes: xilgueru negru. Datu que nun resulta estrañu al comprobase, en delles ocasiones, la esistencia de dalgún exemplar destacable, ente les partíes de negrinos d'importación que lleguen a España.

Estudiu comparativu: cuadru de midíes morfométricas

Llocalidá	Sexu	Anchu del picu	Llongura del picu	Cuerpu	Anchu de la cabeza	Metatarsu
Mendoza	M	5-5,2	8-11	12,2-12,5	11-14,6	16,8-18
Arequipa	M	5-6	8	10,5-11,5	13-14	13-14
Puno	M	6-7	9-11	10,7-12	12-14	13-14
Bolivia	M	6	10	12,5	9	18,5
Chile	M	7,5	10	12,7	13,5	16
Importación	M	5,1-7	8-10	11,8-12,5	10-12	12,2-17
Mendoza	H	--	--	--	--	--
Arequipa	H	5-6	8	11	12-13	13-14
Puno	H	5-7	9-10	11-11,8	11,13	13-14
Bolivia	H	7-7,2	11-12	12,1-12,7	11-13	17-18,5
Chile	H	--	--	--	--	--
Importación	H	5-7	8-10	11,8-12,4	10-12	14-17

Toles midíes son en mm, menos el cuerpu que ye en cm. Tomar de la siguiente forma:

Parte del cuerpu	Midida
Anchu picu:	al altor de la comisura del picu
Llargu picu:	dende la punta del picu hasta la comisura del mesmu
Cuerpu	de la punta del picu a la punta de la cola
Anchu cabeza:	al altor de los güeyos (de güeyu a güeyu)
Tarsu-metatarsu:	dende l'articulación tibiu-metatarsu hasta l'entamu de l'articulación de los deos

Cantar y notes

Un machu cantando y vixilando el so territoriu.

Ye fácil velo y escuchalo en dómina de celu posáu nun alambre de la lluz o n'otru llugar bien visible. Lo más común ye oyer les notes de contautu qu'emite una bandada en vuelu “knot”-“knot”-“knot”. Posaos suelen emitir una nota nasal d'alarma, si siéntense descubiertos “chío” y otra qu'emiten de normal cuando se mueven “suit”-“suit”. Tienen la nota d'agresividá carauterística, similar a la de los xilgueros europeos pa echar del so llau a un rival.

En cautividá repara un tipu de cantar lento, nidiu y melódicu de notes variaes encadenaes nuna frase, y otru cantar rápido, siguíu y fuerte realizáu coles ales baxes qu'emplega nel cortexu de la fema.

Granes

Amuesa especial predilección por determinaes plantes de granes, de tamañu bien pequeñu y natives, como la quínua (Chenopodium quinoa Will), el zurrón bolivianu (Thlaspi arvense), el llantén (Plantago major L.), el nabu montés (Brassica campestris), la cañigua (Chenopodium pallidicaule Aellen), la chilca mamil (Baccharis polifolia Griseb) les especies arxentines de Baccharis, la chillihua (Festuca dolichofila) y la quihuicha (Amaranthus caudatus).

La quínua o quinoa, ye un granu bien importante na so dieta pol altu conteníu de proteínes que contién. La kañiwa o cañigua, grana perrápidu y comer con munches ganes, ye una planta que tien como una guedeya d'onde se prinden pa comer les granes.

La mostacilla, grana de nabu montés, ye de color negru, pequeña y redondita; al arrincar la planta de la tierra, el raigañu ye de la forma d'un nabu allargáu, d'ende'l so nome. Ye una planta d'unos 30 cm a 40 cm, de fueyes pequeñes y flores de color mariellu. Da unes pequeñes vainas onde tán les granes en fila india. Los xilgueros comer abriendo les vainas col picu y nun esperen a que s'ensuguen; comer nel matu.

La chilca mamil ye una planta que comen con avidez. Práuticamente si nun hai chilca ye difícil qu'haya negrucos. Tien un moñu blancu qu'ellos desarmen pa sacar una grana similar al abisín nel so interior.

Alimentación de C. atrata nel so hábitat natural

Esti trabayu, realizáu col exame de les granes conteníes nel buche de 23 exemplares prindaos en Puno, ye indicativu de que la so alimentación ta basada na kañiwa (Chenopodium pallidicaude, Aellen) y na mostacilla (Brassica campestris) anque varia según la estación del añu.

Puede ser de muncha importancia pa los criadores por cuenta de que pueden reemplazar estos alimentos naturales de la zona con otros del mesmu valor alimenticiu y de esta manera podela caltener en cautividá ensin que sufra defectos alimenticios.

Tipu d'alimentu	Nome científicu	Porcentaxe |----- align="center"	Kañiwa	Chenopodium pallidicaule, Aellen	30 %
Quinoa	Chenopodium quinoa, Will	5 %
Mostacilla	Brassica campestris	30 %
Chillihua	Festuca dolichofila	5 %
Otres granes	--	15 %
Biltos de plantes	--	5 %
Inseutos	--	10 %

Nidificación

Dómina

Darréu dempués del periodu de les agües, col florecimientu de les plantes compuestes, empecípiase la reproducción. En Puno (Perú) viven con dellos graos centígraos baxo cero, temperatura a la qu'ellos tán avezaos. En primavera, xube un pocu y al aumentar les hores de lluz solar ye cuando empiecen a entrar en celu y a criar hasta fines del branu.

Nel norte de Perú puede atopáse-y añerando nos montes de Polilepis, una planta de la familia de les Bromeliacees de 8 a 10 m d'altor, conocida como quenoas polos peruanos, a una altitú ente 4.000-4.500 msnm. Mientres el día, la temperatura algama los 38 °C y pela nueche dellos graos baxo cero; el mugor del ambiente ye desértica, menos del 30 %. Na ciudá de Mendoza (Arxentina) les bandaes lleguen pal mes de payares a reproducise y emigren de regresu al Norte cola pichonada nos meses de marzu a abril.

Añeren colonialmente, cada pareya ocupa'l so pequeñu territoriu cercanu. Les temperatures que se soporten na dómina de cría son máximes de 17 °C al mediudía, polo que les críes tienen de tar protexíes del fríu.

En La Serena (Chile) lleguen en primavera, pero aproximao a 3.500 msnm, reprodúcense una vegada, y depués vuelven escontra'l Norte. A principios de seronda, fines de marzu, dellos llabradores ver nos cuetos con más arbustos.

Llugar anidación

Escueyen tantu los árboles (pinos, llameres siberianes) como les cases abandonaes. Busquen los furacos y resquiebros qu'hai nes "Quebraes" o bien escueyen un llugar a gran altor nel techu de les covaróns. El nial ta asitiáu a altores bien desemeyaos. La so construcción ye bien esmerada, especialmente en cuanto respecta al revestimiento internu, que ye entretejido con peluses vexetales.

• 
  Fema guarando al llau d'una ventana.
• 
  Fema vixilando mientres calez los sos pitucos.

Puesta, incubación y cría

Componer de tres güevos, n'ocasiones cuatro.

Los pitucos nacen dempués de dos selmanes d'incubación y abandonen el nial ente los 16 y 18 díes. Alimentar con granes inmadures.

De normal, nun siendo que les condiciones ambientales coincidan favorablemente cola bayura d'alimentos, nun tien llugar una segunda niarada mientres l'añu.

• 
  Tres güevu espuestos al sol porque l'ambiente esterior ye fríu.
• 
  Entá tienen los güeyos zarraos; fuelguen col buche llenu a que vuelva la so madre.
• 
  Cría esitosa de cuatro polluelos a puntu de saltar del nial.
• 
  Dos críes ximielguen los sos alitas pa solicitar alimentu al so padre.

Bibliografía

• Armani, G. (1983): Guide des Passereux Granivores. Neuchâtel, Delachaux & Niestlé
• Cabrera Amat, G.: "Les mios esperiencies col negrín de Bolivia": (Carduelis Atrata). Rev. España Ornitolóxica, nᵘ 10, España, xunu de 1998. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• Clement, P. Harris, A.; Davis, J. (1993): Finches and Sparrows. London, Christopher Helm
• de Baseggio, G. (1997): Allevamento dei Carduelidi: Esperienze con il Negrín della Bolivia (Carduelis atrata, Vol. II). Primer Edición. Camugnano, Italia
• Dolset Asensio, F.J.: "El negrín de Bolivia en llibertá". Rev. Ornitoloxía Práutica, nᵘ 3, España, ochobre de 2003
• Dolset Asensio, F.J. (2008): "El negrín de Bolivia: bioloxía y conservacionismo". 200 pgs. Primer Edición. Zaragoza, España
• Esuperanzi, R.: “Il Negrín della Bolivia”. Rev. Alcedo, Italia, xineru de 2003
• Otrog, C Chr. (1984): Les aves Arxentines. Buenos Aires, Alministración de Parques Nacionales
• Môdinger, B.A. Holman, G.M. (1986): Guía de campu de les Aves de Chile
• Ridgely, R.S.; Tudor, G. (1989): The Birds of South America. Volume I. The Oscine Passerines. Oxford, Oxford University Press
• Ruelle, M. (1995): Le tarin des aules (carduelis spinus, Linnaeus) et ses cousins, les tarins et Chardonnerets americains. páxs. 258-264. Belgium, Fédération Ornithologique Wallonne

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Carduelis atrata.

• Datos: Q10820713
• Multimedia: Spinus atrata
• Especies: Spinus atratus