Llingües d'Asia

Les llingües d'Asia ye un términu xeográficu pa designar les llingües históricamente falaes n'Asiasobremanera les llingües autóctones d'Asia anque dacuando inclúyense llingües alóctonas instalaes mientres el periodu colonial. Hai una gran variedá de llingües falaes por toa Asia, tomando un gran númberu de families y dalgunes llingües aisllaes.

Les inscripciones oraculares en güesu de la dinastía Shāng, son los primeros testimonios escritos d'una llingua dehhghíķh888 Estremu Oriente.

Distribución

N'Asia los dos principales families llingüístiques por númberu de falantes son la indoeuropea y la sinotibetana, y les llingües altaiques anque con menos falantes ocupen tamién una parte importante del continente. Dende tiempos antiguos, les llingües indoeuropees estiéndense principalmente por Asia Meridional (India, Irán, Paquistán, Afganistán) y antes de la espansión de los pueblos túrkicos estenderíense por Asia Central. A partir del sieglu XIX el rusu espublizóse llargamente per Siberia nel norte del continente. Les llingües sinotibetanas ocupen principalmente Estremu Oriente, el Himalaya y Birmania. Antes de la espansión rusa'l norte y este d'Asia predominaríen les llingües altaiques, xunto con otros grupos menores como les llingües paleosiberianas o les llingües yeniseas.

Amás les llingües indoeuropees, sinotibetanas y altacias qu'ocupen grandes estensiones n'Asia, otros grupos con un númberu importante de falantes son importantes regionalmente. Les llingües austronesies ocupen la parte meridional d'Asia insular: Indonesia, Filipines y Formosa. Les llingües xapóniques predominen nos archipiélagos del norte, les islles Ryūkyū y les principales islles de Xapón. Les llingües austroasiátiques y les llingües tai-kadai ambes con delles llingües importantes y un númberu eleváu de llingües menores cubren l'área continental del Sureste Asiáticu. Finalmente los otros grupos llocalmente importantes son les llingües dravídiques (anguaño acutaes a la metá meridional d'India, pero que n'otru tiempu pudo estendese hasta Paquistán), l'idioma coreanu y les llingües caucásiques septentrionales y meridionales.

Amás esisten otros grupos menores en delles de les zones más aisllaes d'Asia, este ye'l casu en parte de les llingües hmong-mien y de un puñáu de llingües aisllaes como'l burushaski, el kusunda, el nihali y otros.

Carauterístiques llingüístiques

Nun esiste una carauterística específica de les llingües d'Asia que les diferencia como bloque del restu de llingües del mundu. Anque dacuando les carauterístiques gramaticales del chinu fueron consideraes como prototípiques d'un ciertu númberu de llingües asiátiques, lo cierto ye que nin siquier la familia sinón-tibetana ye tipológicamente similar a les llingües siníticas. La mayor parte de llingües tibetano-birmanes son llingües aglutinantes y con orde sintácticu SOV, ente que les llingües siníticas son bien aislantes y con orde básicu SVO.

El chinu tamién ye l'exemplu prototípicu de llingua tonal anque de fechu nun se conoz si'l proto-sinón-tibetanu foi una llingua tonal, y dellos de los tonos en chinu claramente son una innovación posterior. Magar nel sieglu XIX consideróse que'l tonu yera una carauterística intrínseca de les llingües y una llingua nun podía desenvolver tonos bonalmente, asunción que complicó la clasificación de les llingües d'Asia sudoriental, el trabayu de Hadricourt sobre'l vietnamita amosó como una llingua puede desenvolver tonu colateral a la cayida o asordamientu de les consonantes d'una sílaba. Per otra parte les llingües tonales nun son esclusives d'Asia, y danse con bayura tamién nel África subsaḥariana y en diverses families de llingües indíxenes d'América.

Al igual que nel restu del mundu, sacante África, n'Asia predominen les llingües sufijantes sobre la prefijantes y l'orde sintácticu básicu más frecuente ye SOV (anque tamién esisten los órdenes VSO y SVO).

Clasificación de les llingües d'Asia

Esisten diversos criterios de clasificación de les llingües como la clasificación tipolóxica o la clasificación filoxenética. La primera atiende a criterios estructurales de la llingua, ente que la clasificación filoxenética atiende al parentescu históricu ente les mesmes. Esta segundu tipu de clasificación ye polo xeneral más claru y por cuenta de la so conexón cola historia de los pueblos ye probablemente'l más llargamente usáu.

Families de llingües

Distribución de les llingües sino-tibetanes, una de los dos grandes families de llingües d'Asia.

Distribución de les llingües austroasiátiques:

Llingües munda      Khásico      Paláunguico      Khmuico      Pakánico      Vietnamita      Katuico

Bahnárico      Camboyanu      Peárico      Nicobarés      Asli      Mon

Distribución de les llingües tai-kadai.

La siguiente llista amuesa una clasificación filoxenética de les llingües falaes anguaño n'Asia, incluyendo dellos subgrupos. Les families más grandes por númberu de llingües son:

1. Llingües altaiques
   1. Llingües túrquiques: turcu, azerbaixanu, turcomanu, tártaru, uzbecu, cazacu y uigur.
   2. Llingües mongóliques: mongol, buriato y calmuco.
   3. Llingües tunguses
2. Llingües austronesies: cebuano, ilocano, indonesiu, javanés, malayu, sundanés, tagalu y tetun.
3. Llingües austroasiátiques: vietnamita, khmer y les llingües munda.
4. Llingües caucásiques septentrionales qu'incluyiría ##

llingües naj-daguestaníes

1. 1. llingües abkhaz-adygh
2. Llingües caucásiques meridionales: xeorxanu.
3. Llingües drávides: tamil, télugu, malabar y canarés.
4. Llingües indoeuropees, falaes nel sur, oeste y centru d'Asia amás de Rusia:
   1. Llingües indo-iranies:
      1. Llingües indo-aries: sánscritu, pali, hindi, urdú, bengalí, nepalés, cingalés, asamés, panyabí, cachemir, sindhi, oriya, maratí, guyaratí y les llingües bihari.
      2. Llingües iranies: persa, curdu, pashto, taxiquistanín y el baluchi.
   2. Llingües xermániques: inglés.
   3. Llingües eslaves: rusu.
5. Llingües sino-tibetanes:
   1. Llingües sinítiques: mandarín, cantonés, wu, hakka, gàn y dialeutos min.
   2. Llingües tibetano-birmanes: tibetanu, birmanu, nepal bhasa, mizo.
6. Llingües semítiques: árabe, hebréu, siríacu y araméu, etc.
7. Llingües tai-kadai: tailandés, laosianu y chuan.
8. Llingües hmong-mien: falaes en China, Tailandia, Vietnam y Laos.
9. Llingües uráliques: mari, moksha, udmurt, erzya, etc.

Xunto coles anteriores esisten delles families con un pequeñu númberu de llingües presentes n'Asia:

1. Llingües de les islles Andamán
2. Llingües chucoto-camchatcas
3. Llingües esquimo-aleutianes
4. Llingües yucaguiras
5. Llingües yeniseianas

Y finalmente dalgunes Llingües aisllaes y cuasi-aisllaes, ente les qu'hai dos llingües con munchos falantes como son el xaponés estándar y el coreanu:

1. Llingües xapóniques: xaponés y les llingües ryukyuenses.
2. Coreanu
3. Burushaski
4. Nihali
5. Nivkh

Amás esisten inscripciones, rexistros y menciones a un ciertu númberu de llingües falaes n'Oriente Mediu ente'l III mileniu e.C. y el I mileniu anguaño estinguíes que nun pertenecen con seguridá a nenguna de les families anteriores:

1. idioma sumeriu
2. Llingües hurrito-urartianes
3. idioma elamita

Macrofamilias

Dellos autores propunxeron que podríen esistir rellaciones remotes ente delles de les anteriores families apurriendo ciertes evidencies del parentescu, ensin que la polo xeneral sían aceptaes como universalmente válides pola comunidá llingüística. Dalgunes de les propuestes de superfamilies que se fixeron inclúin:

• La macrofamilia fuyu ye una macrofamilia de llingües hipotética conformada pol coreanu y les llingües xapóniques.
• La macrofamilia áustrica qu'incluyiría al xaponés, les llingües autronesias, les llingües tai-kadai y les llingües miao-yao. Una ampliación d'esta hipótesis ye la macrofamilia sinón-áustrica que postula amás el parentescu de les llingües áustriques coles llingües sino-tibetanes.
• La macrofamilia euroasiática qu'incluyiría a les llingües indoeuropees, les llingües uráliques y les llingües altaiques.
• La macrofamilia nostrática que incuiría a la macrofamilia euroasiática anterior según a a les llingües dravídiques, les llingües afroasiátiques y les llingües kartvelianes.
• La macrofamilia dené-caucásica o sinón-caucásica que venceya les llingües sino-tibetanes, coles llingües caucásiques septentrionales, les llingües yeniseas y les llingües Na-dené (estes postreres falaes n'América).
• La macrofamilia urálicu-yucaguira que propón que les llingües uráliques y les llingües yucaguiras tán filoxenéticamente emparentaes.
• La macrofamilia uralo-altaica polo xeneral ye una propuesta refugada anque entá esisten dellos llingüistes que consideren qu'esiste evidencia nel so favor.

Principales llingües d'Asia por númberu de falantes

Los principales llingües d'Asia por númberu de falantes son:

Llingua	Familia de llingües	Falantes (1996)	Países
Chinu	Sinítica	885 millones	China
Indostaní	Indoaria	474 millones	India  Paquistán
Bengalí	Indoaria	189 millones	Bangladex India
Rusu	Eslava	170 millones	Rusia
Xaponés	Japónica	125 millones	Xapón
Wu	Siníticas	77 millones	China
Javanés	Austronesia	75 millones	Indonesia  Timor Oriental Malasia  Surinam
Coreanu	(aislláu)	75 millones	Corea del Sur Corea del Norte  China
Vietnamita	Mon-Khemer	68 millones	Vietnam
Télugu	Dravídica	66 millones	India
Chinu cantonés	Sinítica	66 millones	China
Marathi	Indoaria	65 millones	India
Tamil	Dravídica	63 millones	India
Turcu	Túrquica	59 millones	Turquía Norte de Xipre

Ver tamién

• Llingües d'Europa
• Llingües d'África
• Llingües d'América
• Llingües d'Oceanía

Referencies

Bibliografía

• B. Comrie (ed.): The major languages of South Asia, the Middle East and Africa, 1990, ISBN 978-0-415-05772-1.
• B. Comrie (ed.): The languages of the Soviet Union, 1981, ISBN 0-521-29877-6.
• B. Comrie (ed.): The Major languages of East and South-East Asia, 1990, ISBN 0-415-04739-0.

• Datos: Q2624777
• Multimedia: Languages of Asia