Volcán Chimborazo

Volcán Chimborazo
	Chimborazo (es)
	estratovolcán y monte
Situación
País	Ecuador
Provincia	Chimborazo (es)
Cordal	Andes
Coordenaes	1°28′09″S 78°49′03″W / 1.4692°S 78.8175°O
	Volcán Chimborazo Volcán Chimborazo (Ecuador)
Datos
Altitú	6263,47 m
Prominencia	4122 m
Llocalización	Cantón Riobamba (es)
Fechos importantes
Primer ascensu	4 xineru 1880 - Edward Whymper, Luigi Carrel, Jean-Antoine Carrel
Última erupción volcánica (es) [[File:Noun Project label icon 1116097 cc mirror.svg	550 -

Pa la provincia ecuatoriana del mesmu nome, vease Chimborazo (provincia).

El Chimborazo ye'l volcán y el monte más altu d'Ecuador y el puntu más alloñáu del centru de la Tierra, esto ye, el puntu más cercanu al espaciu esterior,^[2] razón pola cual ye llamáu como «el puntu más cercanu al Sol»,^[3]^[4] por cuenta de que'l diámetru terrestre na llatitú ecuatorial ye mayor que na llatitú del Everest (aproximao 28º al norte).^[5] La so última erupción conocida créese que se produció alredor de 550 d.C.^[6] Ta asitiáu en Los Andes centrales, 150 km al suroeste de Quitu na ciudá de Riobamba

Midíu dende'l centru de la tierra, el so visu ye'l puntu más alloñáu d'este en tol planeta, superando en dos quilómetros l'altor del Everest.^[7]

Oronimia

Esti orónimu, nel so contestu xeográficu físicu, podría significar neváu ingriente, de les voces del quechua: chinpu = caliente ingriente y rasu = neváu. (tinpu > tsinpu > chinpu > chimbo)^[8]

Xeografía

Allugamientu

El visu del monte Chimborazo ta solo un grau al sur del ecuador, polo qu'a pesar de que la so elevación sobre'l nivel del mar, que ye 6263,47 msnm, 2530 m menor que l'Everest, atopar a 6384,4 km del centru del planeta, lo que representa un 1,5 km más alloñáu que'l visu del colosu asiáticu.^[9] Ta asitiáu a 150 km al suroeste de Quito y 20 km al noroeste de Riobamba.

El Chimborazo ta arrodiáu pela Reserva Faunística de Chimborazo, que forma un ecosistema protexíu pa caltener l'hábitat de los camélidos nativos de los Andes, como son la vicuña, la llapada y l'alpaca.

Glaciares

La parte cimera del monte Chimborazo ta dafechu cubierta por glaciares, con brazos al nordeste que baxen a 4600 msnm. El so glaciar ye la fonte d'agua pa la población de les provincies ecuatorianes de Bolívar y Chimborazo. El glaciar del Chimborazo menguó nes últimes décades, aparentemente poles influencia combinaes del cambéu climáticu, la ceniza productu de l'actividá volcánica recién del Tungurahua y el Fenómenu del Neñu.

Al igual que n'otros glaciares de la sierra ecuatoriana, el xelu de los glaciares del Chimborazo foi estrayíu por hieleros pa ser vendíu nos mercaos de Guaranda y Riobamba. Na antigüedá, les persones tresportaben xelu hasta les ciudaes costeres, como Babahoyo y Vinces.^[10]

Vicuña nes faldes del Chimborazo,^[11]
El Chimborazo vistu dende l'arenal.
Alpaques a los pies del Chimborazo.
Cumes del Chimborazo.

Vulcanismu

El Chimborazo ye predominantemente un estratovolcán. Hai unos 35 000 años la erupción del Chimborazo produció un ábanu d'escombros, que los sos depósitos subyacen en Riobamba. Depués entró n'erupción delles vegaes mientres el Holocenu, la última vegada alredor de 550 d.C. ± 150 años.^[6] L'Institutu Xeofísicu del Ecuador (IGE)^[12] considera al Volcán Chimborazo como potencialmente activu.

Elevación

1839 Mapa de los montes y plantes d'América ellaboráu por Alexander von Humboldt, onde s'ilustra'l Chimborazo

Volcán Chimborazo

Con un altor de 6263,47 msnm, el monte Chimborazo ye'l monte y volcán más altu del Ecuador. El cume del monte Everest algama un mayor altor sobre'l nivel del mar, pero'l visu del monte Chimborazo ye'l puntu más alloñáu na superficie del centru de la Tierra,^[13] col Huascarán en segundu llugar.^[14] Esto debe a que la forma de la Tierra ye, aproximao, un elipsoide de revolución, una esfera esnachada polos polos, resultando nun abultamientu alredor del ecuador terrestre. Esti abultamientu ta causáu pola rotación de la Tierra y causa que'l diámetru nel ecuador sía 43 km más llargu que'l diámetru d'un polu a otru.^[15] El Chimborazo atópase un grau al sur del ecuador y el diámetru de la Tierra nel ecuador ye mayor que na llatitú del Everest (8848 msnm), cerca de 28° norte. A pesar de ser 2580 m más baxu n'altor sobre'l nivel del mar, ta a 6384,4 km del centru de la Tierra, 2168 m más altu que'l visu del Everest (6382,3 km del centru de la Tierra).^[16]^[17]

Puntu más cercanu al Sol

Al ser el puntu más cercanu al espaciu esterior, yá que midíu dende'l centru de la Tierra ye'l monte más altu del planeta, superando en dos quilómetros l'altor del Everest,^[7] al Chimborazo coloquialmente conocer como «el puntu más cercanu al Sol». Sicasí, l'enclín del exa terrestre llogra, más allá de les diferencies d'altor ente los distintos puntos sobre la corteza terrestre, que los puntos más cercanos al Sol sían, dependiendo del día del añu, dende los que ronden el trópicu de Cáncer (20/21 de xunu, solsticiu de branu nel hemisferiu norte) hasta los que bordien el trópicu de Capricorniu (21/22 d'avientu, solsticiu de branu nel hemisferiu sur); pela so parte, los puntos del globu sobre la llinia ecuatorial solo son candidatos a ser los más cercanos al Sol en dómines entemedies, d'equinoccios (20/21 de marzu, 22/23 de setiembre).

Teniendo en cuenta'l fechu de que los rayos del Sol lleguen de forma perpendicular na zona ecuatorial, la cantidá d'enerxía recibida por unidá de superficie, a nivel del suelu, ye mayor nel ecuador que nos polos.^[18]

Peligros rellacionaos

Los peligros d'esti volcán rellaciónense principalmente con fuertes lahares procedentes de les mases glaciares del volcán.

Visibilidá

El Chimborazo vistu dende Riobamba.

El Chimborazo, nos díes estenos de cielu abiertu, foi vistu dende la ciudá de Guayaquil, que ta a 142 km.

Cuando'l cielu ta estenu, el volcán Chimborazo pue ser vistu a 142 km de distancia na ciudá de Guayaquil.

Historia

El Chimborazo vistu dende la llaguna de Colta.

Hasta'l sieglu XIX considerar al Chimborazo como la más altu monte del planeta. Esta reputación llevó a munchos intentos por conquistar el so visu, especialmente mientres los sieglos XVII y XVIII.

En 1802, el barón Alexander von Humboldt, acompañáu d'Aimé Bonpland y l'ecuatorianu Carlos Montúfar, trataron de xubir hasta'l cume, pero arrenunciaron a los 5875 msnm pola mor del soroche (malestar que se siente nos altores por enrarecimiento del aire, tamién llamáu apunamiento). Nesi puntu, el barón atopar nel mayor altor alcanzáu por européu dalgunu na hestoria escrita.

El primer home que llegó al cume foi Edward Whymper colos hermanos Louis y Jean-Antoine Carrel en 1880. Como hubo munches persones que duldaben d'esti ésitu, Whymper xubió otra vegada, per un camín distintu'l mesmu añu colos dos ecuatorianos David Beltrán y Francisco Campaña.

Tradicional usu del xelu del Chimborazo

Una tradición de les comunidaes cercanes a esti volcán yera la de llevar el xelu de los glaciares del monte al pueblu pa preparar les sos bébores. Estes persones yeren conocíes como «los hieleros del Chimborazo». Anguaño solo una persona dedicar a esta actividá, Baltasar Ushca llamáu pol pueblu ecuatorianu como "L'últimu hielero del Chimborazo". Esta actividá consiste en cortar bloques de xelu del glaciar los martes y vienres, y tresportalos con mules pa vendelos en cucuruchos de nieve, llamaos «rallaos». Polo xeneral atópase en parques populares y nos mercaos de la ciudá de Riobamba.

Otros

El Chimborazo apaez nel escudu del Ecuador pa representar la guapura y la riqueza de la sierra ecuatoriana.
Simón Bolívar escribió en 1822 un poema inspiráu pol volcán, llamáu «El mio deliriu sobre'l Chimborazo», según el riobambeño Luis Alberto Costales nel so «Cantar al Chimborazo»,^[19] y l'escritor australianu Walter J. Turner nel so poema «Romance» - «Chimborazo, Cotopaxi/They had stolen my soul away!» («¡Ellos robaron la mio alma!»).^[20]
Walt Whitman, Emily Dickinson y Ralph Waldo Emerson nomaron al Chimborazo nos sos escritos.^[21]
El andinista Marco Cruz ye la persona que más vegaes xubió al Chimborazo, averar al millar d'ocasiones.^[22]
El nome d'esti volcán tien etimoloxíes como "Dios del xelu" y "Vientu sagráu de la Lluna". Foi consideráu un Dios polos antiguos puruhaes.^[23]
Sandy Patch realizó un curtiumetraxe que rexistra l'actividá d'unu de los postreros (si non el postreru) hieleros del Chimborazo.

Ver tamién

Predecesor: -	Monte más altu del mundu (midida fecha dende'l centru de la tierra)	Socesor: Huascarán
Predecesor: -	Monte más altu del Ecuador 6.268 msnm	Socesor: Cotopaxi 5.897 msnm

Notes

Referencies

↑ «Le sommet du volcan Chimborazo est toujours le point le plus éloigné du centre de la Terre» (francés) (6 abril 2016). Archiváu dende l'orixinal, el 20 avientu 2016.
↑ ABC Science Ver penúltimu párrafu
↑ puntu-mas-cercanu-al sol&catid=21 Páxina Oficial del Gobiernu de la Provincia de Chimborazo Demuéstrase que'l Chimborazo ye oficialmente llamáu "El puntu más cercanu al Sol"
↑ Montes más altos Traducción de la cita testual: "el picu del monte que ye'l más cercanu al espaciu, la lluna y les estrelles, ye'l Monte Chimborazo (20.565 pies, 6.268 m.)"
↑ ABC Science, Párrafu 15
↑ ^6,0 ^6,1 http://www.volcano.si.edu/world/volcano.cfm?vnum=1502-071
↑ ^7,0 ^7,1 Helman, Adam (2005). The Finest Peaks (n'inglés). ISBN 978-1-4120-5995-4..
↑ Cerrón Palomino: Diccionariu de Quechua Sureñu
↑ Montes más altos "1.5Km. más cerca"
↑ Borja, Carmen (2004). «Hieleros del Chimborazo. Entrevista a Igor Guayasamín». Ecuador Terra Incognita 29.
↑ Riobamba Riobamba Semeyes - Vicuña nel Chimborazo
↑ [http://www.igepn.edu.ec/
↑ The 'Highest' Spot on Earth? NPR.org Consultáu'l 25-07-2010
↑ ABC Science
↑ Sandwell, D. T.; Smith, W. H. F. (07-07-2006) Ver Satellite Altimetry
↑ Montes más altos
↑ ABC Science ver datos d'altitúes
↑ CNRS Science El clima de la Tierra
↑ Costales, Luis; Cazar, Alberto (2005). Sobre'l Pomo de la Tierra. tierra/oclc/122307496&referer=brief_results Ver Llocalidaes: Editorial Freire.
↑ Marsh, Edward Howard, Sir (1917). Georgian Poetry, 1916-1917. Home Base, Nueva York: The Poetry Bookshop.
↑ Diariu El Comercio
↑ Diariu La Prensa
↑ temakel

Enllaces esternos

Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Chimborazo.

[ea08101b373d881e90a52ec42006c04cc3e55983-1] «Le sommet du volcan Chimborazo est toujours le point le plus éloigné du centre de la Terre» (francés) (6 abril 2016). Archiváu dende l'orixinal, el 20 avientu 2016.

[2] ABC Science Ver penúltimu párrafu

[3] untu-mas-cercanu-al sol&catid=21 Páxina Oficial del Gobiernu de la Provincia de Chimborazo Demuéstrase que'l Chimborazo ye oficialmente llamáu "El puntu más cercanu al Sol"

[4] Montes más altos Traducción de la cita testual: "el picu del monte que ye'l más cercanu al espaciu, la lluna y les estrelles, ye'l Monte Chimborazo (20.565 pies, 6.268 m.)"

[5] ABC Science, Párrafu 15

[5297c9ec-6] 6,0 ^6,1 http://www.volcano.si.edu/world/volcano.cfm?vnum=1502-071

[edcf6dd3-7] 7,0 ^7,1 Helman, Adam (2005). The Finest Peaks (n'inglés). ISBN 978-1-4120-5995-4..

[8] Cerrón Palomino: Diccionariu de Quechua Sureñu

[9] Montes más altos "1.5Km. más cerca"

[10] Borja, Carmen (2004). «Hieleros del Chimborazo. Entrevista a Igor Guayasamín». Ecuador Terra Incognita 29.

[11] Riobamba Riobamba Semeyes - Vicuña nel Chimborazo

[12] [http://www.igepn.edu.ec/

[13] The 'Highest' Spot on Earth? NPR.org Consultáu'l 25-07-2010

[14] ABC Science

[15] Sandwell, D. T.; Smith, W. H. F. (07-07-2006) Ver Satellite Altimetry

[16] Montes más altos

[17] ABC Science ver datos d'altitúes

[18] CNRS Science El clima de la Tierra

[19] Costales, Luis; Cazar, Alberto (2005). Sobre'l Pomo de la Tierra. tierra/oclc/122307496&referer=brief_results Ver Llocalidaes: Editorial Freire.

[20] Marsh, Edward Howard, Sir (1917). Georgian Poetry, 1916-1917. Home Base, Nueva York: The Poetry Bookshop.

[21] Diariu El Comercio

[22] Diariu La Prensa

[23] temakel

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[1]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]