Şimali Osetiya

Şimali Osetiya Respublikası (rus. Республика Северная Осетия — Алания, oset. Республикæ Цæгат Ирыстон — Алани) — Rusiya Federasiyası subyektlərindən biri.

Şimali Osetiya
Республика Северная Осетия-Алания Цæгат Ирыстон
Bayraq[d] Gerb[d]
43°11′ şm. e. 44°14′ ş. u.
Ölkə	Rusiya
İnzibati mərkəz	Vladiqafqaz
Dövlət Başçısı	Sergey Menyaylo
Hökumət sədri	Taymuraz Tuskayev
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	9 noyabr 1993
Sahəsi	7.987 km²
Saat qurşağı	Moskva vaxtı[d] UTC+03:00
Əhalisi
Əhalisi	678.879 nəf. (2024)
Rəsmi dillər	Osetin dili, Rus dili
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu	RU-SE
Avtomobil nömrəsi	15
Rəsmi sayt
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarix

7 iyul 1924-cü ildə muxtar vilayət kimi yaradılıb, 1991-ci ildən Şimali Osetiya-Alaniya Respublikası kimi fəaliyyət göstərir. Sahəsi 8 min km² , əhalisi 710.275 (2002) nəfərdir.

Coğrafiyası

Şimali Osetiya Böyük Qafqazın şimal yamacında yerləşir. Republikanın şimalında Stavropol düzənliyi, ondan cənubda Terek və Sunja silsilələri, mərkəzdə Şimali Osetiya düzənliyi, cənub hissədə Baş Suayrıcı, Böyük Qafqaz silsiləsi (5033 m hündürlüklü Kazbek dağı) mövcuddur. İqlimi kontinentaldır. Düzən ərazilərdə yanvarın orta tempteraturu −4.5°S, İyulun isə 24°S-dir. Düzənliklərə ildə 600–700 mm, dağlara isə 1000 mm yağıntı düşür. Düzən ərazilər meşə və meşə-çöl zonasında yerləşir və bütünlüklə şumlanmışdır. Düzənliklərdə qaratorpaq və şabalıdı, Terek vadisində allüvial-çəmən , dağətəyində isə dağ-meşə və dağ-çəmən torpaqları yayılmışdır. 800–1600 m hündürlükdə enliyarpaq, 1600–2000 m-də iynəyarpaq meşələr, 2000 m-dən yüksəkdə subalp və alp çəmənliyi mövcuddur. Rəngarəng heyvanat aləmi vardır (əsasən dağ meşələrində). Təbii şərait əhalinin həyat fəaliyyəti, eləcə də kənd təsərrüfatının inkişafı baxımından əlverişlidir. Əlvan metallar (sink, gümüş, qurğuşun), tikinti materialları (mergel, əhəngdaşı), mineral su mənbələri və s. təbii ehtiyatlar vardır.

Əhalisi

Respublikanın ümumi əhalisinin 69%-i şəhərdə yaşayır, sıxlıq hər km²-də 83 nəfərdir. Respublikanın şərqində yerləşən Sağsahil rayonu və Vladiqafqaz ətrafı daha sıx məskunlaşılan ərazilərdir. Əsas şəhərlərinə Vladiqafqaz (paytaxt), Mozdok, Beslan, Alagir, Ardon misaldır. Rəsmi dil rus dilidir. Respublikada 60-dan çox millətin nümayəndələri yaşayır: osetinlər (53%), ruslar (30%), inquşlar (5%), ermənilər, gürcülər, ukraynalılar, qumuqlar, kabardinlər, çeçenlər, tatarlar, beloruslar, azərbaycanlılar və s.

İqtisadiyyatı

Şimali Osetiyanın təsərrüfat kompleksində aparıcı sahəni agır sənaye təşkil edir. Ümumi məhsulun 3/4 hissəsini əlvan metallurgiya, dağ mədən sənayesi və maşınqayırma verir. Yan silsilələrdən qurğuşun-sink filizləri çıxarılır, iri yataqları Sadon, Zida və Burobdur. Çıxarılan filiz, kanal yollarla Muzursk saflaşdırılma fabrikasına daxil olur. Saflaşdırılmış sink-qurğuşun filizlər Vladiqafqazın elektrosink zavodunda mis, sink, qurğuşun, kadmey və sulfat turşusu alınır. Maşınqayrıma ümumi sənaye məhsullarının 30%-ni verir və qaz aparatları, elektrik lampaları, elelktrik avadanlıqları istehsal olunur. Respublikanın elektrik enerjisininə olan tələbatın 20–25%-ni özünün elektrik stansiyaları istehsal edir. Buradakı dağ çayları üzərində Tizeldon, Vladıqafqaz, Diqorsk SES-ləri elektrometalurgiyyanın burada inkişafına təkan vermişdir. Respublika özünün hidroenerji ehtiyatlarınanın cəmi 5%-ni istifadə edir. Burada kənardan təbii qaz verilir. Dağlarda ağac tədarükü və emalı aparılır. İldə 300 min m³ taxta materialı hazırlanır. Əkinçilik üçün şimal rayonları əlverişlidir. Cəmi 200 min ha əkin yeri vardır və əsasən qarğıdalı, buğda, şəkər çuğunduru və s. ilə tutulmuşdur. Xeyli sahələr bağlar, üzümlüklər və tərəvəz bitkilərilə örtülüb. Suvarma sahələri Terek çayı boyunca yerləşir. Respublika ərazisində 135 min ha otlaq və örüş vardır. Yayda mal-qara və qoyun keçi alp çəmənliklərində, qışda Terek-Kutsk ovalığında otarılır. Heyvandarlıq və bitkiçilik əsasında güclü yeyinti sənayesi yaradılmışdır.