Bələm

Bələm (ərəbcə: بلعم بن باعوراء; Bələm ibn Baura) — İslam, Yəhudi və Xristian ənənələrində adı keçən mübahisəli bir şəxsiyyət. O, adətən Tanrıdan xüsusi biliklərə və duasının qəbul olunduğuna inanan, lakin sonradan bu gücləri pis məqsədlər üçün istifadə edən bir alim və ya kahin kimi təsvir olunur. Hekayəsi daha çox əxlaq dərsi kimi anlaşılır.

Bələm
Doğum tarixi	e. ə. XIII əsr
Vəfat tarixi	e. ə. XIII əsr
Fəaliyyəti	Orakul
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yəhudi və Xristian Ənənəsində

Bələm Tövratda (Tövratın “Saylar” kitabı, 22-24-cü fəsillər) “Balaam” adı ilə tanınır. Burada o, Moab kralı Balak tərəfindən İsrail xalqını lənətləmək üçün çağırılır. Hekayənin əsas nöqtələri belədir:

1. Balaam və Balak: Moab kralı Balak İsrail övladlarının onun torpaqlarına təhlükə yaratdığını düşünərək Balaamdan onları lənətləməsini istəyir. Balaam əvvəlcə bunu qəbul etmir, lakin Balakın təzyiqlərinə tabe olur.

2. Tanrının Balaama Xəbərdarlığı: Balaam, İsrail xalqını lənətləmək istədikdə, Tanrı ona xəbərdarlıq edir və bunun əvəzinə İsrail xalqını xeyir-dua ilə yad edir.

3. Balaamın Eşşəyi: Balaamın eşşəyi onun qarşısını kəsən mələyi görür, amma Balaam bunu anlamır. Eşşək insan kimi danışır və Balaamı xəbərdar edir. Bu, Balaamın əxlaqi korluğunu simvolizə edir.

İslamda

İslam mənbələrində Bələm ibn Baura daha çox hidayətdən azan bir şəxs kimi təsvir olunur. Quranda onun adı birbaşa çəkilməsə də, “Əraf” surəsi, 175-176-cı ayələrdə Bələmə işarə edildiyi qəbul edilir. Burada Allahdan verilmiş biliyi və hidayəti rədd edən bir şəxs təsvir olunur:

“Onlara ayələrimizi verdiyimiz şəxsin xəbərini danış! O, onlardan ayrıldı və şeytan onu öz ardınca saldı. O da azanlardan oldu…” (Əraf, 7:175-176).

Rəvayətlərdə deyilir ki, Bələm dua və hikmət sahibi idi, amma bu gücləri zalım hökmdarların lehinə istifadə etdi. Beləliklə, Allahın nemətlərini düzgün qiymətləndirməyərək, hidayətdən uzaqlaşdı.

İlkin mənbələrdə

Tarix kitablarında Yuşə ibni Nunun Bəni-İsrailin düşmənlərilə vuruşduğu müharibələrdə Bələm ibni Baurunun da adı çəkilib. Təfsirçilərdən bir dəstəsi də “Əraf” surəsinin ayələrini də belə təfsir ediblər. Allah taala o iki ayədə öz peyğəmbərinə xitab edərək buyurur:

- “Biz ayələrimizi belə ətraflı izah edirik ki, onlar bəlkə, (batildən haqqa, küfrdən imana) dönələr. (Ey Məhəmməd!) Onlara (yəhudilərə) ayələrimizi verdiyimiz kimsənin xəbərini də söylə (oxu). O, (ayələrimizi inkar edib) imandan döndü. Şeytan onu özünə tabe etdi və o, (haqq yolundan) azanlardan oldu. Əgər biz istəsəydik, onu (həmin ayələrlə) ucaldardıq. Lakin o yerə (dünyaya) meyl edib nəfsinin istəklərinə uydu. O, elə bir köpəyə bənzəyir ki, ona tərəf gəlsən də, gəlməsən də hürkər (onun üçün heç bir fərqi yoxdur.) Bu, ayələrimizi yalan hesab edənlər barəsində çəkilən misaldır. (Ey peyğəmbərimiz!) Bu əhvalatları (yəhudilərə) söylə ki, bəlkə, düşünsünlər!”

“Kamilüt-təvarix” kitabının müəllifi Musanın (ə) “Əriha”nı fəth edəndən sonra dünyadan getməsini deyən alimlərin nəzərinə əsas olaraq yazır:

“Musa (ə) Təyyədən çıxıb Əriha şəhərinə tərəf hərəkət etdi. Musanın (ə) qoşunun önündə Yuşə ibni Nun və Kalib ibni Yufənna gedirdi. Qoşun Əriha şəhərinə çatanda şəhərin zalım adamları Lut peyğəmbərin övladlarından olan Bələm ibni Baurun yanına getdilər. Onlar Bəl`əmə dedilər:

-“Musa bizi öz şəhər və diyarımızdan çıxartmaq məqsədi ilə müharibəyə gəlib. Sən onlara nifrin et.” Allahın “İsmi-Ə`zəm”ini bilən Bəl`əm onlara dedi:

- “Allahın peyğəmbərlərinə və imanlı insanlara nifrin edim? Halbuki, ilahi mələklər onlarla birlikdədir.”

Əriha əhalisi çox çalışdılar, lakin Bəl`əm imtina etdi. Camaat Bəl`əmin həyat yoldaşına hədiyyə alıb onun yanına gəldilər. O, hədiyyəni qəbul etdi. Sonra ona dedilər ki, hansı yolla olursa-olsun Bəl`əmi razı sal, qoy Musa və onun qoşununa nifrin etsin. O da Bəl`əmi çətinliklə razı saldı. Bəl`əm ulağa minib nifrin etmək məqsədilə bir dağa sarı yola düşdü. Bəl`əm bir az yol gedəndən sonra ulaq dayandı və yerə yatdı. Bəl`əm ulaqdan düşüb onu o qədər vurdu ki, ulaq ayağa qalxdı. Təzədən minib yoluna davam etdi. Amma bu dəfə də bir az yol getmişdi ki, ulaq yenə dayandı və hərəkət etmədi. Üçüncü dəfə də bu hadisə təkrar oldu. Nəhayət, Allahın izni ilə heyvan dilə gəlib Bəl`əmə dedi: -“Vay olsun sənə, ey Bəl`əm! Hara gedirsən? Görmürsənmi mələklər məni geri qaytarırlar!”

Bəl`əm ona diqqət etməyib hərəkət etməyə başladı. Dağa yetişdi. Bəni-İsrailin hamısını görürdü. Nifrin etmək istədi, amma bacarmadı. Hər dəfə nifrin etmək istəyəndə dili dolaşaraq dua edirdi. Axırda dili ağzından çölə çıxdı. Başa düşdü ki, bu iş görüləsi iş deyil. Öz qövmünün yanına qayıdıb dedi:

-“Daha mənim dünya və axirətim viran oldu. Əlimdən də heç bir iş gəlmir. Onları hiylə ilə aldatmaqdan başqa yol qalmayıb.”

Sonra camaata göstəriş verdi ki, qadınlar özlərini bəzəsinlər. Əllərinə satdıq malları götürüb Musanın qoşununun içinə getsinlər. Əgər qoşunda bir kişi onlarla zina etmək istəsə mane olmasınlar. Çünki onlardan biri zina etsə hamısı həlak olacaqlar. Sizin də onların şərrindən canınız qurtaracaq.

Bəl`əmin göstərişi ilə qadınları bəzədilər. Malları satmaq məqsədilə qadınlara verib Musanın qoşununun içinə göndərdilər. Şəmun ibni Yəqub tayfasından olan Zumri ibni Şəlum o qadınlardan birinin əlini tutub Musanın yanına gətirib dedi:

- “Səncə bu qadın mənə haramdır. Amma and ola Allaha sənin sözünə qulaq asmayacağam.”

Sonra o qadını öz xeyməsinə aparıb onunla zina etdi. Bu vaxt Allah taala taun xəstəliyini onların canına saldı. Bir saatın içində iyirmi, ya yetmiş min nəfər həlak oldu. Qoşun başçısı Fənhas ibni İzhar ibni Harun Musanın (ə) yanına gəldi. O, bu bəlanın səbəbini biləndən sonra qəzəblənib bir başa Zumri ibni Şəlumun xeyməsinə gəldi. Onu və xeymədə olan qadını öldürdü. Taun xəstəliyi yox oldu.

Ravəndi də bu hadisəni azacıq fərqli olaraq “Qisəsül-ənbiya” kitabında bir hədislə bəyan edib. Lakin hədisdə Musanın (ə) yerinə Yuşə ibni Nunun adı qeyd olunub. Məsudi də “İsbatul-vəsiyyə” kitabında Ravəndi kimi nəql edib.

Bələm Hekayəsinin Əxlaq Dərsi

1. Dünyəvi Maraqlara Uymaq: Bələm mənəvi biliklərə sahib olmasına baxmayaraq, şəxsi maraqları və kralın təzyiqləri səbəbindən səhv yola düşdü. Bu, insanın hidayətdən azmasının səbəbi olaraq göstərilir.

2. Nemətlərə Sadiq Qalmaq: Allahın verdiyi nemətlərin və biliklərin yanlış məqsədlər üçün istifadə edilməsinin nəticələri ağırdır.

3. İnsanın Məsuliyyəti: Hidayət, bilik və iman yalnız əldə edilməklə kifayətlənmir; onları qorumaq və düzgün istiqamətdə istifadə etmək vacibdir.

Bələm və İsrail Övladları

• Bəzi mənbələrə görə, Bələm İsrail övladlarını lənətləməyə çalışmasa da, onlara qarşı başqa bir plan tövsiyə etmişdir. O, Moab qadınlarını İsrail kişilərini yoldan çıxarmaq üçün istifadə etməyi təklif etmişdir ki, bu da İsrail xalqını Tanrı qarşısında günah işləməyə yönəltmişdir.

Əhəmiyyəti

Bələm ibn Baura, mənəvi gücün və biliklərin düzgün şəkildə istifadə edilmədikdə necə təhlükəli ola biləcəyini göstərən bir nümunədir. O, həm İslamda, həm də digər ilahi dinlərdə əxlaq, iman və dünyəvi maraqlardan çəkinmək mövzusunda dərs verən bir simvol olaraq qalır.

Həmçinin bax

• Kalib
• Yuşə