Baden-Vürtemberq

Baden-Vürtemberq
Baden-Vürtemberq
	Baden-Württemberg
Bayraq[d]	Gerb[d]
	48°32′ şm. e. 9°02′ ş. u.HGYO
Ölkə	Almaniya Federativ Respublikası;
İnzibati mərkəz	Ştutqart
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	25 aprel 1952
Sahəsi	35.751,65 km²;
Hündürlük	327 m
Saat qurşağı	UTC+01:00; UTC+02:00;
Əhalisi
Əhalisi	11.069.533 nəf. (31 dekabr 2018);
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu	DE-BW
	Rəsmi sayt
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Baden-Vürtemberq (alm. Baden-Württemberg) – Almaniyanın parlamentar idarəolunan yarım-suveren federal əyalətdir. Əyalət Almaniyanın cənub qərbində yerləşir və Fransa ilə ölkənin cənub sərhəddini təşkil edir. Paytaxtı əyalətin ən böyük şəhəri olan Ştutqart-dır. O, 1952-də müharibədən sonrakı qısa ömürlü Vürtemberq-Baden,(Cənubi-)Baden və Vürtemberq-Hohenzolern əyalətlərinin (bu əyalətlər koalisiya ölkələri tərəfindən qədim Baden və Vürtemberq əyalətlərinin işğal bölgələrinə ayrılmasından yaranmışdı) birləşməsindən qurulmuşdur. Əyalətin Ştutqartdan sonrakı böyük şəhərləri Karlsrue və Manhaym-dır. Başqa şəhərlərinə Frayburq-im-Braysqau, Haydelberq, Haylbron, Pfortshaym, Roytlingen, Tübingen və Ulm şəhərləri daxildir.

Sahəsi 35 751,65 km², əhalisi 10 747 479 nəfər, əhali sıxlığı 1 km²-ə 300 nəfərdir. Almaniyanın ən böyük üçüncü əyalətidir.

Baden-Vürtemberq Almaniyanın ən çox məhsul ixrac edən (2018)^[4], ikinci ən az işsizliyə (Oktyabr, 2019)^[5], dördüncü ən yüksək adambaşına düşən ÜDM-a (2019)^[6] və eləcə də ən çox adambaşına düşən patentlər sayına (2018)^[7] malik əyalətidir. Orta ömür gözləntisi 2016/18-ci illərdə kişilər üçün 79,7 il və qadınlar üçün isə 84,1 il olmuşdur. Hər iki göstərici ölkə əyalətləri içərisində ən yüksəyidir.^[8]

Tarixi

Baden-Vürtemberq tarixi Baden, Prussiya Hohenzolern və Vürtemberq-in ərazilərindən formalaşdırılmışdır.

B.e.-nın 100-cü ilində, Roma İmperiyası Vürtemberqi işğal etmiş, və onun şimal sərhədində limes (möhkəmləndirilmiş sərhəd bölgəsi) inşa etmişlər. B.e.-nın üçüncü əsri ərzində Alemanlar Romalıları məğlub edərək, onları Reyn və Dunay çaylarından qərb yönündə kənara çəkilməyə məcbur etmişlər. B.e.-nın 496-cı ilində, Alemanlar I Xlodviq-in rəhbərliyi ilə Franklar tərəfindən məğlub edilir.

Müqəddəs Roma İmperiyası bundan sonra qurulmuşdur. Burada yaşayan insanların əksəriyyəti Roman katolikləri olmuşdurlar və hətta bu protestant Reformasiyasının şimali Almaniyaya təsirindən sonra da davam etmişdir.

19-cu əsrin sonları və 20-ci əsrin əvvələrində, bu əyalətdən əsasəndə kəndlərdən olan bir çox insanlar ABŞ-yə və digər ölkələrə köçmüşdür.

Coğrafiyası

Baden-Vürtemberq-in Almaniyanın digər əyalətləri Reynland-Pfalts, Hessen və Bavariya və eləcə də Fransa (Qrand Est regionu) və İsveçrə (Bazel-Landşaft, Bazel-Ştadt, Arqau, Sürix, Şafhausen və Turqau kantonları) ilə sərhədləri vardır.

Əyalətin bir çox əsas şəhərləri Nekkar çayı sahilində yerləşir. Çay cənub-qərbdən əvvəl mərkəzə, sonra isə şimal-qərb yönündə axmaqla Tübingen, Ştuttqart, Haylbron, Haydelberq və Manhaym şəhərlərindən keçir.

Reyn çayı əyalətin ´qərb sərhəddini eləcədə cənub sərhəddinin əsas hissəsini formalaşdırır. Qara Meşə (alm. Schwarzwald [Şvartsvald]) əyalətin əsas dağ sırasıdır. Eləcə də, Dunay çayı başlanğıcını bu əyalətdən götürür.

Yuxarı Reyn Düzənliyi boyunca Şimali Qara Meşə-nin görünüşü
Qara Meşə-nin Kiçik Visental bələdiyyəsinin görünüşü
Hohenştaufen-də əhəngdaşı qayaları
Boden gölü-nün landşaftı

Əhalisi

Baden-Vürtemberqin əhalisi 10,486,660 nəfər təşkil edir (2014). Bunlardan 5,354,105 nəfəri qadın və 5,132,555 nəfəri kişidir. 2006-da, doğum səviyyəsi 1000 nəfərə 8,61 nəfər olmuşdur ki, bu da ölüm səviyyəsinə — 1000 nəfərə 8,60 nəfər — çox yaxın olmuşdur. Əhalinin 14,87%-i 15 yaşın altında, 18,99%-i isə 65 və üzəri yaşda olmuşdur (2008).

Xaricilər

1 yanvar 2020-ci il tarixinə görə, əyalətin xarici sakinləri ən çox aşağıdakı ölkələrdəndirlər:


	253,995
	184,555
	156,325
	122,835
	85,620
	82,135
	81,260
	62,615
	52,450
	44,770

İqlimi

1881–2019 zaman aralığında orta qiymətlərlə ən isti ay, il və fəsillər.

1881–2019 illəri ərzində 10 ən isti illər
Sıralama	İl	Temperatur °C
1	2018	10,38
2	2014	10,14
3	2015	9,89
4	1994	9,88
5	2019	9,87
6	2000	9,71
7	2011	9,64
8	2002	9,55
9	2007	9,47
10	2003	9,45

1881–2019 zaman aralığında orta qiymətlərlə ən soyuq ay, il və fəsillər.

1881–2019 illəri ərzində 10 ən soyuq illər
Sıralama	İl	Temperatur °C
1	1956	6,66
2	1887	6,74
3	1940	6,82
4	1888	6,96
5	1963	6,99
6	1890	7,03
7	1962	7,09
8	1941	7,10
9	1889	7,11
10	1931	7,18

1881–2019 illəri ərzində uyğun olaraq ən isti aylar

İl	Ay												İl	Fəsil
İl	Yan.	Fev.	Mart	Aprel	May	İyun	İyul	Avq.	Sen.	Okt.	Noy.	Dek.	İl	Qış	Yaz	Yay	Payız
İl	2018	1966	1994	2018	1917	2003	2006	2003	1961	2001	1994	2015	2018	2006/ 2007	2007	2003	2006
Maksimum	4,33	5,63	7,66	12,50	15,55	20,86	21,78	21,73	16,62	12,31	7,59	5,14	10,38	3,78	10,51	20,56	11,55

1881–2019 illəri ərzində uyğun olaraq ən soyuq aylar

İl	Ay												İl	Fəsil
İl	Yan.	Fev.	Mart	Aprel	May	İyun	İyul	Avq.	Sen.	Okt.	Noy.	Dek.	İl	Qış	Yaz	Yay	Payız
İl	1940	1956	1883	1903	1902	1923	1919	1912	1912	1905	1921	1890	1956	1962/ 1963	1970	1913	1912
Minimum	-7,79	-10,19	-0,81	4,22	8,28	11,27	13,81	13,37	8,25	3,65	-0,44	-5,51	6,66	-5,43	5,82	14,38	5,46

Əsas şəhərlər

Bayraq

Həmçinin bax

İstinadlar

↑ ¹ ² ArchINFORM (alm.). 1994.
↑ ¹ ² GeoNames (ing.). 2005.
↑ https://www.statistik-bw.de/BevoelkGebiet/Bevoelk_I_D_A_vj.csv.
↑ "Almaniya əyalətlərinin ixrac kvotası" (German). Arxivləşdirilib 2021-02-27 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2021-02-27. İstifadə tarixi: 2020-12-30.
↑ "Almaniya əyalətlərinin işsizlik kvotası (Status: Oktyabr 2019)". statista (German). Statista Research Department. 2020-09-01. Arxivləşdirilib 2021-06-27 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2021-06-27. İstifadə tarixi: 2020-12-30.
↑ "Almaniya əyalətləridə adambaşına düşən ÜDM, 2018" (German). Arxivləşdirilib 2021-09-07 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2021-09-07. İstifadə tarixi: 2020-12-30.
↑ "Almaniya əyalətlərində 2018-də hər 100.000 nəfərə düşən patent qeydalmaları" (German). Arxivləşdirilib 2020-12-02 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2020-12-02. İstifadə tarixi: 2020-12-30.
↑ "Almaniya əyalətlərində cinsə görə orta ömtür gözləntisi 2015/2017" (German). Arxivləşdirilib 2021-02-28 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2021-02-28. İstifadə tarixi: 2020-12-30.

Xarici keçidlər

[_d75cb18c420344fb-1] ¹ ² ArchINFORM (alm.). 1994.

[_3263f23c7d223854-2] ¹ ² GeoNames (ing.). 2005.

[_d235a64f761bd54d-3] ttps://www.statistik-bw.de/BevoelkGebiet/Bevoelk_I_D_A_vj.csv.

[4] "Almaniya əyalətlərinin ixrac kvotası" (German). Arxivləşdirilib 2021-02-27 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2021-02-27. İstifadə tarixi: 2020-12-30.

[5] "Almaniya əyalətlərinin işsizlik kvotası (Status: Oktyabr 2019)". statista (German). Statista Research Department. 2020-09-01. Arxivləşdirilib 2021-06-27 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2021-06-27. İstifadə tarixi: 2020-12-30.

[6] "Almaniya əyalətləridə adambaşına düşən ÜDM, 2018" (German). Arxivləşdirilib 2021-09-07 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2021-09-07. İstifadə tarixi: 2020-12-30.

[7] "Almaniya əyalətlərində 2018-də hər 100.000 nəfərə düşən patent qeydalmaları" (German). Arxivləşdirilib 2020-12-02 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2020-12-02. İstifadə tarixi: 2020-12-30.

[8] "Almaniya əyalətlərində cinsə görə orta ömtür gözləntisi 2015/2017" (German). Arxivləşdirilib 2021-02-28 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2021-02-28. İstifadə tarixi: 2020-12-30.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]